Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.1990, Blaðsíða 16

16
MÁNUDAGUR 10. DESEMBER 1990.
Merming
Pólitískt uppgjör
Ég skrifaði um fyrra bindi æviminninga
Guðmundar J. Guðmundssonar, formanns
Dagsbrúnar með meiru, fyrir ári síðan. Sú
bók var skemmtileg aflestrar. Þar naut hin
fræga frásagnarlist Guðmundar sín til fulls
í skemmtilegum sögum af mönnum og mál-
efnum. Aftur á móti þótti mér Guðmundur
gera of mikið að því aö standa utan við pólit-
íska atburði í lýsingu sinni á þeim. Rétt eins
og hann hefði verið einhvers konar auka-
maður. Það getur Guðmundur J. aldrei orð-
ið, til þess er hann of fyrirferðarmikill bæði
til sálar og líkama.
Nú er síðara bindi æviminninga Guðmund-
ar komið út og heitir einfaldlega Baráttu-
saga. Nú snýr Guðmundur alveg viö blaðinu.
Hinar skemmtilegu kímnisögur eru færri en
í fyrra bindinu, alvaran meiri. Nú stendur
hann ekki utan við eins og áhorfandi. Guö-
mundur er í hringiðunni miðri. Þetta síðara
bindi æviminninga Guðmundar J. fjallar
einkum um þrennt. Að sjálfsögðu sögu hans
sjálfs, íslenska verkalýðsbaráttu í 40 ár, og
síðast en ekki síst Alþýðubandalagið, störf
hans þar og uppgjör við þaö og félaga sína.
Þá sem hann hafði barist við hliðina á í hart-
nær hálfa öld suma hverja.
Sársaukafullt uppgjör
Hið pólitíska uppgjör Guðmundar er afar
sársaukafullt. Það kemur hvað eftir annað
fram í bókinni þar sem hann ræðir um Al-
þýðubandalagið og aðdraganda þess að hann
sagði sig úr flokknum. Kann segir aö það
hafi verið orðið óvinnandi í Alþýðubandalag-
inu. „Það logaði í ágreiningi, ósætti og sundr-
ungu,“ segir Guðmundur. En hann segir líka
um fólkið í flokknum. „Ég virði þetta fólk,
það er mitt fólk. Lífsskoðun mín hefur ekk-
ert breyst. Ég er sósíalisti, jafnaðarmaður
og ég er ekki hættur að vinna fyrir hugsjón
mína. Stundarfyrirbæri breyta þar engu
um...“
Þaö er alveg augljóst við lestur bókarinnar
að aðfór forystu Alþýðubandalagsins að Guð-
mundi, þegar hann var sakaður um að hafa
þegið fé af Hafskip og Eimskip í ge^uum
Albert Guðmundsson, er það sem hann gat
aldrei fyrirgefið. Lái honum það hver sem
vill. Það liggur á milli línanna að sú aðfór
var orsök þess að hann sagði sig úr flokkn-
um. En ekki það að hann hafi ekki getað
starfað í flokknum vegna ófriðar. Guðmund-
ur kann að hrista slíkt af sér.
Saga verkalýðsbaráttu
Enda þótt pólitísk saga Guðmundar J„ að-
dragandi að og uppgjör hans viö flokkinn sé
merkileg lesning, hygg ég að það sem upp
úr muni standa sé saga verkalýðsbaráttunn-
ar á íslandi síðustu 40 árin. Guðmundur hef-
ur verið þátttakandi þar í og oftast einn af
mestu áhrifamönnunum á þeim vettvangi.
Því þekkir hann söguna betur en flestir núlif-
andi menn. Guðmundur segir frá flestum
kjarasamningum og verkfallsátökum Dags-
brúnar á þessu árabili. Hann rekur gjaman
hveijar kröfurnar voru hveiju sinni og hvað
fékkst út úr hveijum samningum og eftir
stendur. Þá upplýsir hann ýmislegt sem ekki
Guðmundur J. Guðmundsson.
Bókmenntir
Sigurdór Sigurdórsson
hefur áður komið fram.
