Óðinn - 01.01.1922, Blaðsíða 35

ÓÐINN
35
aðir ok vera með honum sjálfum, þar sem heitir Gimlé. En
vándir menn fara til heljar ok þaðan í Niflhel; þat er niðr í
inn níunda heim.
I þessum orðum kemur fram ódauðleikakenningin, skilyrðin
fyrir því að komast til guðs og afdrif hinna verulega vondu
manna. Þeir fara fyrst inn í dánarheima og þaðan í Niflhel,
það er að segja í þokudauðann, eða leysast upp, eða gufa
upp. Þetta minnir á deigluna hans Ibsens og hið dularfulla
áttunda svæði, sem dulspekingurinn C. W. Leadbeater minnist
á í Æðri heimum, þótt Þriði nefni það hjer „niðr f hinn
níunda heim“.
Þess skal þó getið, að einn hinna helstu Eddufræðinga, dr.
Sigurður Nordal, sem mun þar á ofan vera flestum samverka-
mönnum sínum skarpskygnastur á sannindi hinna fornnorrænu
fræða, að öllum öðrum ólöstuðum, er þeirrar skoðunar, að
þessi ummæli, er Snorri eignar Þriða, muni vera að einhverju
leyti af kristnum uppruna. Byggir hann þá skoðun sína á því,
að þessi kenning Þriða virðist ekki koma heim og saman við
það, sem sagt er í Völuspá. Dr Sigurður Nordal segir meðal
annars um meðferð Snorra á efninu í Gylfaginningu:
„En helsta afbrigðið frá Völuspá er enn þá ótalið, og þar
brýtur Snorri alveg í bág við lífsskoðun kvæðisins, og líklega
heiðninnar yfirleitt. Höfundur Völuspár er niðurskurðarmaður.
Hann lætur alt, sem spilt hefur heiminum, týnast gersamlega í
Ragnarökum, og ekkert eftir lifa, nema það sem gott er og
heilbrigt. „Böls mun alls batna“. Einmitt þess vegna er svo
bjart umhorfs í hinum endurfædda heimi Völuspár. Og þó að
sælustaðir kvæðisins kunni að vera skapaðir fyrir áhrif kristi-
Iegra hugmynda, þá er það a. m. k. í samræmi við heiðnina,
aö hafa engar eilífar píslir. En Snorri hefur í 3. kap., sem
aldrei skyldi verið hafa, sagt, að önd mannsins skal lifa og
aldrei týnast, og þetta hermir nú Gangleri (kap. 52) upp á
Þriða. Svo að þó að Snorri láti goðin sjálf farast í Ragna-
rökkri (-rökkur í staðinn fyrir -rök, tekið af Snorra úr alþýðu-
máli), þá Iætur hann mennina lifa, bæði vonda og góða. Og til
þess flytur hann vísurnar um kvalir illra manna, sem í Völu-
spá eru Iiður í Iýsingu ástandsins fyrir Ragnarök, aftur fyrir
þau, og gerir með því hegninguna eilífa. Hjer er ekki hægt að
gera ráð fyrir annari röð í kvæðinu, heldur hafa kristin áhrif
glapið Snorra sýn". (Sjá: Sigurður Nordal: Snorri Sturluson
bls. 120—121).
En þegar að er gáð, verður einmitt þetta atriði til þess að sýna
betur skyldleikann milli Asatrúarinnar og hinnar fornu guðspeki
Indíalanda en nokkuð annað. Hjer verðum vjer að gæta þess,
að kenningin um líf eftir dauðann og kenningin um ódauðleika
mannsins eða eilíft líf er ekki eitt og hið sama. Menn geta
lifað eftir dauðann, jafnvel þótt þeir lifi ekki frá eilífð til ei-
lífðar. Hinn sanni ódauðleiki virðist vera skilyrðum bundinn,
að dæma eftir fornnorrænum og fornindverskum trúarskoðunum.
Forfeður vorir hafa verið endurholdgunartrúar, eins og síðar
mun sýnt verða, alveg eins og Indverjar hafa verið frá því
fyrsta og flestar Asíuþjóðir. Það sýnir Ijósast, að þeir hafa
ekki efast um eitthvert líf eftir dauðann, þar sem þeir trúðu
því „at menn væri endrbornir". I sömu áttina bendir trú þeirra
á tilvist Valhallar, sem er ef til vil! orðin til fyrir kristin áhrif,
og að þar geti að líta „hina himnesku Jerúsalem" í norræn-
um búningi. Þá trúðu þeir því að menn gætu birtst eftir dauð-
ann (sbr. Völsungakviðu hina fornu). Sömuleiðis vottar fyrir
þeirri trú, að dánir menn setjist að í fjöllum eða hafist við á
sjerstökum stöðum. Mætti þar til nefna frásögnina í Eyrbyggju
um sýn sauðamanns, er hann þóttist sjá, að Þorsteini þorska-
bít var heilsað í Helgafelli, þar sem Þórólfur mostraskeggur
faðir hans var fyrir og fagnaði honum.
