Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 05.01.1986, Blaðsíða 46

108
ÁIU3ÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
manns, efndi til ung heimasæta að Hjaltastöðum. Er frásögnin eftir
systur Kristínar, Elínu, sem nefnd er hcr á eftir, og segir hún að í
brauðveislum hafi verið „raðað fyrir hvern mann laufabrauði, vöflum,
eplaskífum, kleinum og pönnukökum."24 Þá eru og til endurminningar
ónafngreindrar skagfirskrar konu um jólahald á bernskuheimili hennar
um 1885, þar sem segir að laufabrauð hafi verið hluti af mat þeim scm
fram var borinn aðfangadagskvöld.21
I næstelstu íslensku matreiðslubókinni, Ný matreiðslubók eftir Þóru
Andreu Nikólínu Jónsdóttur, scm út kom 1858, er laufabrauðs að engu
getið.2í’ Uppskrift að laufabrauði, önnur en fyrirsögn Magnúsar Stepb-
enscn, kemur ekki á prent fyrr en 1889, í Kvennafrœðaranum eftir Elínu
Briem.27 Er fyrirsögn hennar á þessa leið, samkvæmt þriðju útgáfu
bókarinnar, frá 1904: „1 pd. sigtað rúgmjöl, tæpur pcli mjólk. Þetta er
hnoðað vel saman og flatt út mjög þunt og skornar úr því kökur undan
diski. Síðan eru skorin með hníf ýmiskonar lauf á hverja köku. Kök-
urnar eru samdægurs soðnar í tólg.“28
III
Efnið sem Jón Grunnvíkingur og Magnús kont'erensráð segja notað
við laufabrauðsgerð: hveiti og smjör, og Magnús auk þess mjólk, sykur
og jafnvel rjómi, virðist eindregið benda til að laufabrauð hafi í þann
tíð, þ.e. á 18. öld, verið á borðum efnameira fólks en ekki alþýðu
manna. Konferensráðið hefur að vísu þau orð um kökurnar, að þær scu
algengar, en hlýtur að eiga við að þær séu algengar meðal þeirra sem
bók hans var ætluð samkvæmt titli hennar, þ.e. heldra fólks. Enda
tekur hann sérstaklega fram í formála matreiðslukversins, að það sé
ætlað fyrir „þessháttar menn en ecki eginlega almúga, og eptir fyrir-
manna efnum og ýmissu standi lagað.“2<)
I áðurgreindum 19. aldar heimildum, sem engin nær þó aftur fyrir
um 1840 eins og fyrr segir, er ekki getið um laufabrauð úr hveiti heldur
er það sagt búið til úr fínt möluðu bankabyggi eða sigtuðu rúgmjöli.
Hvorki er þar nefndur sykur né rjómi sem efni í deigið, heldur einvörð-
ungu mjólk, og þótt smjör sé tilgreint, eru kökurnar einnig sagðar
soðnar eða steiktar í tólg (feiti). í grein um laufabrauð sem Jóhannes
Friðlaugsson frá Fjalli (f. 188230) skrifaði í Skinfaxa 1930, segir hann að
kökurnar séu úr hveiti og steiktar í góðri tólg, en að „áður cn hveitið
var almennt til notkunar í brauð“ hafi það verið „búið til úr mjöli,“31
þ.e. rúgmjöli;32 ennfremur að ef mjólk sé ekki fyrir hendi sé notað vatn
í deigið.33 Þessar upplýsingar, ásamt fyrrgreindum heimildum, benda
til að frá því að vera heldri manna munaður og hnossgæti á 18. öld, hafi