Dagblaðið Vísir - DV - 25.03.1987, Blaðsíða 30

30
MIÐVIKUDAGUR 25. MARS 1987.
Menning
Sköpunarsagan er
ekki náttúrufræði
Þórir Kr. Þórðarson
Sköpunarsagan (fyrstu Mósebók
NÝ VIÐHORF
61 bls.
Námsgagnastofnun, 1986.
, „Sköpunarsagan er ekki náttúru-
fræði. En hún birtir að vísu foma
heimsmynd. Samt em náttúmvið-
horf fomaldar fremur notuð sem
ljóðræn umgerð boðskapar sögunn-
ar um hina lífrænu náttúm. Það
verður því vart of sterkt til orða tek-
ið um það að myno'.i. mn sköpunar-
sagan bregður upp, getur ekki rekist
á nein náttúmvísindi nútímans."
Þannig segir meðal annars í loka-
orðum þess rits sem hér skal kynnt
í örstuttu máli.
Um fáa kafla Gamla testamentis-
ins hefur verið fjallað eins mikið í
biblíurannsóknunum og einmitt
upphafskaflann. í rannsóknunum.
gætir mjög ólíkra viðhorfa og erfitt
er orðið að koma með eitthvað nýtt
^ ■* inn í þá umræðu. Engu að síður tal-
ar Þórir hér um „ný viðhorf‘.
Sennilega er þá einkum átt við ný
viðhorf á íslandi þó vissulega sé það
óvenjulegt að tengja upphafskafla
Biblíunnar spekibókmenntunum
eins og Þórir gerir. Ekki er það þó
alveg óþekkt í fræðunum.
Enuma elish
Lengi vel var litið á upphafskafla
Biblíunnar sem sanna „náttúru-
fræði“ um tilurð heimsins. Sú
1» skoðun á sér nú formælendur fáa.
Upp úr miðri síðustu öld fór ýmis-
legt það að gerast sem gerði slíkan
skilning illmögulegan. Má þar nefna
kenningar Darwins um uppruna teg-
undanna (1859), babyloníska sköp-
unarljóðið Enuma elish, sem fannst
um miðja öldina og komst í hendur
biblíufræðinga 1876, og loks má
nefha að nýjar kenningar um heim-
ildarit Mósebókanna fengu aukinn
byr með rannsóknum Þjóðverjans
Wellhausen (1878). Þessa sögu rekur
Þórir ekki, þó e.t.v. hefði verið
ástæða til að stikla þar á stóru eða
a.m.k. að vísa til útlendra rita er
hafa að gevma einhverjar slíkar upp-
lýsingar. Það er galli á þessu riti að
í engu skuli getið heimilda og þeim
er meira vildu lesa ekki veitt nein
aðstoð. Ekki væri ástæða til að fjöl-
yrða um þetta nema fyrir þá sök að
fyrir þessu er löng og ónauðsynleg
hefð í íslenskri guðfræði og raunar
í fjölmörgum öðrum greinum ís-
lenskrar fræðimennsku. Nú er það
hins vegar augljóst hverjum þeim
sem eitthvað þekkir til rannsókna
Gamla testamentisins, að því fer víðs
fjarri að Þórir styðjist nákvæmlega
við einhver ákveðin erlend rit sem
honum af þeim sökum bæri fræði-
mannsleg skylda til að vísa til. Þvert
á móti er umfjöllun hans sérstaklega
sjálfstæð auk þess sem hann virðist
vel heima í því sem merkilegast hef-
ur verið skrifað um efriið á alþjóða-
vettvangi.
Helgisiðir
f upphafi ritsins gerir Þórir að
umtalsefhi þann vanda sem kennar-
ar grunnskóla eiga oft við að etja
þegar kemur að kennslu sköpunar-
sögunnar í 1. Mósebók 1. kap. þar
sem nemendunum virðist einatt sem
hvað stangist á annars hom, hin
vísindalegu viðhorf og sjónarmið
kristnu fræðanna. Það er þessi vandi.
grunnskólakennaranna, sem Þórir
hefur að leiðarljósi við samningu
þessa rits og ber það vissulega merki
þess. Aftur og aftur er endurtekið
að sköpunarsagan sé ekki náttúru-
fræði. „Til þess að unnt sé að greina
í sundur ræðu náttúruvísindanna
um sköpun og tal Biblíunnar um til-
gang alls lífs, er rétt að benda á, að
tal náttúruvísindanna um sköpun
beinist að fortiðinni. En þegar Bibl-
ían ræðir um það sem við köllum
þessu sama nafni, „sköpun", talar
hún um nútímann, um þann heim,
Bókmemtir
Gunnlaugur
A. Jónsson
það umhverfi sem að manninum snýr
í nútíð og um siðferðilegar spuming-
ar er varða samlíf manns og nátt-
úru,“ skrifar Þórir.
