Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.1984, Blaðsíða 24

24
DV. MÁNUDAGUR10. DESEMBER1984.
Fréttaljós — Fréttaljós — Fréttaljós
Umsjón: Friðrik Indriðason
manna sem sett var fram í kjölfar
kjörs Ronalds Reagans forseta 1981,
en í þessari breyttu stefnu gera
Bandaríkjamenn ráö fyrir aö geta
sótt fram noröur af landinu með flug-
móöurskipadeildir ef til ófriðar
kemur.
Sagöi Spaven aö í þessu sambandi
mætti benda á aö á síðustu árum
hefði veriö lögö aukin áhersla á sam-
ræmingu aðgerða sjóhers og flug-
hers ef til átaka kæmi.
„Ratsjárstöðvar þessar yröu hluti
af Nord-Atlantic-Defence-System
(NADS) og auk sex nýrra slíkra
stööva á austurströnd Grænlands
eiga Bandarikjamenn möguleika á
aö fylgjast stööugt með feröum
sovéskra flugvéla á línunni
Grænland, Island og Noregur,” sagði
Spaven.
.^Slíkt kerfi eru Bandaríkjamenn
að byggja upp og þannig er litið á
stöövamar í fjárlögum vestra, það
er sem hluta af einni heild.”
I máli Spaven kom einnig fram að
þetta kerfi gæfi möguleika á
staðsetningu Cruise-eldflauga á
hafinu noröur af Islandi en þegar
væri byrjaö að staðsetja slíkar
flaugar á Norður-Kyrrahafi.
Ratsjárstöðvar saklausar í
sjálfu sér
,,Þaö má að sjálfsögöu líta á rat-
sjárstöðvarnar sem saklaus eftirlits-
tæki í sjálfu sér. Hins vegar lítur
Pentagon ekki þannig á þær heldur
sem hluta af hernaðarkerfi sínu og
tsland kemur aldrei til með aö verða
einangrað ef til átaka kemur þar
sem landiö liggur mitt á átaka-
svæðinu,” sagðiSpaven.
Gagnstæð sjónarmið
Samkvæmt þessu má líta á hlut-
verk ratsjárstöðvanna hér við land
frá tveimur gagnstæðum sjónar-
hólum. Meginspurningin er hins
vegar hvort uppsetning stöðvanna sé
ögrun við Sovétríkin og komi til með
að kalla á ákveðin andsvör frá þeim.
Sverrir Haukur Gunnlaugsson,
fulltrúi vamarmáladeildar, telur að
svo sé ekki. Hann bendir á að beint
flug frá víghreiðri Sovétmanna á
Kólaskaga að austurströnd Banda-
ríkjanna sé ekki um íslenska eftir-
litssvæðið heldur hið grænlenska.
Þegar horft er til þess aö nýju
stöðvamar liggi í um 2500 km fjar-
lægð frá Kólaskaga, og að yfir 100
slíkar stöðvar séu á svæðinu frá
Norður-Noregi og til Tyrklands, sé
vart hægt að tala um ögmn í þessu
sambandi eins og Spaven raunar
gerði í erindi sínu á landsráöstefnu
Samtaka herstöðvaandstæðinga.
Sverrir telur ennfremur að
stöðvarnar snerti í raun ekkert
svokallaða sóknarstefnu Banda-
ríkjamanna. Rökin fyrir
uppsetningu þeirra séu fyrst og
fremst núverandi ástand við Island
og að þörf er á endurbótum á þeim
útbúnaði sem fyrir hendi er því hann
sé að stórum hluta gamall og úr-
eltur... „Hvort þama er um óbein
tengsl að ræða er ómögulegt að segja
tilum,”segirhann.
Skiparatsjár
Svo vikið sé aftur að skýrslu rat-
sjárnefndar og þeim þætti hennar
sem sérstakan áhuga hefur vakið á
Islandi, þ.e. skiparatsjám, segir svo
ískýrslunni:
„Komið yrði upp sérstökum rat-
sjám til aö fylg jast með skipaumferö
í grennd við ratsjárstöðvarnar.
