Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1983, Qupperneq 12

Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformafturog útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvacmdastjóri ogútgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aöstoóarritstjóri: HAUKUR HELGASON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON ogÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjó<-ar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON.
Ritstjórn: SÍÐUMÚLA 12—14. SÍMI 84A11. Auglýsingar: SÍÐUMÚLA 33. SÍMI 27022.
Afgreiðsla, áskriftir, smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLTI11. SÍMI 27022. I
Sími ritstjórnar: 86611.
Setning, umbrot, mynda-og plötugeró: HILMIR HF., SÍÐUMÚLA 12. P rentun:
Árvakur hf„ Skeifunni 19.
Áskriftarverð á mánuði 250 kr. Verð í lausasölu 22 kr.
Helgarblaö 25 kr.
Réttum þeim hjálparhönd
Hjálparstofnun kirkjunnar efnir þessa dagana til söfn-
unar til styrktar hungruðum heimi. Islendingar eiga að
bregðast vel við þessari hjálparbeiðni. I samanburði við
þjáðar þjóðir á suðurhveli jarðar lifum við í vellystingum
og allsnægtum. Við höfum efni og auð langt umfram þær
milljónir mar.na, sem búa við sult og seyru og átakanleg-
ar þjáningar hungurs og hörmunga.
Undanfarna daga hefur sjónvarpið brugðið upp mynd-
um frá ýmsum þjóðlöndum Afríku, þar sem neyðin er
stærst. Langvarandi þurrkar, almenn fátækt, lyfja- og
matvælaskortur sverfa svo alvarlega að íbúum þessara
landa, að jafnt börn sem fullorðnir hrynja niður úr hor og
hungri. Ástandið er ólýsanlegt og ógnvekjandi og um-
komuleysi barnanna er þyngra en tárum taki.
Slíkar myndafrásagnir segja margt. Og þær koma við
samvisku okkar. Ekki þannig, að viö finnum til sektar,
enda er ástandið í Afríku hvorki á valdi okkar né ábyrgð.
En við höfum skyldum að gegna gagnvart neyð þessa
fólks, sem hefur ekki einu sinni mátt til aö rétta fram
höndina til að taka viö því litla, sem að því er rétt. Við
höfum skyldum að gegna gagnvart öllum meðbræðrum
nálægum sem fjarlægum af þeirri einföldu ástæðu, að
samviska sérhvers sómakærs manns býður honum að
hafast eitthvaö aö.
Jólin nálgast, hátíð kristninnar og kærleikans, sem
flytur þann boöskap, aö gera öðrum það, sem við viljum,
aö þeir geri okkur. Inntak jólahátíðarinnar er að gleðja
aðra.
Gleði getur varla ríkt í hungruðum heimi, en gjafir og
líkn þeim til handa, sem við allsleysi búa, geta verið lífs-
gjöf og lækning, sem er jólunUm samboðin. Og hvers
virði er ekki sú gleði, sem við sjálf verðum aðnjótandi, ef
lítið framlag af okkar hálfu verður til þess að bjarga einu
hungruðu barni frá dauða.
Talsmenn Hjálparstofnunar taka fram, að tuttugu
króna framlag frá hverjum og einum Islendingi nægi til
kaupa á milljón matarskömmtum. Það framlag er okkur
ekki ofviða.
I raun og veru ætti það að vera auðsótt tíund frá hverju
íslensku heimili að leggja reglulega fram litla upphæð
sem skerf til þess hjálparstarfs, sem unnið er í þágu hins
hungraða heims.
Hér höfum viö nóg að bíta og brenna. Við tölum um
kreppu. Hvílík öfugmæli. Matur á hvers manns borði,
hlý híbýli, klæðnaður og dúnmjúkur rúmfatnaður. Vinna
handa öllum, félagslegt öryggi, ókeypis skólamenntun,
heilbrigði og frelsi til orðs og æðis. Hvers frekar getum
við krafist?
