Eimreiðin - 01.09.1903, Side 68

228
meistarans, sem skrásetur viðburðina, getur komið jafnt í ljós, hverjum
viðburðum sém hann lýsir, ef hann hefir þá kosti til að bera. Og
hvað er skáldið annað en söguritari mannlegra ástríðna og tilfinninga?«
Ég get ékki ímyndað mér betur ritað um þetta efni, og því hefi ég sett
þennan langa kafla úr riti Jóns Ólafssonar, én það á ekkért við að eltast
við hvað eina sérstaklega, sumt það sem manni finst fallegt, sumt það
sem miður þykir fara — einn vill þetta, ög annar vill hitt, en sjaldnast
kannást menn við, að skáldið sjálft á að ráða sínu verki, hvað sem
öðrum líður. Yfir höfuð að tala verður Guðmundi ekki brigzlað um
smékkleysur; málið er með því bezta sem sézt héfir — til þess samt
að finna að einhverju, þá skal ég nefna orðið »basaltgöng« (bls. 85),
sem mér finst óf »geologiskt« í stúlkumunni; óg »gnauða gjálpir« (bls.
158) er óþolandi — »gjálp« er tröllkonuheiti og aldrei haft um báru
né sjó, en þótt til sé sögnin »gjálpa« og ef til vill »gjálp« (hvorug-
kyns) um vatns- eða sjávar-gutl.
Ég segi ekki annað en það sem mér finst. Bók Guðmundar er
eiguleg að útliti, en eigulegri að efni og innihaldi; ekki er það heldur
neitt merkilegt, þótt blaðamenn ekki hafi géfið Guðmundi gaum, því
allir vita, að þess konar fer oft eftir tilviljan eða einhverjum sérstökum
ástæðum, sem sumar eru kunnar en sumar ókunnar.
Reykjavík í júlí 1903. Ben. Gr.
JÓN JÓNSSON: ÍSLENZKT ÉJÓÐERNI. Alþýðufyrirlestrar.
Rvík 1903 (Sig. Kristjánsson). — Þetta er að mörgu leyti nýstárleg
bók. Hún er sem sé fyrsta yfirlitið yfir sögu íslands, sem skilið á
að bera það nafn. Menn hafa áður (t. d. séra Þorkell Bjarnason og
að nokkru leyti Bogi Melsteð) reynt að semja ágrip af sögu lands
vors með því að skýra stuttlega frá hinum helztu viðburðum í lífi
þjóðarinnar. En yfirlitið hefir vantað. 1*6381 ágrip hafa verið svip-
lík því sem mönnum væri sýnd beinagrind með meira eða minna holdi
utan á hnútunúm, en án þess að menn fengju nokkra hugmynd um
sjálft taugakerfið, æðarnar og blóðrásina, sem þó hefir mestu þýðing-
una fyrir sjálft lífið.
Én þessu yfirliti, sem hér birtist, er alt öðru vísi farið. í*ar er
að eins lauslega drepið á sjálfa viðburðina, en því meiri áherzla lögð
á að skýra frá orsökum þeirra og afleiðingum, enda verður það jafn-
an aðálkjarrii sögunnar og það sem mest má af læra fyrir komandi
kynslóðir. Það getur verið nógu fróðlegt að lesa um viðburðina eina,
en verulega lærdómsríkt verður það fyrst þá, þegar þeir eru settir í
innra samband hver við annan og skoðaðir sem liðir í einni óslitinni
heild. En það er til ofmikils ætlast af hveijum almennum lesanda, að
hann geti gert það sjálfur. í*ess vegna er nauðsynlegt fyrir hann að
hafa sér. til stuðnings glögt yfirlit, þar sem þetta er gert. Og einmitt
slíkt yfirlit er í þessum fyrirlestrum. Þar eru það aðalstraumarnir í
sögu landsins, örlagaþættirnir í lífi þjóðarinnar, sem reynt er að ein-
kenna og rekja. í*ar er bent á aðaleinkenni hins íslenzka þjóðernis á
söguöldinni og sýnt fram á, hvernig ættjarðarástin og þjóðernistilfinn-
ingin vaknar með stofnun allsherjar-ríkis á íslandi, hvernig þær þroskast