Bókasafnið - 01.06.1996, Síða 72

fræðingi erlendis (hjúkrunarfræðingurinn verður að vera
íslenskur ríkisborgari og aðalhöfundur).
3. Hjúkrunarrannsóknir sem í er íslenskur rauður þráður
og eru áhugaverðar fyrir stétt hjúkrunarfæðinga.
Þá var komið að því að skilgreina hugtakið rannsókn.
Hjúkrun með einhverjum hætti er jafngömul mannkyninu
og enda þótt hjúkrunarrannsóknir megi rekja til Florence
Nightingale eiga þær sér dltölulega skamma sögu og hér á
landi - aðeins um 20 ár.
Fulltrúaþing alþjóðasambands hjúkrunarfræðinga sem
haldið var í Madrid 1993 samþykkti og lét frá sér fara yfir-
gripsmikla og metnaðarfulla skilgreiningu á hjúkrunar-
rannsóknum. Skilgreiningin fól í sér ítarlega lýsingu á við-
fangsefnum og áhersluþáttum rannsóknar, en í hana vant-
aði hinn aðferðafræðilega þátt: hvernig gengið skyldi til
verks, hvaða skilyrðum þyrfti að fullnægja til að verkið
teldist rannsókn og hvaða aðferðir væru viðeigandi. Einnig
vakti skilgreiningin spurningar um stöðu hjúkrunarrann-
sókna í samanburði við rannsóknir á öðrum sviðum. Eru
þær með einhverjum hætti öðruvísi en til dæmis í læknis-
fræði? Skilgreining þingsins í Madrid 1993 var því ekki að
fullu nothæf fyrir íslenska gagnagrunninn. Viðbótar var
þörf. Sá kostur var valinn að bera saman í örstuttu máli
rannsóknir í læknisfræði og hjúkrunarfræði og þá með sér-
stöku tilliti til þeirrar áherslu sem hjúkrunarfræðin leggur á
einstaklinginn og veruleika hans í heild sinni fremur en
einstaka og jafnvel einangraða þætti og ennfremur að því er
virðist síaukna áherslu á svokallaðar gæðabundnar
(qualitative) rannsóknir fremur en magnbundnar
(quantitadve).
Þessu næst kom hinn aðferðafræðilegi eða vísindalegi
þáttur. Þar sem óvissu virtist gæta meðal hjúkrunarfræð-
inga varðandi merkingu og inntak scientific var gripið til
þess ráðs að rekja merkingu og merkingarbreytingar orðs-
ins í ensku (allt frá 14. öld), útskýra muninn á hagnýtur
(applied) og fræðilegur (pure) og gera grein fyrir mismun-
andi viðhorfi til vísinda og vísindalegra aðferða og setja
fram skilgreiningar vandaðra orðabóka á hugtökunum
modern science og scientific method. Að svo búnu var
sett fram skilgreining á rannsókn með sérstöku tilliti til
hjúkrunarrannsókna. Að lokum var henni og Madrid skil-
greiningunni steypt saman og settur fram listi í 7 liðum
með þeim skilyrðum sem hjúkrunarrannsóknir í íslenska
gagnagrunninn yrðu að hlíta.
í þessum kafla er einnig ofurlítið fjallað um það sem á
ensku nefnist clinical audit og kalla má á vondri íslensku
klínískt (gæða)eftirlit. í sem allra stystu máli byggist þetta
eftirlit á vinnutilhögun í breska heilbrigðiskerfinu sem
fólgin er í því að rannsaka með kerfisbundnum hætti þær
aðferðir sem beitt er við sjúkdómsgreiningu, hjúkrun og
umönnun sjúklinga, athuga hvernig fjármunum er varið og
hvernig mannafli nýtist og að kanna hvaða áhrif umönnun
hefur fyrir líðan og lífsgæði sjúkra. Þessu eftirliti má lýsa
sem hringrás sem hefst með kerfisbundinni athugun á þeir-
ri starfsemi sem fyrir hendi er, samanburði við greinargóða
og skýra staðla (gæðastaðla) sem eru vísindalega unnir, en
hringrásin lokast með breydngum á vinnudlhöguninni ef
þær eru á annað borð taldar nauðsynlegar. Af þessari lýs-
ingu er ljóst að rannsóknir á sviði heilbrigðismála skipa
veigamikinn sess í þessari vinnutilhögun sem formlega var
komið á fót innan heilbrigðiskerfisins breska á árinu 1992
en tveimur árum seinna var talið að þessi vinnutilhögun
væri þegar farin að bera ríkulegan ávöxt og mikils mætti
vænta. Það kom hins vegar í ljós í lcönnun sem gerð var
1992 að hinir bresku gæðastaðlar byggðu allir að meira eða
minna leyti á bandarískum stöðlum, og að enginn þeirra
hafði verið sannprófaður í Bretlandi.
