Eimreiðin - 01.09.1903, Side 14

174
hins illa, og framsett meö miklu afli. Par er framsett neikvæðis-
spekin frá Kartesíusi til Spencers. Paö sýnist vera fullgildur
monismi. Og þó getum vér eigi á þessa skoðun fallist.
Pað er satt, að hugmyndin persónulegur djöfull er tómur til-
búningur, alveg eins og huldumaður, álfur og afturganga; einnig
er það satt, að eigi er til ilt í sjálfu sér, eigi heldur gott í sjálfu
sér; dúalismi maníkeanna er óhafandi. Princíp hins illa verður
eigi skoðað eins og sjálfstætt frumeðli, efni eða verund. En þrátt
fyrir þær röksemdir megum vér eigi loka augunum fyrir þess veru-
legu og jákvæðu tilveru. Játum að þögn sé vöntun hávaða; samt
er hávaði eigi góðleiki né þögn illindi. Meðan ég les eða rita er
hávaði mér illur, en þögn góð; þar sem menn vænta hróss, getur
lygin verið meir en meinleg, og hún er ekki eintóm vöntun sann-
leika. Vöntun fæðu er neikvæð, en skoðuð í réttu sambandi við
ástæðurnar, eins og tómur magi, er hún hungur, en hungur er já-
kvæður gjörandi í mannlífinu. Sjúkleik má kalla vöntun heilsu, en
sjúkleikann framleiðir annaðhvort óregla í lífkerfunum eða skað-
vænleg áhrif utan frá, en hvorttveggja er óneitanlega jákvætt.
Skuld er neikvæð tala í reikningum hins skulduga, en það, sem
fyrir hann er neikvætt, er jákvætt hjá lánardrotni hans.
Væri neikvæðar hugmyndir »eintóm örverpi mannlegs breysk-
leika«, eins og B. von Suttner fullyrðir, hví mundu þá stærð-
fræðingarnir nota mínus-merkið ? Og væri hugmynd hins illa ein-
tóm hjátrú, hvernig gat hún þá haft svo langvarandi áhrif á
mannkynið? Annars vegar er það satt, að öll tilveran sé jákvæð,
en á hina hliðina ættum vér að vita, að tilveran er huglæg, ab-
strakt (eftirmynduð af hugsaninni), en hvorki góð né ill. Góðleild
og illleiki er komið undir þeim hlutföllum, sem mætast í umheim-
inum. þessi hlutföll geta ýmist heitið góð eða ill. Sumar ver-
undir eyða öðrum verundum. Sumar þvenglur (bacilli) eru skað-
samar lífi manns, en gagnlyf eru til, sem þvenglunum lóga. Hvar-
vetna lifa sníkjudýr á öðrum dýrum, og það, sem er jákvætt og
nærandi einu dýri, er hinu neikvætt og skaðlegt, en sérhvert því
um líkt neikvæði verður hlutkent (realt), þegar áhrif þess eyða eða
breyta áhrifum annarrar veru.
Huggripið góðleiki er eigi ja'fn-gilt verund, né illleiki jafnt ver-
andleysi. Tilveran er = alverundin, hin ódeililega alheild eða
alheimskerfi. Gott og ilt eru skoðanir, gjörðar frá tilteknu sjón-
armiði, og frá því sjó.narmiði er gott og ilt draglínur, sem niynda