Norðurljósið - 01.01.1965, Síða 9

NORÐURLJÓSIÐ
9
í upphafi þriðju aldar kristninnar, hafa sumir kristnir
menn haft þá trú, að Guð mundi að lokum frelsa alla
menn. Sjónarmið þeirra, sem nefnt er Alsælutrú (Uni-
versalism), á sér margar sögulegar rætur. í Bandaríkjun-
um hefir hún þó, þangað til nýlega, verið fremur heima-
ræktuð heldur en angi af gamalli erfikenningu minnihlut-
ans innan kristninnar.
Alsælutrúin var oft hreinskilin afstaða, sem menn tóku
gagnvart geigvænlegri framsetningu á kenningunni um
dóm Guðs. Ræða Jónatans Edwards: „Syndarar í reiði-
hendi Guðs,“ sýnir bezt, hvernig venja var að prédika
dóm Guðs á þann hátt, að svo virtist sem Guð hefði ánægju
af kvölum fordæmdra, og hve minnisstæð eru orð hans:
Sá Guð, sem heldur þér yfir afgrunni helvítis, svipað eins og
sá, sem heldur á kónguló eða einhverju viðbjóðslegu skorkvikindi
yfir eldi, hefir viðbjóð á þér og er hræðilega egndur til reiði.
Reiði hans gagnvart þér brennur eins og eldur. Augu hans eru
hreinni en svo, að hann geti horft á þig. Þú ert tíu þúsund sinn-
um viðbjóðslegri í augum hans heldur en hinn eitraðasti og and-
styggilegasti höggormur er í okkar augurn." (Mayo W. Hazeltine,
ed. Orations, New York, Collier Publishing Co., V. 1811.).
Hann eignaðist margar ruddalegar eftirhermur og á
þær enn í dag. Góðviljaðir menn sáu undir eins, að þessi
skýring á dómi Guðs kom hvorki heim við hugarfar Guðs
til mannanna, eins og það kom fram í Jesú Kristi í nýja
testamentinu, né heldur við þann sannleika, að helvíti var
fyrirbúið andlegum verum, djöflinum og englum hans.
Menn fóru því í andstæða átt, og alsælutrúarmenn neituðu,
að Guð dæmdi nokkurn mann eftir dauðann.
I öðru lagi er til alsælutrú, sprottin af tilfinningum
manna. Hún hefir enga fasta stofnun á bak við sig, en
margar „raddir“ og „spámenn“. Uppruni hennar er í
þjóðlegri tilfinninga-viðkvæmni amerískra mótmælenda.
Guðfræði hennar er sú, að Guð sé of kærleiksríkur til að
refsa nokkrum manni. Jafnvel maður eins frjálslyndur og
Harry Emerson Fosdick hefir gert uppreisn gegn guð-
fræði, byggðri á svo losaralegri hugsun, sem hangir saman
á lími tilfinninga-viðkvæmni. Hann lýsti yfir því, að Guð
refsaði hinum iðrunarlausu vegna kærleika síns til allra
manna, en ekki vegna galla á hans eigin eðli.
Guðfræði byggð á tilfinningum.
Þriðja rót okkar heimavöxnu alsælutrúar er sálfræðileg.
Það þarf ekki skarpgáfaðan hlustanda til þess að verða
þess áskynja, að margir þeirra prédikara, sem prédika
helvítiseld og dóm, leiðast meir af þörfum síns eigin rang-
snúna persónuleika en af löngun sinni til að boða allan
sannleika Orðs Guðs. Þessi einfalda athugun hefir oft
verið notuð til að styðja alsælutrúna.