Auglýsingar hellast yfir okkur í sjónvarpi, útvarpi og
dagblöðum. Ný útvarpsrás hefur hafiö göngu sína, sem
einvörðungu er kostuð af auglýsingum, þar sem boðið er
upp á lystisemdir og leikföng, lúxusvörur og léttmeti.
Verslanir fyllast af gjafavörum, öngþveiti skapast á
strætum vegna bílamergðar, danshús lokast vegna að-
sóknar. Allir keppast við að hlaða á vini sína og vanda-
menn góðgæti og glysi og matborð munu svigna undir
veislumat jólanna, þegar fæðingu frelsarans verður fagn-
að í næstu viku.
Allt er þetta þakkarvert, enda þótt við gleymum því í
ofgnóttinni og allsnægtunum, að við erum ekki ein í heim-
inum. Jólin eru heldur ekki sælkerahátíð. Þau eru
áminning og áskorun um að halda þá kenningu Krists í
heiöri, að miðla öðrum, rétta hjálparhönd og veita líkn
öllum þeim, sem við fátækt og þjáningar búa. Litlu börn-
in í Afríku, soltin augu þeirra, stara í átt til okkar, í von og
trú um hjálp og lífgjöf. Gefum þeim líf. ebs |
DV MIÐVÍkÚDÁGUR 14. DESEMBER1983.
ERISLENSKA
KRÓNAN ORDIN
ÓNOTHÆF?
I síöustu viku leiddi ég rök aö því
hér í blaöinu, að verðbólgan heföi
hlotist af misnotkun seölaprentunar-
valdsins og aö hún myndi ekki
hjaðna, fyrr en skorður væru reistar
viö þessu valdi. Hagfræöingar heföu
reynt aö leggja á ráðin um skynsam-
lega stefnu í peningamálum, en þeir
hefðu heldur átt að reyna aö leggja á
ráöin um skynsamlegt skipulag pen-
ingamála. Þaö væri eins óraunhæft
aö ætlast til þess af framleiöendum
peninga (stjórnmálamönnum og
seðlabankamönnum), aö þeir hög-
uöu framleiðslunni samkvæmt
þjóðarhag, en ekki eigin hag, og að
ætlast til þess af eigendum
einokunarfyrirtækja, að þeir stilltu
sig um að hiröa einokunarhagnað.
Þetta má segja meö öörum oröum:
TJtgjöld ríkisins ráöast ekki af „þörf-
um” þess, heldur af fjáröflunar-
möguleikum þess. Ríkið notar þá-
möguleika, sem það hefur á aö afla
fjár meö seðlaprentun, fyrr eöa síðar
— þrátt fyrir allar kenningar hag-
fræöinga. Mestu máli skiptir því, aö
það hafi ekki þessa möguleika.
íslenskir valdsmenn hafa
meiri möguleika
Þessi greining veröbólgunnar er
almenn, hún á viö á Vesturlöndum.
En hvaö veldur því, að verðbólgan er
miklu meiri hér en annars staðar?
Og hvað getum viö gert, til þess að
hún hjaöni aö minnsta kosti niöur í
þaö, sem hún er í nágrannalöndun-
Þessi takmörk eru aö vísu ekki öll
sett af valdsmönnum, heldur sum af
smæð okkar. Fáir bankar erlendis
myndu skipta íslenskum krónum,
þótt þeir mættu þaö, þessi viðskipti
væru alltaf óveruleg. En þetta aö-
hald af einhverjum peningamarkaöi,
jafnvel þótt hann sé ekki nema hálf-
opinn, skiptir miklu máli. Viö sáum,
Ótímabærar
athugasemdir
Hannes H. Gissurarson
hvað varð um Mitterrand hinn
franska. Hann neyddist til að hætta
eyðslustefnu sinni, þegar menn tóku
„Verðbólgan er meiri á íslandi en annars
^ staðar, af því að valdsmenn hafa meiri
möguleika hér á því að afla fjár með seðla-
prentun.”
