Bókasafnið - 01.06.1996, Qupperneq 38

Kristín Bragadóttir
Jón sænski Matthíasson
Fyrsti prentari á íslandi
£Íjj*yHy4;lendingar eru alltaf fljótir að taka við
Vflira tækninýjungum. Svo var það einnig á 16. öld.
1^3 ■ Málsmetandi menn höfðu þá þegar kynnst
^ prentlistinni á ferðum sínum í útlöndum og
sáu hve vel fallin hún er til að koma skoðunum á framfæri.
Fyrsti prentarinn, sem prentaði hér á íslandi, var sænskur
prestur sem kallaður var Jón sænski. Jón Arason biskup á
Hólum sá til þess að fá hann hingað til lands. Jón sænski
hafði kynnst iðninni í hámenningunni á meginlandinu og
flutti þekkingu sína og áhöld til íslands, settist að í
Hólastifti og prentaði þar guðsorð. Hann vann hér á mót-
um tveggja siða kirkjunnar, kaþólsks siðar og lútersks sið-
ar. Honum gekk ágætlega að samsama sig hér og kenndi
öðrum fagið. Enginn vafi leikur á, að fyrstu ár prentunar á
íslandi voru geysilega þýðingarmikil menningarlega séð.
Hver var hann?
Jón Matthíasson eða Jón sænski eins og hann var oftast
nefndur á fslandi var einn af svo kölluðum farandprentur-
um. Hann ferðaðist með allt sitt í kofforti um meginland
Evrópu. Hann ferðaðist bæ úr bæ og tók að sér afmörkuð
verk. Þegar Jón sænski hafði lokið verkinu flutti hann sig
um set og tók við nýju verkefni. Það var þannig sem menn
með hans starfsþjálfun unnu. Hann var vel lærður, kunni
verk sitt vel og var eftirsóttur til allrar vinnu við prentverk.
Jón var sænskur að uppruna, trúlega frá Hallandi í Svíþjóð
en hafði yfirgefið ættjörð sína því þar höfðu flestir menn
tekið villutrú að hans mati. Hann vildi vera sannkaþólskur
og leitaði til Þýskalands. Jón Arason, síðastur kaþólskra
biskupa á íslandi, sem vissi hvílíkur máttur og afl bjó með
prentlistinni, þurfti nauðsynlega að fá prentara heim til
Hóla og hann réri að því öllum árum að fá Jón Matthías-
son að biskupssetrinu og setja á stofn prentsmiðju þar.
Fræðimenn greinir á um hvort Jón biskup hafi sjálfur
uppgötvað Jón sænska eða hvort það var Sigurður sonur
hans. Verður ekki farið út í þær deilur hér en aðeins nefnt
að í klausu í 16. aldar handriti í háskólabókasafninu í Upp-
sölum kveður svo á um að þegar biskup Jón Arason hafði
ríkt á stóli sínum að Hólum 5 eða 6 ár, lét hann fyrstur
allra koma prentverki í notkun á íslandi. Nokkuð ljóst er
að Jón biskup átti hlut að máli, hver svo sem samdi við Jón
sænska um að koma norður til íslands. Handrit þetta er
óhöfundargreint. Margir fræðimenn hafa lagt orð í belg um
hvenær hann kom til íslands og hóf prentun. Ætla má að
Myndin er af hinu þekkta korti af Norðurlöndum, Carta Marina frá 1539. Sjá umf. bls. 40.
38 Bókasafnið 20. árg. 1996