Nýlega var ég að ræða við einn velkunnan leiðtoga,
sem að endingu spurði mig: „Hvers vegna þarftu að hafa
helvíti?“ Svar mitt var: „Ég þarfnast þess ekki. Eigi að
síður segir Jesús Kristur, að það sé til. Ef við getum ekki
trúað, að við höfum sanna frásögn af kenningu hans um
þetta efni, hvernig getum við þá trúað nokkru af öðrum
skráðum kenningum hans?“ Nánari íhugun sýndi mér,
hvers vegna þessi sérstaki maður þurfti á því að halda,
að ekki væri til helvíti. Hugmyndinni um helvíti er hafn-
að af sumum mönnum, af því að þeir sjá það skýrt, að
sumir prédikarar boða það meir vegna sinnar hefnigjörnu
tilfinninga heldur en vegna Orðs Guðs. Enn aðrir neita
hugmyndinni um glötun, af því að hún fellur ekki til-
finningum þeirra í geð. Tilfinningar eru lélegur grund-
völlur undir guðfræði. Kristindómur, byggður á fagnað-
arerindinu, hefir reynzt fær um að hrekja þessi sjónarmið.
Ný tegund af alsælutrú ógnar nú eigi að síður hinni
skýru og ákveðnu, biblíulegu kenningu. Hún er tvöfalt
hættulegri vegna þess, að hún á rætur sínar að rekja til
frægasta bandamanns kristindóms fagnaðarerindisins,
nefnilega Karls Barths. Þessi heimsfrægi, kristni guð-
fræðingur hefir snúið aftur mörgum leiðtogum hugsandi
manna frá heimspekilegri guðfræði til biblíulegrar guð-
fræði. Risavaxnar ritgerð.ir hans hafa unnið mikið í þá
átt að stöðva mótmælendakirkjuna í heild á reki hennar
til vísindalegrar skynsemistrúar, „nýguðfræði“ fyrri kyn-
slóðar.
Málið hefir orðið flóknara fyrir þá sök, að margir
kristnir söfnuðir hafa orðið fyrir miklum áhrifum frá
honum. Fagnaðarerindið er einfalt, en verður að boðast
heimi, sem er mjög margflókinn. Fáir menn hafa þá
hæfileika eða þann tíma, sem þarf til að finna, hvernig
hentast er að heimfæra fagnaðarerindið, svo að þeirra
eigin kynslóð geti notfært sér það. Flestir prédikarar og
guðfræðingar verða að leita til hinna, sem snillingar eru,
skara fram úr, til að fá umgjörðina, rammann, um guð-
fræði sína og heimfærslu fagnaðarerindisins á sínum dög-
um.
Hvernig á oð boða nútímonum fognoðorerindið?
Það eru þrjár meginleiðir, sem miklir hugsuðir hafa
alltaf farið, til að verja og útskýra fagnaðarerindið, jafn-
framt og að boða það.
Fyrsta leiðin er: að laga sig eftir hugsunarhætti sinnar
kynslóðar, en reyna þó að halda meginkjarna fagnaðar-
erindisins. Rudolph Bultmann hefir manna mest notað
þessa aðferð.
Önnur leiðin er: samræðu-aðferðin, en með þeirri að-
ferð tengir guðfræðingur.inn saman beztu hugmyndir kyn-
slóðar sinnar og hið eilífa fagnaðarerindi. Paul Tillich
er forvígismaður þessarar aðferðar, en því miður hljóma
orð hans oft meir sem orð fornmenntamanns (humanista)
en kristins guðfræðings, sem upplýstur er af biblíulegum
heimildum.
Síðasta aðferðin er hin biblíulega. Guðfræðingur, sem
notar þessa aðferð, dæmir heiminn og kynslóð sína frá
sjónarmiði biblíulegs hugsunarháttar. Þótt hann skilji og
meti hugsunarhátt sinna tíma, er hann ekki bundinn af
honum, heldur leggur hann undir dóm Orðs Guðs. Karl
Barth er færastur og kunnastur leiðtogi, sem beitir þess-
ari aðferð. Og vegna þess að honum hefir orðið svo vel
ágengt með þessari aðferð, hefir evangelisk guðfræði unn-
ið mikla sigra meðal síðustu kynslóðar, og þessi stóru
skref áfram eru hinum mikla leiðtoga til hróss.
En tvennt af því, sem Karl Barth leggur áherzlu á, hef-