Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 05.01.1986, Side 56

118
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Grégóríus fór úr Konungahellu ofarla jólanna mcð miklu liði, og komu þcir til Fors
inn þrettánda dag jóla og voru þar um nóttina og hafði þar óttusöng affaradag jól-
anna, og var honum lesið guðspjall eftir. Það var laugardagur.
Hér telur Bjarni Aðalbjarnarson, að átt sé við 7. janúar í báðum til-
vikum, enda er naumast hægt að skilja síðara dæmið á annan veg.4
í Fóstbræðra sögu segir:
Affaradag jólanna bjuggust menn á brott.
Hér telur Guðni Jónsson, að átt sé við þrettánda dag jóla.
í Valla-Ljóts sögu segir:
Húskarl Ljóts spurði, hvenær Halli myndi heim fara. Húskarl Þóris kvað hann af-
farardag jólanna fara mundu.
Hér telur Jónas Kristjánsson, að átt sé við þrcttánda dag jóla eða
fyrsta dag eftir jól.6
í Kjalnesinga sögu segir:
Affaradag jólanna gekk Búi fyrir Dofra.
Hér segir Jóhannes Halldórsson, að orðið merki síðasta dag jóla eða
e.t.v. fyrsta dag eftir jól, en hann er nokkuð viss um, að síðari
skýringin eigi við þessa frásögn í Þórðar sögu hreðu:
Nú er að segja frá Össuri að Þvcrá, að hann heldur njósnum til um ferð Þórðar,
þá hann fer frá jólavcislunni. Safnar hann að sér mönnum og ríður heiman við inn
nítjánda mann um nóttina fyrir affaradag jólanna út til Hjaltadals.7
í Sturlaugs sögu starfsama er í stað affaradags talað um afgöngudag
jóla, en útgefendur reyna ekki að útskýra það:
En afgöngudag jólanna gekk konungur á málstefnu og Hemingur.8
í fornbréfi frá 1476 er talað um afara nóttina laugardagsins næsta eftir
kertamessu, og um sama atburð er getið í transskrifti frá 1480 með orð-
unum:
á affaranóttina laugardagsins næsta cftir kyndilmessu.9
Ekki er fullvíst, hvort hér er átt við nóttina eftir laugardaginn eða á
undan, en í því tilviki væri um að ræða samlögun úr aðfaranótt líkt og
þegar orðið aðfangadagur sést samlagað í affangadagur.10 En það skiptir
raunar ekki máli varðandi fyrrgreind dæmi úr fornsögum, því að þau
eiga ótvírætt við lok jóla eða veislu.