Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 05.01.1986, Blaðsíða 60

122
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Guðmundur var fæddur 1862 og dó í Kanada 1950. Um þetta ill-
ræmda fárviðri á Austurlandi hefur raunar verið gefin út heil bók.22
Slíkar nafngiftir vitna heldur um, að þetta heiti dagsins hafí verið
mönnum allmunntamt, a.m.k. austur þar. En yfirleitt virðast menn
hafa látið sér nægja að tala um daginn eftir þrettánda.
Eldbjarga rm essa
Þriðja og torskildasta nafnið á þessum degi er eldbjargarmessa. Hún
hefur til skamms tíma ekki fundist í íslensku ritmáli fyrr en í almanaki
Finns Magnússonar árið 1837. Fyrir nokkrum árum kom hinsvegar í
leitirnar merkilegt bréf frá séra Jóni Halldórssyni í Hítardal til Árna
Magnússonar dagsett 30. september 1728. Séra Jón er þar að svara
ýmsum fyrirspurnum Árna í bréfi hans frá 19. júní sama ár, sem því
miður hefur ekki varðveist. Árni hefur m.a. spurt um eldbjargarmessu,
og séra Jón svarar:
Quinto. Um þá Hátíð Eldbjargar messu er cg mjög fáfróður, heyrða eg á ungdóms
árunr mínum hana af eldri mönnum nefnda cinasta, en ei vissa eg hana sem Messudag
haldna; Guðríður Stefánsdóttir Sem Sálaðist í vctur 89 ára gömul, og hennar ættfólk,
er í kvcnlegg var komið af móður hennar Þórdísi dóttur Henrichs Gerkens, hélt vcl-
flest minning þcss dags, næsta dag eftir þrettánda í Jólum, (þó privatim) bæði með
Söng og lestri, gjöra fólki sínu betur til þann dag, heidur en hvörn annan virkan,
leggja ci vinnu fyrir það etc. Fyrrnefnd Þórdís Henrichsdóttir hafði fcngið stóran
Eldskaða í Sínu Ekkjustandi og Raunum, austur á Skriðuklaustri, eftir missir síns
fyrra manns Erlends Magnússonar föðurs Torfa Sýslumanns Erlendssonar, og hans
Systkina. En hvort það Eldbjargar messu hald hjá henni og hcnnar niðjum skeði í þá
minning, eður hafði sinn uppruna af Pápískri Siðvenju, veit eg ekki, og öngva frekari
Skorðu get eg viðreist þeini Lærdómi framar til stuðnings, eður upplýsingar.23
Guðríður Stcfánsdóttir ætti að vera fædd 1639 og uppalin á Seltjarnar-
nesi, en frá 1660-1691 var hún prestmaddama á Húsafelli í Borgarfirði,
gift sr. Helga Grímssyni. Hún andaðist á Laugarvatni árið 1728. Um
séra Fíelga er m.a. sagt, að hann liafði hug á fornum fræðum, til dæmis
að taka fór hann ásamt mági sínum og tveim fylgdarmönnum að leita
Þórisdals í Langjökli árið 1664.24
Tilhaldinu á eldbjargarmessu er hér lýst með einkar almennum
orðum, en upp úr stendur þó, að Guðríður og velflest ættfólk hennar
hélt í heimahúsum minning þessa dags, næsta dag eftir þrettánda í
jólum bæði nteð söng og lestri og með því að gjöra fólki sínu betur til
þann dag heldur en hvern annan og leggja ei vinnu fyrir það. Pað er
með öðrum orðum leyfi frá vinnu, góðgjörðir, söngur og lestur, hvort
scm þær menntir hafa meir vcrið spunnar af trúarlegum en veraldlcgum