Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.1990, Síða 33

LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 1990.
45
Menning
Reynir nýjar leiðir
Þetta er snotur innbundin bók, rúmlega þrjá-
tíu ljóö á ámóta mörgum síðum. Þetta er
fjórða ljóðabók höfundar, áður komu Grá-
tónaregnboginn 1985, Brunnklukkuturninn
1986 og Blýlýsi 1989.
Þessi bók riijar það upp að fyrir hálfum
öðrum áratug sendi Jóhann Hjálmarsson frá
sér ljóðabækur mjög ólíkar því sem áður
tíðkaðist, Myndin af langafa og Frá Umsvöl-
um. Sú síðarnefnda sagði frá skáldinu sjálfu
í heimsókn hjá nafngreindu nútímafólki á
Raufarhöfn, ljósmyndir af fólkinu prýddu
bókina. Þetta var einföld, látlaus frásögn af
tíðindaleysi hversdagsins, sagt frá á sem
allra venjulegustu máli, semsagt „opin ljóð“.
Þessi nýja bók Sigurlaugs er mjög af þessu
tagi. Þar er þó ekki samfellan sem einkenndi
bók Jóhanns en sameiginlegur er rabbtónn-
inn, upptalning á smáatriðum sjálfra þeirra
vegna, ekki sjáanlegt að þau gegni neinu
sérstöku hlutverki í uppbyggingu verksins.
Bókin greinist í 34 aðskilda texta, mjög mis-
langa. Hver um sig bregður upp einhvers
konar mynd af umhverfinu. Tilgreind er
breiddargráðan 65.32 og bendir hún ásamt
umhverfislýsingum til æskuslóða höfundar,
Borgarfjarðar eystrá og Njarðvíkur. Þarna
er mælandi í sólbaöi ásamt fjölskyldu sinni,
gengur um fjörur, hittir grannana, hlustar á
útvarp, fer í búðina o.s.frv. Semsagt, mjög
hversdagslegt en sumt er fram sett af fárán-
leikakímni, svo sem að kaupfélagsbúðin sé
kjörinn vettvangur fýrir sérstæð sjálfsmorð,
þ.e. með því aö neyta elstu vörunnar þar, sem
er útrunnin aö geymsluþoli fyrir 9-16 árum.
Og í hversdagslegu tali, oft kumpánlegu,
bregður fyrir sjaldgæfum oröum, s.s. jurta-
heitum (blóökollur, dórónikur) og „meðala-
draugur" sem ég finn hvergi í orðabókum.
Þetta er eins og í fyrri bókum Sigurlaugs,
einnig það að hér bregður fyrir furðum. Lát-
um vera að í fjörunni morknar 60 feta hvals-
hræ, „risaveldi maðka“, og að austfirskir
skrautsteinar, þ.á.m. jaspís, eru kallaöir
„margra tonna brjóstsykursbirgðir" sjávar-
guðsins. En í annarri fjöru snuðrar vísundur
á stærð við mammút í þara og plastbrúsa-
hrúgum. Þegar mælandi tekur sér far með
flugvél ásamt fleirum standa þau á stélinu
en til hliðar við þau svífur brosandi bóndi,
dáinn fyrir nokkru. Ein húsmóðirin lætur
sér ekki nægja að þurrka af innanhúss held-
ur þurrkar hún líka vegrykið af blómum
undir húsveggnum! Ýmislegt fleira af þessu
tagi gerir héraðslýsinguna annarlega, skipar
henni rúm í sálarlífinu fremur en utan við
gluggann. í þessu er sterkur svipur með þeim
bræðrum, Sigurlaugi og Gyrði.