Eftirlit með skipum gæti náð allt að
55—59 sjómílur til hafs þar sem best
lætur. Með sérstakri útfærslu á
búnaöinum yrði jafnframt mögulegt
að fylg jast með úrkomusvæöum sem
getur komið að gagni við siglingar á
loftiogásjó.”
Ennfremur segir um þennan þátt
málsins að augljóst sé að umræddar
endurbætur séu stórt verkefni sem
krefjist mikils undirbúnings og
tæknivinnu. Gengið er út frá því að
íslensk stjórnvöld og tæknimenn
taki virkan þátt í því starfi og notaðir
veríslenskir staðlar varðandi
hönnun búnaðar og mannvirkja.
-FRI.
véla við landið hefðu nær tvöfaldast
á sl. sjö árum, voru 290 árin 1982—’83
á móti 148 árin 1975—’76. Með núver-
andi kerfi væri orðið erfitt að fylgjast
nægilega vel með þeim.
Skömmu eftir að Bandaríkjamenn
komu þessum óskum sínum á
framfæri var stofnuð sérstök nefnd,
ratsjárnefnd, til að kanna alla þætti
þessa máls. Hana skipuöu dr. Þor-
geir Pálsson dósent, Haukur Hauks-
son varaflugmálastjóri, af hálfu
Flugmálastjómar, Berent Sveinsson
yfirloftskeytamaöur, fyrir hönd
Landhelgisgæslunnar, Olafur
Tómasson yfirverkfræöingur, fyrir
hönd Pósts- og síma, og Sverrir
Haukur Gunnlaugsson, fyrir hönd
vamarmáladeildar.
Álit ratsjárnefndar
Nýlega skilaði ratsjámefnd áliti til
utanríkisráöherra. Þar er ekki ein-
göngu fjallað um ratsjárstöðvamar
tvær heldur um allt kerfið í heild. I
útdrætti skýrslunnar segir:
„Þessi skýrsla fjallar um endur-
bætur á ratsjáreftirlitskerfi vamar-
liðsins, sem starfrækt hefur verið
hér á landi allt frá árinu 1958.
Þessum endurbótum má skipta í
eftirfarandi þætti:
— Byggingu tveggja nýrra rat-
sjárstöðva á NV-landi. . . og á NA-
landi. ..
— Endumýjunábúnaöinúverandi
ratsjárstöðva á Miðnesheiöi og
Stokksnesi.
— Uppsetningu sameinaðar eftir-
litsstöðvar á Keflavíkurflugvelli,
sem kæmi í stað núverandi eftirlits-
stöðva á Miðnesheiði og Stokksnesi.”
Um markmið nýju stöðvanna segir
að það sé eingöngu að stækka eftir-
litssvæðið....Hlutverk þeirra er að
öllu leyti hið sama og eldri
stöðvanna, þ.e. að fylgjast með og
auðkenna alla flugumferö í nágrenni
landsins, og aðstoöa við að leiðbeina
flugvélum varnarliðsins sem fara til
móts við óþekktar vélar. Upp-
bygging nýju ratsjárstöðvanna
gæti orðið með þeim hætti að rekstur
þeirra yrði hafinn árið 1987 með
bráðabirgðaratsjám af sömu gerð og
notaðar eru í núverandi stöðvum...
Ratsjár af nýjustu gerð yrðu síðan
teknar í notkun árið 1989, og þá yrði
samskonar búnaði komið fyrir í eldri
stöðvunum á Miðnesheiöi og Stokks-
nesi. Ef þessi bráöabirgðalausn er
ekki valin gæti rekstur stöðvanna á
NV- og NA-landi ekki hafist fyrr en
árið 1989.” _
Bylting í stjórn flugum-
ferðar
lútdrættinum segirsíðan: „Flug-
málastjórn hefur um tólf ára skeið
notað gögn frá svarratsjá
stöðvarinnar á Miðnesheiði til eftir-
lits með Ðugumferð allt að 200
sjómílur frá Keflavíkurflugvelli með
mjög góðum árangri. Sú stækkun
sem yrði á þessu svæði, ef flugum-
ferðarstjóm fengi gögn frá fjórum
ratsjám á öllum hornum landsins,
ylli byltingu í stjórn flugumferðar
bæði í mnanlands- og alþjóðaflugi.
