Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 05.01.1986, Blaðsíða 67

ELDBJÖRG
129
Guðlaug J. Sveinsdóttir úr Önundarfirði, f. 1885:
Eldbjargarmcssa - Gcisladagur. Ég hcfi ckki heyrt neinar skýringar á þcssum
nöfnum. En líklegt þykir mér, að Guð af náð sinni hafi bjargað fólki og jafnvel
hcruðum frá eldrennsli goss einnritt þennan dag, 7. janúar.44
Eiður Guðnrundsson úr Hörgárdal, f. 1888:
Ekki minnist cg þcss að hafa hcyrt skýringu á dagsheitinu og ekki heldur á heiti
gcisladagsins, og engar sagnir hef cg um siðvcnjur, scm tengdar voru dögum þessum.
Eldborgarmessan hét líka Knútsdagur, en það nafn er yngra, að ég hcld.45
Sigurður Ólafsson úr Hegranesi, f. 1892:
7. janúar. Eldbjargarmcssa cða Knútsdagur. Dagurinn kenndur við Knút ’ríka eða
lielga’ 1018-35 Danakonung. Sungin sálumcssa honum til hciðurs. Frumkvöðull Eld-
björg ’priorinna’. Féll niður við siðaskiptin.46
Þarna er blandað saman Knúti ríka (d. 1035) syni Sveins tjúguskeggs,
Knúti helga (d. 1086) og hugsanlega Engilborgu ekkju Knúts lávarðar
(d. 1131), þótt ekki sjáist þcss getið annars staðar, að hún hafi gerst
príorinna né átt neinn hlut að helgun manns síns ásamt Valdimar syni
þcirra (sbr. bls. 120).
Jóhanna Sigurjónsdóttir úr Vopnafirði, f. 1900:
Eitthvað var trúað á Knútsdag; stundum eftirminnilegir atburðir við hann bundnir.
Eldbjargarmessa 7. janúar. Geisladagur 13. janúar. Úcssir dagar álít jeg að sjc í sam-
bandi við er sólin sjcst fyrst cftir að hún hverfur fyrir jól. - Og var þá siður að gefa
kaffi, er sólin sást og kallað sólarkaffi.47
Tryggvi Emilsson úr Eyjafirði og Skagafirði, f. 1902:
Eldbjargarmessuveður sögðu mér gamlir sjóarar, að réði vertíðarvcðri.48
Gróa Jóhannsdóttir úr Laugardal og Biskupstungum, f. 1912:
Eldbjargarmcssa. Ekki hcf ég hcyrt neitt um hvcrnig nafnið cr til kontið og um
cngar siðvenjur hef cg hcyrt í santbandi við daginn. Mér hcfur verið sagt, að þá hcfði
átt að slökkva jólaclda og gestir átt að halda hver til síns heima áður fyrr, mcðan löng
jólaboð tíðkuðust. Auk þess að áður fyrr hefðu menn talið, að á þcssum dcgi hcnti
Sankti Pétur varmasteinum í ár og vötn, svo jörðin gæti farið að yljast fyrir komandi
49
vor.
Fyrri hugmyndin er hin sama og í grein Jóns Sigurðssonar í alman-
akinu 1878 (sbr. bls. 128), en hinnar seinni getur Jón sem norskra
munnmæla varðandi Péturs stóls messu 22. febrúar. Varmasteini eða
vermisteini bregður sumstaðar fyrir í veðurfarstrúnni á íslandi með eða
án tengsla við Lykla-Pétur, en það á frekar við á útnránuðum, t.d.