Töluvert „bergmál" er milli ljóða. Þótt ekki
sé nema endurtekning á einfóldustu atriðum,
svo sem að tala um flugur, sólbaðspall, ígul-
ker eða bikinibaðföt þá þétta þessar endur-
tekningar heildarmyndina, tengja bókina
saman. Einstaka texta hljótum við því að
skoða sem hluta þessarar heildar fremur en
sem sjálfstæð ljóð. T.d. minnist mælandi svo
víða á konu sína að eftirfarandi texti skilst
sem misheppnuð tilraun hans til að ná sam-
bandi við hana um nótt; einsemd hans birt-
ist í því aö hann skynjar vindgnauð í málm-
hliði sem einhvers konar tónlist:
16
Segist sofnuð
einhvers staðar leikið á pípuhlið
Ætli þetta sé ekki enn eitt dæmið um áhrif
japanskra „hæka“ eða smára á íslenska
ljóðagerð um þessar mundir. Þá ríkir naum-
liyggjan í örstuttum hversdagsmyndum sem
eitt atriði á að heija upp úr flatneskju. Það
tekst auðvitað ekki alltaf þegar lagt er á tæp-
asta vaö. Sigurlaugur er myndlistarmaður
ekki síður en ljóðskáld og e.t.v. setur það
svip sinn á bókina, t.d. í stuttu ljóði þar sem
eru óvænt tilbrigði viö sól eða loga í hverri
línu, ýmist í orðum eða merkingu. í and-
stæðu við þaö er regnbúningur annars
mannsins:
6
í sóleyjabrekku sitja
presturinn og þessi með logsuðugleraugun
regngallaður
meö tvo bensínbrúsa á milli sín
logar glatt á himninum
Eftirfarandi texti byggist á skemmtilegri
Sigurlaugur Eliasson.
Bókmeimtir
Orn Olafsson
fléttu hliðstæðna og andstæðna. Annars veg-
ar er mynd af trillu úti á firði, hins vegar
er mælandi í eldhúsinu. En í fjarðarmynd-
inni eru notaðar líkingar úr eldhúsinu, sólar-
upprás er líkt við hníf sem m.a. á heima í
eldhúsi. Meira er þó vert um hitt að í eld-
húsinu eru tindar og fjallabrúnir eins og úti
og í eldhúsinu er þoka, það er þráhyggjan í
huga mælanda. Það er von að hann öfundi
trillukarlinn úti á firði af tækjunum sem sjá
í gegnum þoku og sjó. Eins og yfirleitt í bók-
inni þá er hér að mestu einfalt orðalag og
orðaröð og textinn er einfaldur að uppbygg-
ingu. En þessa „speglun“ fjaröarmyndarinn-
ar inni í eldhúsinu má túlka svo að mælandi
sé í uppnámi, sjái umhverfiö spegla sálarlíf
sjálfs sín fyrst og fremst. í fyrri hluta ljóðs-
ins ríkir víðsýni sem venjulega tengist frels-
iskennd en í síðara hluta er allt þröngt og
útsýnislaust umhverfis mælanda.
24
Trilla á útleiö
miðar inn undir hnífsblaö
tveggja mílnalangt sem
rekið er í bjargið austan fjarðar
rautt í eggina
líklegast er hann einn með
sjálfstýringuna á kveikt á radar/dýptarmæli
en ekki meira en svo vaknaður
öfunda hann hálfvegis
af skermunum
andvaka og nálægður vandrataður
þráhyggjulág þokanbólstrar
upp undir brúnir ísskápsins
tindkamínunnar
og hylur kennileiti
gluggamilli
þei...
þá aðeins marrið í ruggustólnum
Það er viröingarvert að höfundur skuli
reyna fyrir sér á nýjum leiðum. Mér finnst
þó síðasta bók hans meira spennandi en þessi
vegna þess að hér er hann svo „lágfleýgur",
þ.e. svo mikið i því að skrásetja, halda sig
við yfirborð umhverfisins. Verkið fer þá
nokkuð mikið á dreif.
Jaspis
Ljóö eftir Sigurlaug Eliasson. löunn 1990.
Baráttusaga Bubba Morthens
Er þörf á bók um Bubba Morthens? Vitum
við ekki allt og rúmlega það eftir öll viðtölin,
bæði stór og smá, sem birst hafa við hann
undanfarin tíu ár? Allar úttektirnar og
vangavelturnar um feril hans? Eru Ásbjörn
og Silja ekki að „bakka í berjafullan lækinn“?