Þá nefnir Þórir að sköpunarsög-
umar (átt við sköpunarsögur
almennt til foma) vom einatt liður
í helgisiðum og í sköpunarsögu Bibl-
íunnar telur hann viðlög og endur-
tekin fastmótuð orðasambönd benda
til þess að textinn hafi í öndverðu
verið partur af helgisiðum heilagrar
trúarathafhar. Hann nefhir líka að
aðalheimildin um sköpunartrú Bibl-
íunnar sé ekki 1. Móseb. 1. kap.
heldur Davíðssaltari.
Erindi við nútímann
Sá hluti sköpunarsögunnar sem
dregið hefur til sín mesta athygli í
sögu guðfræðinnar §allar um að
maðurinn er skapaður í mynd Guðs.
í samræmi við niðurstöðu nýjustu
rannsókna telur Þórir að rætur þess-
arar hugmyndar sé að finna í
egypskum textum um konunginn og
hlutverk hans. í Biblíunni er þessi
hugmynd heimfærð upp á manninn
og „embætti mannsins, hlutverk
hans í lífríkinu". Þórir segir enn-
fremur að náttúmvemd og vist-
fræðileg ábyrgð fái hér trúarlega
baktryggingu í ritningunni sjálfri.
Eins og ég gat um í ritdómi um
annað stutt rit Þóris (í DV 11. ágúst
1986) þá er það einkennandi bseði
fyrir kennslu hans og fræðimennsku
alla, að hann vill leitast við að gæða
hina fomu texta lífi og sýna fram á
að þeir eigi erindi við nútímann.
Spumingin er bara sú, að hve miklu
leyti sú viðleitni getur samrýmst vís-
indalegri ritskýringu er vill hafa
hlutleysi að markmiði. Býður það
ekki upp á, að verið sé að þröngva
gömlum textum til að veita svör við
spumingum samtímans, spumingum
sem höfúndar textans gátu ekki haft
neina möguleika að vita um, og því
síður að taka afstöðu til. Þessum
vanda gerir Þórir sér auðvitað grein
fyrir og segir meira að segja á einum
stað að textunum „má ekki nauðga,
ekki þröngva þeim til þess að segja
eitthvað um það sem þeir ræða ekki
um.“ En jafhramt er ljóst að Þórir
vill ekki meðhöndla textana eins og
lík er eigi að kryfja. Hætt er því við
að ýmsir telji hann einmitt gera sig
sekan um að þröngva textunum til
að t.d. blanda sér í vistfræðiumræðu
samtímans, að vísindalegri ritskýr-
ingu og predikun sé blandað saman.
Boðskapur um líf okkar
Ljóst er að Þórir telur ekki að rit-
skýrandinn hafi lokið hlutverki sínu
er hann hefur fundið elstu hefð að
baki textanum, eins og ýmsir starfs-
bræður hans í Evrópu. Hann vill
skoða textann frá tvenns konar sjón-
armiði. Frá sjónarmiði sagnfræðivís-
inda er um að ræða verk höfundar
innan prestslegrar spekihefðar en frá
sjónarmiði „guðfræðilegrar" ritskýr-
ingar flytur kaflinn okkur boðskap
um líf okkar.
Þórir skrifar fyrir kennara í
kristnum fræðum og þá er í hæsta
máta eðlilegt, og nauðsynlegt raun-
ar, að gera trúarboðskap textans að
umtalsefrii. Framsetning hans er líka
mun læsilegri og skemmtilegri en
margt af því sem maður sér skrifað
á sviði GT-fræðanna. Gústaf Win-
gren, kunnasti guðfræðingur Svía,
sagði nýlega í skemmtilegri blaða-
grein að það væri eins og margir
guðfræðingar héldu að það að skrifa
leiðinlegan texta væri það sama og
að vera vísindalegur. Um slíka „vís-
indamennsku" verður Þórir Kr.
Þórðarson hins vegar ekki sakaður.
Enginn vafi er á því að kennarar
grunnskólans hafa fengið í hendur
ómetanlegt hjálpartæki við kennsl-
una. Óskandi væri að framhald yrði
á skrifum Þóris fyrir grunnskóla-
kennara. Engum er betur treystandi
til slíks verkefnis en honum.
Gunnlaugur A. Jónsson
íslensk
hHómsveitarverk
íslensk hljómsveitarverk, hljómplata i útgáfu
íslenskrar tónverkamiðstöðvar. ITM 5-05.
Flytjendun Sinfóníuhljómsveit íslands undir
stjóm Paui Zukofsky.