Hann segir frá mikilli samvinnu og fóstum
fundum þeirra Eðvarðs Sigurðssonar, fyrr-
verandi formanns Dagsbrúnar, og Ólafs
Thors, sem þá var forsætisráðherra, haustið
1963. Hvernig samvinna þeirra varð til að
afstýra stórfelldum verkfallsátökum. Hann
segir einnig frá samvinnu Bjarna Benedikts-
son og Eðvarðs, eftir Ólafur hætti stjórn-
málaþátttöku og hvernig sú samvinna leiddi
til hins fræga ,júnísamkomulags“ 1964. Um
þetta vissu aðeins tveir eða þrír menn. Hann
segir líka frá mörgu sem gerðist bak við tjöld-
in í kjarasamningum, sem varð til þess að
þessi eða hin deilan leystist.
Það er óhætt að fullyrða að fyrir yngra
fólk, sem vill kynna sér íslenska verkalýðs-
baráttu síðustu áratugina, er hér um
kennslubók að ræða. Hún er þó frábrugðin
flestum öðrum kennslubókum fyrir það hvað
hún er skemmtileg aflestrar.
Guðmundur J. segir betur frá en flestir'
menn. Hann getur sagt frá hversdagslegum
málum þannig að gaman er að lesa. Það er
því vandi að skrifa upp frásögn hans svo
sagnameistarinn komist í gegn.
ðmar Valdimarsson blaðamaður skrásetur
bókina. Hann gerir það vel og það sem er
aðdáunarverðast er hvað hann nær vel frá-
sagnarstíl Jakans.
Þegar bæði bindi æviminninga Guðmund-
ar J. koma saman sem heild verður úr öllu
saman mikill fróðleikur um íslenska verka-
lýðsbaráttu, fróðleg póhtísk saga en sárs-
aukafullt uppgjör. Leiftrandi kímnisögur og
skemmtilegir palladómar um samferðamenn
hans. Þar er hvergi talað illa um nokkurn
mann. Hann lætur gjarnan fylgja hlý orð um
þá sem honum hefur líkað vel við. Hinir fá
enga einkun, hvorki góða né slæma. í mesta
lagi að gert sé góðlátlegt grín að þeim.
Guðmundur J. Guðmundsson
Baráttusaga
Ómar Valdimarsson
Vaka-Helgafell
Lvf án ábyrgðar
Nadine Gordimer er einn þekktasti rithöf-
undur Suður-Afríkumanna í dag, oftsinnis
orðuð við nóbelsverðlaun. Suður-Afríku-
menn sjálfir, a.m.k. þeir sem ráöa lögum og
lofum þar í landi, kunna hins vegar ekki að
meta skoðanir hennar á aðskilnaðarstefn-
unni og mannréttindum yfirleitt sem sam-
ofnar eru söguþræði allra þeirra bóka sem
hún hefur skrifað. Þar til núverandi ríkis-
stjóm tók við í Suður-Afríku voru bækur
þessa ágæta höfundar reglulega í banni. í
sögum sínum ber Nadine Gordimer ekki
bumbur í þágu réttlætisins heldur lýsir hún
af hljóðlátri en dæmafárri stílsnilld, gaum-
gæfni og sálfræðilegu innsæi skaðvænum
áhrifum aðskilnaðarstefnunnar á allt mann-
líf í heimalandi sínu.
Að því ég best veit hefur ekkert verka
Nadine Gordimer verið þýtt á íslensku til
þessa. Því ber að fagna útkomu skálsögu
hennar, Heimur feigrar stéttar, í bókaflokkn-
um Syrtlur (Mál og menning).
Ágætur inngangur
Heimur feigrar stéttar er að sönnu ekki
veigamesta bók höfundar, til að mynda er
hún ekki nefnd í helstu uppsláttarritum um
enskar bókmenntir. Að ýmsu leyti er hún
þó ágætur inngangur að öðrum skáldverkum
höfundar.
Frásögnin er lögð í munn hvítri mennta-
konu, Elizabeth að nafni, sem fær að vita að
fyrrum eiginmaður hennar, Max, pólitískur
andófsmaður af ættum voldugra Búa, hefur
fyrirfarið sér. Á þeim tveimur eða þremur
dögum, sem sagan gerist á, rifjar Elizabeth
upp fyrri tíð og sambúðina með Max. Um
leið veltir hún upp spurningum um siðferði-
lega ábyrgð og afstööu, hvort þetta tvennt
sé einskis virði án aðgeröa.
