Eimreiðin - 01.09.1903, Side 19

179
guðs, er það, sem framleiðir æðra líf, og ilt það, sem hindrar,
skemmir eða myrðir það.
3. Hugmyndin guð.
Guð er trúarfræðislegt orð, og það heyrist oftlega fullyrt, að
þekking á guði liggi fyrir utan vébönd vísindanna, og hugmyndin
guö og öll önnur trúar-umgrip eru kölluð yfir þau hafin. Pannig
eru til tveir flokkar, og báðir háðir áhrifum hins númenalska
súbjektívisma o: skoðun þeirri, sem frá miðöldum metur alt
frá mannsins hálfu. Pessir flokkar eru trúar-agnostíkar og
vantrúar-agnostíkar. Trú hinna fyrnefndu er jafn-óskynsam-
leg eins og vantrú hinna síðarnefndu. Sé til útvortis alræðisvald
yfir breytni vorri, hljótum vér að vera færir um að þekkja það,
enda er oss því aðeins auðið að hlýða því. Nú kennir einmitt
reynslan, að slíkt vald sé yfir oss, og þróunarfræðin heitir oss
því, að sanna það með jákvæðri sönnun. Drotnunarvaldið yfir
breytni mannsins heitir á tungu guðfræðinganna: guð. En
vísindamennirnir ummerkja með orðinu »náttúrulög« sérhvað það,
sem óumbreytanlegt er í hinum ýmsu fyrirburðum lífsins, það sem
hvarvetna er eins í margbreytni hluta og viöburða, eða: Pað sem
er ævarandi í hinu hverfanda. Sérhver eðlislög eru á þeirra skoð-
anarsvæði ósveigjanlegt siðavaldsboð, sem þá að því leyti er part-
ur eða eðlistegund guðs veru. Tað náttúrulögmál, sem mestu
varðar á svæði siðafræðinnar er það, sem niðurraðar og stýrir
hinum margvíslegu og einatt næmu hlutföllum milli manns og
manns, sem vefa lífskjör vor og gjöra sálir vorar samtengdar og
skuldbundnar sín á milli.
Tilveran er ein samhljóða heild. Enginn hlutur í heiminum
er sá til, er eigi sé við heildina bundinn eins og partur hennar.
Hið eina, hið gjörvalla, er því skilyrði tilveru allra skapaðra hluta;
það er andardráttur anda vors, kennan tilfinninga • vorra, kraftur
krafta vorra. Ekkert er til af sjálfu sér eða fyrir sjálft sig. Allir
hlutir eru hverir öðrum háðir; og eins og allar þungastærðir eru
í sífeldum samdrætti fyrir þungann, eins er á botni allra kennana
(tilfinninga) hulin löngun eða þrá eftir fylling heildarinnar, alkenn-
an, (panpaþía), sem öfluglega birtist í sálmaljóðum allra trúar-
bragða heimsins. Engin skepna stendur stök, því heild tilver-
unnar verkar á alla parta hennar, og í þeim skilningi eru orð
12*