Hagsbætumar fælust í auknu flug-
öryggi og hagkvæmni, m.a. í lægri
eldsneytiskostnaði flugvéla. Fylgj-
ast mætti með flugvélum í
innanlandsflugi yfir öllu landinu yfir
13.000 reta hæð og ratsjámar kæmu
jafnframt að gagni við eftirlit með
aöflugi aö flugvöllum, t.d. á Isafirði,
Þórshöfn, Raufarhöfn, Kópaskeri og
Húsavík.”
Stærra svæði undir eftirlit
Malcolm Spaven, sem vitnað var
til í upphafi þessarar úttektar, sagði
í samtali við DV að hernaðarlegt
hlutverk ratsjárstöðvanna væri
ótvírætt. Vitnaði hann þar til orða
McDonalds aðmíráls, yfirmanns
sjóhers Bandaríkjamanna á N-
Atlantshafi, fyrir þingnefnd vestra
þar sem fram kom að forgangs-
verkefni flotans væri að stækka eftir-
litssvæði sitt noröur af Islandi og
leggja aukna áherslu á sjóhemaðar-
yfirburði Bandaríkjamanna þar.
Þetta væri í samræmi við breytta
sjóhemaðarstefnu Bandaríkja-
Viðræður hefjast 1983
Skömmu eftir að núverandi rikis-
stjórn var mynduð í fyrra lýstu
Bandaríkjamenn áhuga sínum á því
að reisa tvær nýjar ratsjárstöðvar
hérlendis. Aðalröksemdir þeirra
fyrir uppsetningu stöðvanna voru að
gat væri í ratsjáreftirlitskerfi
Vamarliðsins fyrir norðan og norð-
vestan land sem þyrfti að fylla upp í.
Bentu þeir á að ferðir sovéskra flug-
, ,Þessar stöðvar eru hluti af stærra
kerfi sem nær til mun stærra svæðis
en 200 mílur norður af Islandi. Þaö
væri rangt að h'ta ekki á þær í því
samhengi því það gera Bandaríkja-
menn,” sagði Malcolm Spaven í
samtali við DV en hann er sér-
fræðingur í vígbúnaðarmálum við
rannsóknastofnun háskólans í
SussexíEnglandi.
Umræddar stöðvar eru ratsjár-
stöðvar þær sem Bandaríkjamenn
hafa áhuga á að reisa hérlendis,
annars vegar á Stigahhðarfjalli viö
Bolunarvík og hins vegar á Hroll-
augsstaðafjalli eöa Gunnólfsvikur-
f jahi á Langanesi.
Þótt enn hafi engin ákvörðun verið
tekin um uppsetningu þessara rat-
sjárstöðva og engin formleg beiðni
borist um slíkt hafa umræður um
þær veriö mjög miklar í fjölmiðlum
undanfarnar vikur, ekki síst í
framhaldi af erindi Spaven um þær á
landráðstefnu Samtaka herstöðva-
andstæðinga. Þá er einnig komin
ítarleg skýrsla um málið frá ratsjár-
nefnd.
Það sem umræðurnar snúast aðal-
lega um er hvort téðar ratsjár-
stöðvar séu eðlileg endurnýjun og
aukning eftirlits — og í sjálfu sér
meinlausar — eða hvort þær séu
þáttur af auknum vígbúnaði Banda-
rikjamanna á hafinu norður af
Islandi.
Færa má rök fyrir báðum þessum
sjónarmiðum. Opinberlega hallast
islensk stjórnvöld að fyrra sjónar-
miðinu en hluti stjórnarandstööu að
hinusíðara.
Ratsjárstöðvamar:
AUKINN VIGBUNAÐUR EÐA
MEINLAUST EFTIRLIT?