um? Saga íslensku krónunnar hefur
veriö raunasaga, frá því aö Islands-
banki hvarf af gullfæti (þ.e. hætti
gulltryggingu peninga) í upphafi
fyrri heimsstyrjaldarinnar. Fyrir
þaö hafði verð krónunnar veriö
sæmilega stööugt — ekki vegna þess,
að stjórnendur Islandsbanka heföu
verið betri menn en síöari valda-
menn, heldur vegna hins, aö þeir
höföu minni möguleika á aö afla f jár
með seölaprentun en þeir, því aö þeir
uröu alltaf aö vera tilbúnir til aö
skipta krónum í gull og seðla-
prentunin takmarkaðist þannig af
gullforða bankans. En eftir það hefur
allt verið á hverfanda hveli, krónan
verið aö falla í verði, eins og viö vit-
um.
Almenn greining veröbólgunnar
ætti að sýna okkur, hvers vegna hún
er meiri á Islandi en annars staöar.
Hún er meiri, því að valdsmenn hafa
meiri möguleika hér á því aö afla
fjár með seðlaprentun. Og hvers
vegna hafa þeir meiri möguleika á
því? Vegna þess aö viö notendur
seölanna höfum minni möguleika á
því en borgarar ýmissa annarra
landa aö skipta þessum seðlum í
seöla annarra ríkja, losna við þá, áö-
ur en þeir snarfalla í verði. Viö verö-
um aö taka viö þeim og nota þá,
hvort sem okkur líkar betur eða
verr.
Hér hafa valdsmenn meö öðrum
oröum ekkert aöhald af neinum opn-
um peningamarkaði. Mönnum eru
sett ströng takmörk um kaup á út-
lendum gjaldmiðlum hérlendis og
sölu á íslenskum krónum erlendis.
aö skipta frönskum frönkum sínum í
aðra gjaldmiðla, af því að þeir sáu
fyrir, aö frankinn hlaut aö falla í
verði.
Tökum þessa möguleika af
valdsmönnunum
Veröbólgan á Islandi hjaönar niöur
í þaö, sem hún er í nágrannalöndun-
um, ef möguleikar valdsmanna á Is-
landi til aö afla fjár með seðlaprent-
un umfram þá, sem valdsmenn hafa
annars staðar, eru teknir af þeim.
Þetta gerist, ef hér er leyfður opinn
peningamarkaður, ef hér eru ótak-
mörkuð gjaldeyrisviðskipti, ef ríkið
hættir aÚri gengisskráningu, en
gengiö ræðst á þessum markaði, ef
fullkomið frelsi er til aö velja um
gjaldmiöla (eins og Friedrich Hayek
lagöi til í háskólafyrirlestri sínum
hérlendis). Hvaö yröi um krónuna
viö þetta? Það færi eftir því, hvaö
framleiöendur hennar, valdsmenn á
Islandi, geröu. Hún félli í veröi,
menn skiptu henni í aöra gjaldmiöla
og geröu samninga sína í þeim gjald-
miðlum, ef valdsmenn héldu áfram
aö reyna aö afla fjár meö óhóflegri
seðiaprentun. Hún gæti jafnvel horf-
iö aö mestu úr umferð, menn hættu
aö líta við henni í viöskiptum.
En krónan gæti haldið verði sínu,
ef valdsmenn gættu þess aö prenta
íslenska peningaseöla ekki hraðar en
valdsmenn í öörum löndum prenta
sína. Þaö fæli í sér, aö krónan væri í
rauninni bundin viö aöra gjaldmiðla,
svo sem Bandaríkjadal. Og til þess
er leikurinn geröur — aö binda, tak-
marka, reisa skoröur. Menn geta síð-
an hugsað sér einhver millistig á
milli þess, að krónan hyrfi að mestu
úr umferö, og hins, aö hún væri bund-
in viö aöra gjaldmiðla, en þaö breytti
engu um það, aö menn gætu skipt
hver viö annan í traustari gjaldmiöil
en þeir hafa átt aö venjast.
