Eimreiðin - 01.09.1903, Qupperneq 8

i68
Þýðing góðs og ills.
Eftir dr. PAUL CARUS.
(Þýtt úr tímaritinu »THE MONIST«, júlí 1896).
1. S úbj ektívis minn.1
Langhelzta rannsóknarefnið fyrir djúpsæismenn, trúarfræðinga
og siðaspekinga er hið mikla spursmál: Hvað er hið illa? Böl og
kvöl er hvarvetna í og með eins og aðaleinkunn á ásýnd tilver-
unnar og yfirbragði, en er þó undir eins rótin til hinna blessunar-
ríkustu heilla, er gjöra lífið þess vert, að við það sé unað. Pað
er tilkenningin, sem knýr hugann til að liugsa; sífelt sæluástand
mundi gjöra alla íhugan, eftirgrenslan og uppgötvanir einskisvirði.
Dauðinn er það og ekki annað, sem kveikt hefir eftirlöngun
mannsins eftir tilveru hinumegin grafarinnar. Væri enginn dauði,
væri og enginn átrúnaður. Pað er syndin, sem gjörir dygðina að-
nauðsyn. Væri engar hrasanir til, mundi enginn spyrja eftir rétt-
um vegi; sjálfur góðleikinn hefði þá ekkert gildi; last og lof hefði
þá og enga þýðing. Væri engin vöntun til, ófullkomleiki eða and-
streymi, þá væri hvorki til fyrirmynd né framsókn, né þróun til
æðra endimarks.
Goðafræðin hefir frá aldaöðli verið hin æðsta djúpspeki (meta-
fysik), og hefir hún ætíð gjört hið illa að persónu, (o: hugsað
það svo). Enginn átrúnaður er til í víðri veröld, er ekki hefir
nógum árum á að skipa, sem tákna tjón og meinsemdir. Trú-
menn Búdda kalla persónu hins illa Mara, freistara, föður syndar
o.g dauða. Persar kalla djöfulinn Ahriman (eða Angra-Mænju),
myrkrahöfðingja og höfund allra ófara; Gyðingar kalla hann Satan,
óvininn, en kristnir menn djöful (úr grískunni: oiápcAo? þ. e. róg-
beri, rægikarl eða rækall). Norðurlandamenn kölluðu hann Loka.
Enn þá auðugri er djöflafræði eða dæmonologia Kínverja og
Japana.
Saga hugsjónanna um hið illa sem persónu myndar einhvern
fróðlegasta kaflann í sögu heimsins, og væri undir eins einhver
1 Súbjektívismi kallast sú lífs- og trúarskoðun, sem (líkt og indívídúalisminn)
byggir mest á »súbjekti« (sjáflleik?) mannsins, veru hans, vitsmunum, samvizku, trú,
skoðunum og skyldum. Er sú stefna gagnstæð obj ektívisma, sem mest byggir á
andlaginu, hinu objektíva.