Eimreiðin - 01.09.1903, Blaðsíða 70

230
miklu siðaspilling, sem átti sér stað á Sturlungaöldinni, og í hverja nið-
urlæging heimilis- og hjúskaparlífið þá var komið, en þegar spurt er
að orsökunum til þessa, þá gefst höf. alveg upp og segist ekki treysta
sér til að skýra frá þeim, nema að svo miklu leyti sem þetta kunni
að stafa frá umbrotum heiðninnar og kristninnar. Viðkunnanlegra
hefði það verið að láta það eitthvað heita, þó skýringin hefði máske
ekki orðið fullnægjandi.
Það er lítil sönnun fyrir ættjarðarástinni hjá skógarmönnum
sögualdarinnar, að þeir lifðu árum saman í sekt án þess að forða sér
til útlanda (bls. 67—8). Þetta var blátt áfram af því þeir gátu það
ekki. þeir vóru »óferjandi», enginn mátti né þorði að flytja þá, enda
minnumst vér ekki að þess sé nokkurstaðar getið í sögunum, að þeir
hafi átt kost á því, en ekki þegið boðið. Öðru máli var að gegna
með fjörbaugsmenn eins og Gunnar á Hlíðarenda.
Einna ófullkomnast í allri bókinni er yfirlitið yfir stjórnarskipun
þjóðveldisins. Vér eigum þar auðvitað ekki við, hvað það er stutt og
lauslegt, því við öðru er ekki að búast eftir öllu sniði bókarinnar. En
hins hefðum vér getað vænst, að það litla, sem sagt væri, væri rétt og
bygt á hinum beztu heimildum. En því miður vill út af því bregða.
Þegar litið er á heimildarskrána, sést að höf. byggir eingöngu á ritum
Maurers, sem að vísu vóru ágætisrit á sinni tíð, en eru nú engan veg-
inn einhlít. Oss er óskiljanlegt, að nokkur geti gengið fram hjá rit-
gerð Vilhjálms Finsens »Om den oprindelige Ordning af den islandske
Fristats Institutioner«, þegar hann ætlar að fara að skýra frá stjórnar-
skipun þjóðveldisins. En þó sést ekki að höf. hafi notað hana. Af-
leiðingin er líka ýmsar villur og ónákvæmni, sem hjá hefði mátt kom-
ast, enda eru sumar þeirra fremur sprotnar af fljótfærni en vöntun á
góðum heimildarritum.
Á bls. 56 segir að »goðavaldið hafi í upphafi verið sjálftekið
vald« og að »blótstörfin hafi verið tengd héraðsstjórninni frá fornu
fari«. En hvorugt er rétt. Á Norðurlöndum yfirleitt vóru goðarnir sér-
stök prestastétt, sem höfðu ekkert veraldlegt vald. En á íslandi
einu skipaðist þetta á annan hátt. Þar fengu goðarnir líka verzlegt
vald, sem þó var engan veginn «sjálftekið í upphafi«, heldur veitt með
Iögum (Olfljótslögum). Það vóru heldur ekki allir íslenzkir goðar,
sem fengu þetta vald, heldur vóru það eingöngu goðarnir við höfuð-
hofin, hinir svonefndu forráðsgoðar (sem höfðu »mannaforráð«),
upphaflega 36 að tölu, en síðar 39, En auk þeirra var í heiðni til
fjöldi af hofgoðum (og vóru sumir þeirra konur), líklega töluvert
fleiri en nú eru prestar á landinu. Hlutfallið var því svipað eins og
ef menn hugsuðu sér, að allir prófastar landsins nú á dögum væru
jafnframt sýslumenn.
Á bls. 58 segir að alþingisdómurinn hafi tekið mál manna og
réttarþrætur til úrskurðar »undir forsæti lögsögumannsins«. En þetta
er ekki rétt. Lögsögumaðurinn sat ekki dóminn og hatði það eitt
með dómana að sýsla, að ákveða fyrir þá stund og stað. Það er
heldur ekki rétt (bls. 62), að dómarnir eða »réttarstörfin« hafi farið
fram í lögréttunni. þá er það og býsna-ónákvæmt og ofsagt, að hver
einasti fijálsborinn maður hafi getað átt von á því að verða kvaddur