Eimreiðin - 01.05.1908, Síða 35

H5
daglega skrafaði um »andlag gerandanss, »brennidepla« og »ljósbrot«.
En þetta era engir stórgállar.
— Hvað verður þá í fám orðum um söguna sagt?
Söguefnið er ekki illa valið; það er gripið úr daglega lífinu og
sæmileg meðferð þess í skáldskap hlýtur að hafa menningargildi. Það
er raungæft. Er þá rækt hið fyrra af þeim aðalskilyrðum, er við
verðum að setja skáldsagnahöfundum okkar nú á tímum.
Annað aðalskilyrðið (sem þarf, ef vel á að vera, að verða sam-
ferða hinu fyrra) er, að skáldlistar kenni í meðferðinni, skáldlistar,
er og hafi rætur í veruleikanum. í þessu atriði hefir höf. einnig tekist
furðu vel. — Meðferð efnisins má skifta í tvent: Röðun og búning,
er verður hérumbil það sama og frásöguháttur og mál. Frásöguhátt-
urinn í þessari bók (o: hvernig viðburðirnir eru raktir og samsettir) er
óefað skáldlega réttmætur og eðlilegur, en hefði getað orðið veiga-
meiri, lífefldari, ef allar persónurnar, er viðburðirnir fléttast utanum,
kæmu fram sjálfstæðar, en ekki aðeins fyrir munn einnar. Þetta má
finna að sögunni, en hvorki það, að efnið sé ekki nógu mikilfengt, né
heldur hitt, að »málfirrur« geri hana lítt læsa. Mál Guðmundar á
Sandi er mikið til gott íslenzkt mál, þó sumstaðar óvanalegt og því
ekki til fullnustu eðlilegt. En þetta á sjálfsagt rót sína að rekja til
þess — auk þeirra »séreinkenna«, sem honum eru orðin eðlileg (og
geta því ekki kallast »tilgerð«) —, að hann hefir ekki getað losað sig
úr þeim dróma, er »kveðskapurinn« (rímið) hefir hnept hann í: Hann
fer að skrifa skáldsögu, en bundinn af því, sem hann (að hætti
íslenzkra skálda) hefir tamið sér, missir hann við og við sjónar á, að
hann á að skrifa málið blátt áfram. Vonandi verður hann »laus og
liðugur«, er næsta skáldsaga hans birtist. og vonandi leggur hann ekki
árar í bát, þótt menn hafi yglt sig að Ólöfu hans. — En að íslenzkir
ritdómendur hafa þózt finna ástæðu til að víta framsetningu hans og
mál á þessari bók, er dágóð sönnun þess, sem ég hefi haldið fram,
hversu menn verða gagnrýnni á óbundinn skáldskap, því að vitanlega
hafa sumir þessara manna harla lítið að athuga við það, þótt Ijóða-
smiðir misþyrmi ekki einungis orðum og setningum, heldur og efni því,
er þeir fást við! Ef »Ólöf í Ási« hefði verið í gölluðum ljóðum, þótt
hún hefði verið miklu fátæklegri að efni og atburðum en hún er,
bjöguð og skæld af meðferð »rímarans«, — þá hefði hún fengið betri
viðtökur hjá mörgum þeim manni, er »skáldmentaður« þykist á ís-
landi. »Svona var það og er það enn« — — en verður ei!
Þótt þannig megi víst, eins og sést á framanskráðu, finna nokk-
ura galla á þessari skáldsögu Guðmundar Friðjónssonar, þá er það þó
ljóst, að þeir menn, er telja hana »ekkert annað en bull«, sýna framar
öllu öðru það eitt, að þeir hafa ekki vit á því, sem þeir era að dæma.
A jólunum 1907.
G. Sv.
8*