Að því er sjeð verður, ef gengið er fram hjá þessum um-
mælum Þriða, eru þeir tiltölulega fáir, er öðlast hinn sanna
ódauðleika, að trú feðra vorra. Og eftir austrænum skilningi er
enginn ódauðlegur, sem þarf að deyja hvað eftir annað, og er
það í raun og veru rjett á litið. Dauðinn er — segir Shri
Krishna — vís því, sem verður að fæðast, og fæðing er vfs
því, sem verður að deyja. En meðan svo er ástatt um menn-
ina, eru þeir „háðir hjóli dauðans og endurfæðingarinnar" og
þess vegna ekki ódauðlegir.
I austrænu helgiriti einu segir svo: „Hinn guðdómlegi andi
(Purusha) er sá, er dvelur hið innra, sem dvelur stöðugt í
hjarta mannsins og sálin, hjartað og hugurinn finnur. Þeir
menn, er þekkja hann, verða ódauðlegir“.
En þeir eru fáir; Shri Krishna segir í Bhagavad-gitu VII.
kviðu eða samræðu:
A meðal þúsunda er varla einn einasti maður, er keppir
eftir fullkomnun, og af þeim mönnum, er keppa eftir fullkomnun
og öðlast hana, er varla einn, er þekkir mitt insta eðli “.
En þetta er ekki einstætt um austræn trúarbrögð. Kristur
segir Hka nákvæmlega hið sama, þegar hann er að skilgreina
hið eilífa. „í því er hið eilífa líf fólgið, að þeir þekki þig, hinn
eina sanna guð“. ()óh. XVII, 3).
„Margir eru kallaðir, en fáir útvaldir", segir kristin trú, og
hið sama er að heyra á hinum fornnorrænu fræðaleifum og
fornindverskum trúarskoðunum.
Oppruni veraldar.
Hugmyndin um guð leiðir af sjer hugmynd um uppruna ver-
aldar eða alheimsins, bæði þeirra heima, sem sýnilegir eru, og
hinna, sem eru ósýnilegir. Uppruni tilverunnar hefur verið sú
gátan, sem flestir munu hafa átt sameiginlega glímu um, bæði
fávfsir menn og fjölvísir.
Flest tr^arbrögð og heimspekistefnur hafa reynt að gera
fylgismönnum sínum einhverja grein fyrir uppruna alls. Guð-
spekin hefur einnig tekið þessa gátu til meðferðar. Hjer verður
ekki farið út í einstök atriði. En þeir menn, er vilja kynna sjer
ráðningu hennar, ættu helst að lesa fyrsta bindi í grundvallar-
riti Guðspekisstefnunnar, The Secret Doctrine. En vjer getum
ef til vill sagt í fám orðum, að Guðspekin skýri þetta þannig,
að framrás hinnar skynrænu tilveru úr djúpi hins óskynræna
verði með þeim hætti, að írumhræring verður í hinu guðdóm-
lega vitundarlífi. Þessi hræring, sem er jafnframt lögbundin
hræring, er upphaf alls. Þess vegna eiga allir þeir hlutir, sem
vjer getum skynjað, rót sína að rekja til hræringarinnar. Þar
sem engin hræring er — ef nokkurstaðar er — þar drotnar
sjálfur dauðinn, þ. e. tilveruleysið.
f hinum austrænu fræðum er þessi frumhræring stundum
nefnd útöndun Brahma eða Brahmadögun. Hún er og nefnd
Vach, eða Röddin. í hinum kristnu fræðum er hún, eins og
allir vita, nefnd Orðið. „í upphafi var orðið", segir guðspjalla-
maðurinn, og allir hlutir eru fyrir það gerðir.
Gangleri vill einnig fá ráðningu á þessari gátu. Hann vill
vita, hver er hinn sanni uppruni tilverunnar.’ Þess vegna spyr
hann Hárr á þessa leið:
Hvat er upphaf eða hversu hófsk eða hvat var áðr?
Hárr svarar honum með vísu, og vil jeg leyfa mjer að taka