Víst vitum við eitt og annað. En ekki allt.
Okkur kemur það sumt hvert hreinlega ekk-
ert við. Bókin Bubbi gefur okkur heillegri
mynd en öll viðtölin af manninum sem á
þrítugsaldri hófst upp úr daglegu brauðstrit-
inu, blankur, baldinn og sukksamur, á stall
poppstjörnunnar. Reyndar enn blankari en
fyrr lengi vel. Við fáum að fylgjast með ævin-
týrum, martröðum og ýmsu þar á milli án
þess að of mikið sé sagt. En rétt eins og í
alvöru ævintýrunum hefur bókin Bubbi góö-
an endi. Söguhetjan er búin að taka sjálfa
sig í gegn og orðin mun heilbrigðari á sál og
likama en nokkru sinni eftir að táningsárun-
um sleppti.
Bubbi Morthens hefur alla tíð verið opin-
skár í viðtölum. Látið allt flakka. Reyndar
hefur hann ekki alltaf verið samkvæmur
sjálfum sér eins og Silja Aöalsteinsdóttir
bendir á í upphafskafla bókarinnar. Eg leyfi
mér því að álykta að héðan í frá skuli því
trúað sem bókin skýrir frá. Verði meistari
Morthens ósammála sér í blaðaviðtölum í
framtíðinni skal það standa sem í bókinni
stendur. Á maður ekki alltaf að trúa því sem
maður les í bókum frekar en blöðum og tíma-
ritum? Sér í lagi ef bækurnar eru ævisögur?
Viöburöarík ár
Ævisaga og ævisaga. Auðvitað getur mað-
ur ekki litið sömu augum á bók aldraðs
manns sem lítur yfir farinn veg og þess unga
sem enn á hálfa ævina framundan og rúm-
lega það ef guð lofar. Enda kemur skýrt fram
í upphafskaflanum sem fyrr var vitnað til
að hér er ekki um eiginlega ævisögu að ræða
heldur er reynt að svara spurningum eins
og: „Hvar er Ásbjörn?“ og „Hvernig komst
hann þangað?“
Bubbi Mortens ásamt Silju Aðalsteinsdóttur.
Bókmeimtir
Ásgeir Tómasson
Bubbi Morthens hefur alla tíð lifaö hratt
og oft æði hátt. Sannfærður er ég um að
Bubbi Morthens hafi frá fleiru að segja en
margur tvöfalt eldri maðurinn. Og hví þá
ekki að slá til?
Silja vekur á því athygli að ferill Bubba
verður ekki af tilviljun. Því getur lesandinn
verið hjartanlega sammála þegar hann legg-
ur Bubba frá sér að lestri loknum. Æviferill-
inn er rakinn, allskrautlegur á köflum. Til-
tölulega næmur drengur í Vogahverfinu
umhverfist þegar hann af einhverjum
óþekktum orsökum fer að dragast aftur úr
skólasystkinum sínum í námi. Engin ástæða
finnst og reyndar reynir enginn að leita
hennar. Mörgum árum síðar uppgötvast í
öðru landi að drengurinn er lialdinn skrift-
blindu. Hann getur ekki sett stafi á blað í
sömu röð og við hin. Þarna telur Bubbi Mort-
hens að sé rótin að rótleysi sínu. Ástæða
þess að hann flosnar úr skóla og heldur út
á vinnumarkaðinn, þá þegar orðinn sukk-
samur uppivöðsluseggur en um leið ákaflega
músíkalskur.
