Eimreiðin - 01.09.1903, Page 15

i75
gagnstæði, en þær línur hafa æíinlega starfssvið, svo hvorug
þeirra getur verið tóm eða ekki neitt. Spurningin er eingöngu
um það, hvort vér höfum réttindi til að skoða vort eigið sjónar-
mið eins og jákvætt og sýnandi hvað sé gott, en öll þau öfl, sem
angra mannlífið, eins og neikvæð og ill.
Svar þessarar spurningar virðist vera það, að sérhverri veru
sýnist eðlilega að hennar sjónarmið sé jákvætt og gefinn hlutur,
en sérhver gjörandi, sem er, að hennar áliti, til skaða, hann sé
neikvæður; ánægjan virðist henni vera góðleikans mælikvarði.
Og vér játum að sérhverjum beri þau réttindi að velja sitt
sjónarmið, og að súbjektívisminn myndi það sjálfsagða frumstig í
mati alls góðleiks. En hins vegar megum vér eigi nema staðar
við princíp sjálfslöggjafarinnar, eins og hver sem vill megi leysa
úr spurningunni, hvað sé gott eða ilt.
Ef vér ætluðum að gott væri eigi annað en það, sem veitir
mér ánægju eða eflir mína hagsmuni, og ilt það, sem veitir mér
sársauka eða ógnar mínu lífi, þá yrði mælikvarðinn eintómur súb-
jektívismi. Villimatinahöfðingi sá, er Spencer segir frá, mundi
þá hafa leyst gátu góðs og ills, þegar hann fullyrti, að »ilt væri,
ef einhver tæki konu hans, en tæki hann sjálfur konu einhvers
annars, væri það gott«. Gott yrði þá það, sem mér líkaði vel,
en hið góða, sem hlutlæg verund, væri eigi til. Til yrði eitthvað
gott fyrir mig, fyrir þig og fyrir marga aðra, en það, sem mér
væri gott, gæti verið öðrum ilt. Góðleiki og illleiki yrðu eintóm-
ar súbjektívar einkunnir, er ekkert objektívt gildi hefðu.
Sú skoðun, sem grundvallar siðafræðina á ályktunum um á-
nægju og tilkenning og ummerkir góðleikann svo, að hann sé
það, sem veitir í hæsta mæli þægilegar tilfinningar, er kölluð
hedónismi. Grófgerðasta tegund hans, kend við Bentham, set-
ur ánægju hins einstaka í hásætið, byggir siðalögmálið á síngirn-
inni og sér eigi annað í allsherjar-góðvildinni, sem kallast altrú-
ismi, en næma sjálfselsku. Altrúistinn ann — segja menn þá —
sjálfum sér í öðrum.
Pví má bæta við hér, að intúitíónalistinn, sem byggir
siðafræðina á samvizkunni, er, ef vel er skoðað, líka hedónisti
eða að m. k. súbj ektívisti, því æðsta stjórnara breytni sinnar
finnur hann í sjálfum sér, sem sé í ánægju þeirra vilhvata, sem
hann kallar samvizku: Pað sem honum þóknast að kalla siðlegt,
það hugsar hann að hljóti að vera það. Hans siðgæðismælir er