Gefn - 01.07.1872, Side 77

77
seinna fannst sjóleiðin til Indíalands, sem var hægri og
auðfarnari en landvegurinn; menn ekki einúngis fundu nýjan
auð náttúrunnar, heldur og gátu menn fengið ny lönd og
dreifst víðar út um heiminn. Siðabótin snerti raunar ein-
úngis hið andlega ástand mannanna beinlínis; en einmitt
hún sýnir oss, hversu hið andlega sé grundvöllur hins
líkamlega. Páfinn í Rómaborg var höfuð kristninnar og
hann og allir biskupar og allur klerkdómurinn tók sér yfir-
ráð ytír allri menntun manna og öllum andlegum efnum;
væri þeim ekki hlýtt, þá gátu þeir bannfært ekki einúngis
konúnga og höfðíngja, heldur og heil lönd, svo engri kirkju
mátti upp Ijúka, ekki kasta moldu á andaða, ekki skíra, og
engin slík verk fremja; allt var undir þeirra boði og banni
og etiginn konúngur né keisari þorði að hreifa sig nema
með kirkjunnar leyfi. Eptir hennar boði voru óhlýðnir og
grunaðir menn píndir og undirorpnir svo grimmlegum kvölum,
að bárin rísa á höfði manns af að hugsa um það; menn
voru brendir lifandi hundruðum saman — þannig var
»mildi« kristninnar orðin. Ef rannsóknir vísindamannanna
ekki þóktu samhljóða biblíunni, þá lýsti kirkjan þær villu
og höfundana í banni eða dræpa. Úr þessum þrældómi reif
Lúter meginhluta fjóðverjalands; þá losnaði um anda mann-
anna, menn þorðu að hugsa aptur og beita skarpleika sálar-
innar eins og framast varð, og þetta hafði aptur áhrif á
hín önnur löndin í nánd. A þessurn (14. og 15.) öldum
blómgnðust listir og skáldskapur á Italíu; prentlistin kom
og frá f>ýskalaudi og dreifði hugmyndum og hugsunum
manna út miklu öflugar en fyrr hafði verið. Útaf trúardeil-
um hófst þrjátigi ára stríðið, sem stóð frá 1618 til 1648
og gekk ekki einúngis yfir allt Jjóðverjaland, heldur og yfir
hin löndin þar í grend. f>að endaði á friðarsamníngnum í
Mynster og Osnabruck, sem kallaður er »Vestfalsfriður« og
er líklega merkilegastur friður sem saminn hefir verið. þá
lét þjóðverjaland af hendi Elsass og þau lönd sem það náði
aptur 1870; en annars er eins mikið um friðinn að rita og