Menntafólk og vinstrimenn
Bubbi fer tiltölulega hratt yfir farand-
verkamannskaflann í lífi sínu. Kannski held-
ur ekki frá svo mörgu að segja. Hann fínnur
leið frá púlinu:
„Fljótlega eftir að ég byrjaði að spila opin-
berlega uppgötvaði ég aö menntafólk og
vinstrimenn hrifust af mér. í augum þeirra
var ég sambland af verkalýðshetju, barni og
hstamanni, og þegar ég söng um slorið var
ég að gera nákvæmlega það sem þeir vildu
að ég gerði þó að það væri á mínum forsend-
um en ekki þeirra.“
Svo segir á blaðsíðu 145. Og ennfremur:
„Með vinsældum meöal þessa fólks tryggði
ég mig varanlega. Um leið og róttæku
menntamennirnir viðurkenndu mig sem
listamann þá hafði ég ekkert að óttast leng-
ur.... Oröstír minn barst út. Það var lögð
áhersla á hvað ég væri mikið náttúrutalent,
naív strákur, hrár upp úr lúkarnum, hefði
ekkert lært eða pælt í neinu, og ég leyfði
fólki að halda þessari ímynd.... Tolli þekkti
allt þetta fólk og ég var bróðir hans „Þessi
litli, sæti, kraftalegi, þú veist. Merkilegt hvað
það geta komið brilljant hlutir frá honum
miðað við hvernig hann talar!““
En Bubbi bætir því við að þótt hann hafi
með þessum hætti svindlað sér út úr farand-
vinnumennskunni inn í vinstri klíkurnar og
þar með upp „á stóra sviðið“ meinti hann
hvert orð af því sem hann söng í upphafi
ferils síns.
Öðrumhlíft?
Hér er ekki ástæða til að rekja efni bókar-
innar Bubbi í smáatriöum. Söguhetjan segir
frá lífi sínu frá a til ö. Sums staðar þykir
rnér stiklað nokkuð á stóru. Kannski er það
gert vegna þess að hér er verið að segja sögu
Bubba Morthens en ekki baráttusögu farand-
verkamanna í Eyjum og ekki er heldur rakin
saga hljómsveitanna Utangarðsmanna, Egós
né annarra sem Bubbi hefur sungið með.
Hér og þar fær lesandinn það á tilfmning-
una að Bubbi vilji hlífa samferðamönnum
sínum. Utangarðsmennirnir voru engir öð-
lingar. Aðeins er tæpt á því að Magnús Stef-
ánsson hafi verið baldinn. Hinir hefðu allt
eins getað verið englar í mannsmynd.
Sömu sögu er að segja af samskiptum
Bubba og þeirra kvenna sem stærstan sess
hafa skipað í lífi hans. Bubbi tekur á sig alla
sök þess að sambúðin við Bogeyju og Ingu
Sólveigu gekk ekki. En þegar önnur kvenna-
mál eru annars vegar lætur Bubbi allt flakka
og sömuleiðis þegar fer að halla undan fæti
vegna óhóflegrar kókaínneyslu í bland við
önnur efni. Hafi Bubbi verið bersögull hing-
að til slær hann sjálfum sér viö þegar um-
gengninni við konur og kók er lýst.
Tvöfalthlutverk
Og þá er það upphafsspurningin: Er þörf á
bók um Bubba Morthens? Hún kveikir
spurningu númer tvö: Er þörf á öllum þeim
hafsjó endurminningabóka sem við fáum að
moða úr fyrir hver jól? Ef svarið við seinni
spurningunni já, þá gildir það já einnig um
hina. Reyndar hef ég aldrei botnað í því þeg-
ar fólk hefur fallist á að skýra frá ævi sinni
og þegir svo yfir svo til öllu sem fólki þætti
gaman að lesa um. Ég hef það á tilfinning-
unni að Bubbi hafi kunnað að þegja á réttum
stöðum. En þegár hann vill það við hafa læt-
ur hann gamminn geisa. Er lesandinn leggur
bókina frá sér eftir síðustu síðu veit hann
eitt og annað um Bubba Morthens, sameign
þjóðarinnar, sem hann vissi ekki áður. Þar
af leiðandi hlýtur Bubbi að eiga erindi til
lesandans.
Silja, Ásbjörn, Björn og Bárður, sá er tók
skrárnar saman, hafa látið frá sér fara at-
hyglisverða bók.