Eimreiðin - 01.09.1903, Page 11

vizku heldur en af illvilja og eigingirni. Til eru Prótestantar, sem
mundu svara, að trú þeirra sé alls eigi eingöngu neikvæð, heldur
líka jákvæð; að hún eigi einungis prótesteri (mótmæli), heldur
og fullyrði. Petta er satt. En flestar fullyrðingar Prótestanta eru
eigi annað en leifar páfatrúarinnar gömlu, sem batt samvizkur
manna og lagði skynsemi þeirra í dróma. Ofsatrúmenn Próte-
stanta eru fjarri því að vera vinveittir frelsi eða óháðum rann-
sóknum; en hið jákvæða vald, þessi nýi gjörandi sögunnar, er
reisa skyldi nýja siðmenning, var ekkert annað en vísindin. Fyrir
þá sök er siðabótin alls eigi hið síðastkveðna Urðar-orð í trúar-
sögu mannkynsins. Vér hljótum að hyggja á hærri markmið og
beinni framfarir, og endurbót kirkjunnar fær því líka fram komið
einungis með því skilyrði, að hún rannsaki aftur og endurskoði
gildi og eðlisþýðing objektívismans (o: umheimsins).
Mannkynið lætur eigi aftur binda sig við trúarfræðakerfi klerka
og helgivaldsboðorða, er einungis mundi færa það á nýjan leik í
fjötra andlegrar ánauðar, en á þá skynsemd hljóta menn að fall-
ast, að sannleikurinn er ekki námshugmynd mannsins eða hans
sérveru eingöngu; sannleikurinn er rétt lýsing eða ummerking
staðhátta og hluta, og felur því í sér objekt-efni, eða efni fyrir
utan oss, og það efni er verulegur partur hins viðurkenda eða
þekta sannleika.
Pegar objektíva (o: annarsleika-) skoðunin var hin ráðandi, á-
litu menn að hið æðsta vald væri hjá miklu mönnunutn, svo sem
spámönnum, siðameisturum og prestum, og þessir vóru látnir setja
reglur og ráða fyrirkomulagi, lögum og lofum kirkjunnar — öllu
samt niðurraðað eftir þörfum og kröfum höfðingjanna. En hinn
nýi objektívismi hafnar öllu nauðungarvaldi frá hálfu mannsins;
hann hvílir að síðustu á vísindum, en þeirra lögrétta heitir sann-
reyndir (facta). Sannleikur er eigi lengur það eitt, sem kirkjan
kennir, eða »óskeikandi« menn boða og bjóða, né heldur það,
sem mér virðist rétt vera eða þér virðist rétt vera, heldur það,
sem vísindaleg rannsóknarmeðferð hefir sýnt og sannað að væri
objektívt, þ. e. væri í sjálfu sér satt og rétt, svo að hver, sem
það prófar, hljóti að sjá, að svo eða svo sé því varið.
Hinn objektívi sannleikur, sem prófa má með sönnunum og
sem má endurprófa, eða í einu orði vísindin, er hin æðsta, á-
reiðanlegasta og dýrmætasta opinberun. Guð opinberar sig í til-
urðum og tilburðum lífsins, og með þeim teljum vér þjáningar