Ef vinnutilhögun af þessu tagi verður tekin upp í ís-
lenska heilbrigðiskerfinu, er það deginum ljósara að auka
þarf og stórefla þá rannsóknastarfsemi sem hér er stunduð
og gera strangar kröfur til vandaðra vinnubragða.
Upplýsingaþörf hjúkrunarfrœðinga
Nú var komið að því að ræða um þörfina fyrir upplýs-
ingar. Spurt var hver hún væri, hvers væri þarfnast og hverj-
ir það væru sem þyrftu á upplýsingum að halda. Með öðr-
um orðum til hvers ætti að nota þær upplýsingar sem fram
koma í gagnagrunninum. Bent var á og á það lögð áhersla
að allt frá árinu 1986 hafa allir íslenskir hjúkrunarfræðing-
ar hlotið menntun sína við háskóla. Gerð var örstutt grein
fyrir innihaldi og þýðingu háskólamenntunar, lagalegri
stöðu íslenskra hjúkrunarfræðinga í heilbrigðiskerfmu og
áhrifum hennar á faglega vitund og ábyrgð. Tekin voru af
öll tvímæli um gagnsemi og nauðsyn rannsókna í hjúkrun-
arfræðum og staðhæft að meðal annars væri hægt með
rannsóknum að setja fram umönnunarstaðla, skilgreina
vinnufyrirkomulag og störf í hjúkrun, til uppbyggingar
náms og kennslu og stefnumörkunar í heilbrigðismálum.
Einnig mætti nota rannsóknir til að fylgjast með skilvirkni
og árangri heilbrigðiskefisins.
Rakin var í fáum orðum saga og þróun þessara mála í
Bretlandi og Bandaríkjunum sem bæði hafa fyrir löngu
komið upp aðstöðu til að hjúkrunarfræðingar eigi auðvelt
með að afla sér allra bestu og nýjustu upplýsinga um hvað-
eina sem lýtur að hjúkrunarmálum. Fjallað var um Sigma
Theta Tau í Bandaríkjunum sem stofnað var 1922 og hef-
ur nú komið á fót rafrænu gagnasafni í Virginia Henderson
hjúkrunarsafninu. I Bretlandi var sdklað á stóru frá 1960
til 1990 þegar við lá að INR (Index of Nursing Research)
gagnagrunnurinn riðaði til falls vegna álags sökum eigin
velgengni.
Sýnt þótti að almenn upplýsingaþörf háskólamenntaðra
íslenskra hjúkrunarfræðinga væri síst minni en félaga
þeirra í vestrænum lýðræðisríkjum og enda þótt íslenskar
hjúkrunarrannsóknir væru hlutfallsega fáar kynni skerfur
þeirra að reynast drjúgur þegar upp væri staðið.
Gagnavinnslukerfi
Hér var komið að því að útskýra og skilgreina megin-
hugtakið í enskum titli ritgerðarinnar, þ.e. database, enda
hafði nú komið fram og gerð hafði verið grein fyrir hver
væru einkenni íslenskra hjúkrunarrannsókna og hvað í
þeim fælist. Valdar voru skilgreiningar þriggja fræðimanna
sem allir voru taldir eiga talsvert undir sér. Allar þrjár skil-
greiningarnar báru það með sér að líta mátti á gagnagrunn
sem geymslu fyrir gögn sem meðhöndla mætti með rafræn-
um hætti í tölvu. Þessir þrír þættir, þ.e. gögn, hugbúnaður
og vélbúnaður mynda í sameiningu kerfi sem hægt er að
nota til að safna saman, geyma, vinna úr og miðla upplýs-
ingum til notenda. Nú vill svo til að upplýsingar eru fjöl-
skrúðugar, notendur eru hver með sínu móti og hafa mis-
munandi þarfir. Þess vegna hafa orðið til mismunandi
gagnavinnslukerfi sem hvert um sig hefur tiltekin einkenni
og eiginleika sem ráðast af þörf. Lýst er gerð og meginatrið-
um þeirra fjögurra kerfa sem talið var að gagnagrunnur ís-
lenskra hjúkrunarrannsókna kynni að eiga heima í. Þau eru
1) Database Management System - DBMS (venslað gagna-
72 Bókasafhið 20. árg. 1996