Afíeiðíngarnar af ótak-
mörkuðum gfaldeyris-
viðskiptum
Hvaöa afleiöingar hefði þetta aör-
ar en þær, aö verðbólgan hjaönaði
niður í þaö, sem hún er í nágranna-
löndunum? I fyrsta lagi yrði Seðla-
bankinn ónauösynlegur, aö minnsta
kosti í núverandi mynd sinni. (Viö
gætum því sparað okkur seölabanka-
húsiö við Arnarhól, sem svo miklum
deilum hefur valdið.) I öðru lagi
mætti segja, að seölaprentunarvald-
ið væri tekið úr höndum innlendra
manna. (Það væri aö vísu ekki látið í
hendur útlendra manna, heldur í
hendur markaðarins, þaö er: í hend-
ur allra þeirra Islendinga og útlend-
inga, sem kaupa eöa selja íslenskar
krónur.)
I þriðja lagi hlytu ýmsir hags-
munahópar aö tapa, þegar til
skamms tíma væri litið, þótt ein-
staklingamir i þessum hópum
græddu allir á þessu, þegar horft
væri til Iengri tíma: þeir gætu ekki
lengur gert út á ríkissjóð. Vinnuveit-
endum og launþegum væri ekki leng-
ur bjargað eftir óraunhæfa kjara-
samninga, bændur og útgerðarmenn
fengju ekki lengur fjármagn (til
jdæmis afuröalán) á niðurgreiddu
'veröi. Skussamir gætu ekki lengur
velt kostnaöinum af mistökum sín-
um yfir á almenning, heldur yrðu að
horfast í augu viö afleiöingamar —
gjaldþrot og atvinnuleysi, nema
hvort tveggja væri.
Að okkur hlýtur viö svo búið aö
læðast grunur um, hverjir hlytu aö
snúast gegn þessum tillögum. Þar
væru saman í hópi allir þeir hagfræö-
ingar, embættismenn og atvinnu-
stjómmálamenn, sem hafa haft
drjúga atvinnu af „baráttunni við
verðbólguna”, þröngsýnir þjóðernis-
sinnar, sem skilja illa þau orö dr.
Samuels Johnsons, aö ættjaröarástin
sé síöasta skjól skálksins, og síöast,
en ekki síst, sérhagsmunamenn af
öllum stæröum og gerðum, sem hafa
notið góðs af illa fengnu fé — af verð-
bólgugróða ríkisins.
Leyfum íslendingum
sjáifum að svara
Menn geta hugsað sér ýmis önnur
afbrigöi af hugmyndinni um skoröur
viö seölaprentunarvaldinu. Eitt væri
aö hafa saman hátt á og Panamabú-
ar og Liberíumenn, sem nota Banda-
ríkjadal, eöa Lúxemborgarmenn,
sem nota belgíska franka. Leiða má
nokkur rök aö því, að Island sé of lít-
ið gjaldmiöilssvæði. (Einhver mörk
hljóta aö vera á stærö slíks svæðis:
eöa hvers vegna hafa Vestmannaey-
ingar ekki sinn eigin gjaldmiðil?)
Bandarikjadalur væri sennilega ekki
óeðlilegur gjaldmiöill hérlendis
vegna hinna miklu viðskipta okkar
viö Bandaríkjamenn. Spurningin er
þessi: Er íslenska krónan oröin ónot-
hæf vegna illrar meðferöar í 70 ár?
Ég ætla ekki aö svara þessari spurn-
ingu, því aö ég legg til, aö Islending-
ar fái hver og einn aö svara henni —
meö því aö þeir fái að velja á milli
krónunnar og annarra gjaldmiöla á
opnum markaöi.
Hannes H. Gissurarson,
cand. mag.