Eimreiðin - 01.09.1903, Qupperneq 9

i6g
hinn kýmilegasta, væri hún eigi að sama skapi sorgleg — ekki
sízt um töframanna ofsóknirnar. Ættartala myrkrahöfðingjans nær
miklu lengra fram en langfeðgatal hinna ríkustu þjóðhöfðingja
Norðurálfunnar; hún nær lengra en biblían og er eldri en pýra-
mýðar Egiptalands. En hér viljum vér fyrst eingöngu, skoða
eðlisumgrip hins illa eða hversu það beri að skoðast í sjálfu sér.
Mætir oss þá fyrst þess hlutlæga eða objektíva tilvera.
Fyrst má spyrja: Er hið illa eigi hugarburður? Er það eigi
huglæg eða súbjektív orðmynd og miðuð við hlutföll tilverunnar
(o: relatív)? Ætti eigi að sleppa þeirri hugmynd, sem væri hún
eintóm sérvizka? Er eigi þessi hugmynd sprottin af því, að vér
skoðum lífið frá sjónarmiði sjálfra vor, og hlýtur hún eigi að
hverfa óðara en vér lærum að skynja heiminn samkvæmt hinu
hlutlæga eðli hans ? Stefnan, að skoða hið illa sem neikvætt, er
mjög rík á vorum dögum, enda er það í samræmi við lífsskoðun
flestra manna r.ú á tímum, og er mjög vinsæl orðin.
Á fyrri öldum hneigðust menn mjög að hinu, að íklæða hinar
andlegu eftirlanganir sínar og hugsjónir búningi hlutlægrar tilveru.
Til þess að skilja fegurðina mynduðu Forngrikkir Afrodýtu (Venus);
var hún og þeirra æðsta fyrirmynd (ídeal), og hið heilaga vald
siðgæðis og réttlætis birtist Gyðingum í Jehóva, drotni þeirra og
löggjafa. Trúarhugsjónir kristinnar kirkju fengu sýnilegan búning
í helgisiðum, sakramentum og ýmsum stofnunum.
En stórar breytingar urðu þegar það tímabil hófst, er
kallað er nýja sagan, og sem einkum leiddi af fundi púð-
ursins, áttavitans og prentlistarinnar, en þó hvað mest af fundi
Ameríku og byrjun siðabótarinnar, ásamt endurlífgun lær-
dóms og lista. Pví stærri sem sjónhringur hins þekta heims
gjörðist, því meir óx gildi manna í augum sjálfra þeirra.
Stefna heimspekinnar frá dögum Kartesíuss, og stefna trúarfræð-
anna frá dögum Lúthers hefir æ verið sú, að festa miðpunkt allra
hluta í meðvitund mannsins. Pað eitt gat haft gildi, sem orðið
var liður eða partur af sál hans. Menn þóttust skilja, að trúin
gæti eigi verið neinn útvortis hlutur, heldur hlyti að vera innvort-
is gjörandi í manninum. Meðvitundin varð veröld hans, og af
því leiddi að samvizkan varð síðasta og öruggasta undirstaða
breytninnar. Pá hófst umburðarlyndið, þótt hægt færi fyrst lengi,
og sú skoðun, að maðurinn sjálfur (súbjektleiki hans) væri hyrn-
ingarsteinninn í framferði allra sem einstakra. Pannig kom siða-