Upptökustjóri: Joanna Nickrenz.
Tónmeistari: Bjarni Rúnar Bjamason.
Tæknimaður: Þorsteinn Þorsteinsson.
Kápa og bæklingur: Erlingur Páll Ingvarsson.
Skurður og pressun: Teldec, Hamburg.
Þegar fyrsti hluti hljómplötuútgáfu
íslenskrar tónverkamiðstöðvar, sem
ber flokksnúmerið 5, kom út fyrir
rúmu ári vakti hann óskipta athygli.
'Nægir þar til að nefha að þrjár af fjór-
um plötum hans fengu verðlaun
franska hljómplöturáðsins fyrir árið
1985.
Vefur að hætti navajokvenna
Með útgáfu þess flokks var brotið
blað í hljómplötuútgáfu á íslandi. Án
10 ARA ABYRGÐ
ALSTIGAR
ALLAR GERÐIR
SÉRSMÍÐUM
BRUNASTIGA O.FL.
pHppur
• \ ■'V i ▼ i •!/ I *JI X i
'1 f W T T ? TWfck.
Kaplahrauni7, S 651960
þess áð ætla mér að kasta rýrð á neinn
þeirra manna sem á sínum tíma létu
vinna útgáfur sínar í bestu tækjum
erlendis þá ber útgáfuflokkur þessi af
sakir þess hversu allir þættir hans eru
vel unnir. Það er nánast eins og hjá
navajokonum, sem hafa það fyrir sið
að vefa smágalla, viljandi, í hvem vef,
Tórdist
Eyjólfur Melsted
að á einni plötunni skuli hafa orðið
smá mistök í prentun á umslagi sem
aftur á móti verða eflaust leiðrétt. En
til þess eins vefa navajokonur gallann
viljandi í vefinn að þær geti örugglega
gert betur næst.
Lögmál aprílgabbsins
Fyrsta platan í öðrum hluta útgáf-
unnar ber nafriið íslensk hljómsveitar-
verk. þar stjómar Paul Zukofsky verki
Atla Heimis Sveinssonar, Hreinn:
SÚM Gallerí: 74; verki Þorkels Sigur-
bjömssonar, Mistri; Sinfóniettu
Karólínu Eiríksdóttur og Orgíu Jón-
asar Tómassonar. Allt em það verk
sem athygli vöktu þegar þau komu
fram og í vissu tilliti má telja þau verk
sem hafa markað ákveðin tímabil á
tónskáldaferli viðkomandi. En það
áttu til dæmis sumir erfitt með að
kyngja þeim „óskipulega hávaða,“ sem
„Hreinn: SÚM: 74“ innihélt, sem góðri
og gildri músík. En tíminn lagar allt
og kannski er það í fúllu gildi lögmál-
ið hans Stefáns Jónssonar sem eitt
sinn bjó til aprílgabb handa þjóðinni
í útvarp en tæknin gerði að fúlustu
alvöru tíu árum síðar.
Hin harðskipaða formgerð
þráttfyrir allt
Samt er það nú svo að þótt grónir
harðlínumenn klassisismans hafi kall-
að þetta allt saman „óskipulegan
hávaða" þá bera öll verkin á plötunni
með sér harðskipaða formgerð sem
menn í daglegu slettumáli kalla
strúktúr. Meira að segja hið mjög svo
frjálsa Hreinn: SÚM Gallerí: 74. Ann-
ars er hreint ekki svo miklum frels-
ingjahætti handa spilurunum fyrir að
fara í þeim verkum sem á plötunni
eru. Það rétt örlar á því í Orgíu Jónas-
ar en er hreint ekki til í Mistri og
Sinfóniettu.
Framvarðarsveit eða sparifata-
útgáfa?
Það sem hvað mest gleður við að
hlusta á þessa plötu er hversu vel hún
er í alla staði gerð. Á tæknihlið platn-
anna allra í útgáfunni, bæði þessa
hluta og hins fyrsta, hefur áður verið
minnst. En svo frábær leikur, sem á
þessari plötu er, verðskuldar líka bestu
tæknivinnu sem völ er á. Þama hafa
allir lagt sitt besta af mörkum og náð
að sýna hárbeittan og nákvæman leik.
Hafi hljómsveitin okkar einhvem tíma
fengið áfellisdóm fyrir að hafa spilað
ný íslensk verk með hangandi hendi
þá tryði því ekki nokkur maður sem
aðeins þekkti hana af leik sínum á
þessari plötu. Þvert á móti, hann teldi
þar fara eina af framvarðarsveitum
nútímaleiks. Við það verður hún líka
héðan í frá að standa eigi þessi frá-
bæra plata ekki að standa uppi sem
einstök sparifataútgáfa. EM