Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1975, Blaðsíða 104

108
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
það hafi verið ritgerð Árna Thorlacius, Skýringar yfir örnefni l Landnámu og
Eyrbyggju, að svo miklu leyti, sem við kemur Þórsnes þíngi hinu forna, sem
birtist 1861 í 2. bindi af Safni til sögu Islands. Þorsteinn hefur áreiðanlega
lesið þessa grein og á einum stað í sinni ritgerð vitnar hann í Safn til sögu
íslands, svo að haft liefur hann það rit eða átt aðgang að því. Trúlegt er að
ritgerð Árna Thorlacius hafi vakið Þorstein til vitundar um að hann gæti
sjálfur gert nokkuð svipað, nefnilega skrifað um örnefni Svarfdælu og heima-
sveitar sinnar, og jafnframt orðið honum fyrirmynd um vinnubrögð og tilhögun.
Vera má að hann hafi jafnvel hugsað sér ritgerðina til birtingar í Safni þótt
ekki yrði úr.
Þegar Árbók fornleifafélagsins fór að koma út upp úr 1880 tóku brátt að
birtast í henni ritgerðir um staðfræði sagnanna. Ef til vill hefur Þorsteinn
haft veður af þessu, þótt ekki verði séð að hann hafi verið félagi í Foi-nleifa-
félaginu. Víst er að nú loksins tekur hann sig til og sendir Sigurði Vigfússyni
hina gömlu ritsmíð sína. Hann á þá heima í Glæsibæ og þaðan skrifar hann
Sigurði bréf með ritgerðinni, dagsett 11. júlí 1887. 1 bréfinu segir Þorsteinn
þetta um ritgerð sína:
„Hér með sendi ég yður sem formanni forngripa og fornleifafélagsins ....
skýringar yfir örnefni í Svarfdælu, sem eru eftir mig eins og ég veit þau
réttust en eru nú ekki samt svo vel úr garði gjörð sem ég vildi, einkum hvað
stafsetning viðvíkur, þar ég var orðinn sjónlítill þegar ég ritaði þær, eða
réttara sagt yfirfór það aftur nú. Líka getur það verið fáein atriði sem ég
veit nú betur, sem ég hef drepið að sönnu á í skýringunum en ekki fullyrt,
sem ég álít nú engum efa bundið, t. d. þar sem sagt er að Ljótur hljóp í gilið
undan Guðmundi ríka, þá hefur það sjálfsagt verið Hofsgil, því önnur gil geta
það ekki verið, þar þau eru þar hvergi vond til“.
Þorsteinn víkur að fleira í bréfinu, meðal annars því að hann hafi áður
verið forngripasafninu innan handar en nú megi búast við að þetta verði það
síðasta, þar eð hann sé orðinn næstum blindur. Hann átti þó enn langt líf fyrir
höndum, en sannspár var hann um það að þetta væru síðustu skipti sín við forn-
gripavörðinn.
Sigurður Vigfússon skrifaði Þorsteini vingjai-nlegt svarbréf hinn 27. sept.
1887, þar sem hann þakkar fyrir „skýrslur yðar um Svarfdælu; þær geta komið
til gagns síðar, ef sú saga væri rannsökuð, en hún er mjög afbökuð orðin“
(bréfið í ÍB 843 8vo). 1 samræmi við þetta hefur Sigurður svo lagt kverið til
hliðar, og síðan hefur það legið ónotað með gögnum Fornleifafélagsins í Þjóð-
minjasafni Islands. En áður en handritið var sent suður hafði það látið eftir
sig nokkur merki, þótt hingað til hafi því ekki verið gaumur gefinn, og skal
nú frá því greint.
Kr. Kálund nefnir í sögustaðalýsingu sinni, Bidrag til en historisk-topo-
grafisk Beskrivelse af Island II, Kbli. 1879, bls. 93 nm., handskrifaða syrpu um
staðfræði Svarfaðardals í eigu séra Páls Jónssonar á Völlum, „nogle hánd-
skrevne samlinger til Svarvadardalens topografi (i pastor Povl Jonssöns be-
siddelse) “. Ekki gerir hann neina frekari grein fyrir þessu riti en vitnar óspart
í það á næstu blaðsíðum í bók sinni. Þessa getur Jónas Kristjánsson í útgáfu
sinni af Svarfdælu í fslenzkum fornritum IX, 1956, bls. 156. Fúslega vildi
maður vita meiri deili á þessu óþekkta riti.