í stuttu máli eru hér dregnar upp eftir-
minnilegar myndir af ýmsum þegnum hins
margklofna þjóðfélags í Suður-Afríku, hvít-
um menntamönnum, auðugum Búum, svört-
um andófsmönnum og vel meinandi sletti-
rekum að utan.
Bókmenntir
Aðalsteinn Ingólfsson
....ekki vera það sem hann var“
Nú dettur mér ekki í hug að halda því fram
að þýðing Ólafar Eldjárn sé vond. En af
henni, eins og ótal mörgum þýddum skáld-
verkum á íslenskum bókamarkaði, er óneit-
anlega sterkur þýðingarkeimur. Ástæðan er
yfirleitt sú sama: Útlend orðaröð og setninga-
skipan eru yfirfærö beint á islensku.
Nokkur dæmi: 1. „En vandinn er sá að það
eru ekki lengur til karlmenn eins og pabbi -
á þann hátt að það sem faðir minn stendur
fyrir sýnist mér, í minni tilveru, ekki vera
þaö sem hann var í augum mömmu, i henn-
ar tilveru." 2. „Hann segir ekkert; kvöl sæl-
unnar lokar augum hans.“ 3. „Ég svipti Max
tækifæri til þess að ná hámarksárangri í því
að afneita þeim og því að fullnægja löngun
sína til að bindast ööru fólki nauðsynjabönd-
um. Ég gerði mér grein fyrir þessari löngun
en ég skildi ekki alltaf þegar mér mistókst
að stuðla að svölun hennar.“ 4. „Og þetta er
í samræmi við duldar væntingar um að hann
ánetjist kostum kvenhugans - kostum sem
rödd skynseminnar hefur viðurkennt sem
sjálfsagða.“ Ég held að heiti þessarar bókar
á frummálinu, The Late Bourgeois World,
skipti höfund talsverðu máli. Sá heimur, sem
hún lýsir, er í hennar augum hvort tveggja
í senn, borgaralegur og steindauður. Því ork-
ar tvímælis að sneiða hjá þessum tveimur
lykilorðum, „late“ og „bourgeois", þegar
þýtt er á íslensku.
Nadine Gordimer:
Heimur feigrar stéttar, 128 bls.
Þýð.: Ólöf Eldjárn
Útg.: Mál og menning, 1990
Leiftrandi kona - hríf andi saga
Þótt Orwell væri allra manna sannsögul-
astur hafði hann rangt fyrir sér um það að
allir myndu að leikslokum elska Stóra bróö-
ur.
Alræðisherrunum tekst ekki að drepa ein-
staklingseðlið í mönnunum. Upp úr allri grá-
mygh þeirra getur risið fólk sem leiftrar og
bregður ljósi og lit á allt umhverfi sitt. Þetta
er fólk sem lætur ekki bugast, sinnir eigin
markmiðum en lýtur ekki aðeins settum
markmiðum - fólk sem neitar aö láta skipu-
leggja sig. í hópi þess er rússneska söng-
konan Galína Vishnevskaja, eiginkona selló-
leikarans Vladimírs Rostrópóvitsj, sem hing-
að kom á sínum tíma á listahátíð og varð
viðmælendum sínum minnisstæður. Nú hef-
ur Almenna bókafélagið gefið út minningar
Galínu, skemmtilega, fróðlega og læsilega
bók, sem vonandi fær eins góðar viðtökur
hér á landi og hvarvetna annars staðar.
Galína Vishnevskaja hlaut tvær vöggugjaf-
ir, mikla fegurð og stórkostlega söngrödd.
Hvorugt gat hin gerska valdstjóm tekið af
henni en hún fæddist í Rússlandi Stalíns
Bókmenntir
Hannes H. Gissurarson
árið 1926. Hún liföi unglingsstúlka umsátur
Þjóðverja um Leníngarð (sem vonandi fær
brátt hið foma nafn sitt, Pétursgarð) í síðari
heimsstyrjöld þar sem borgarbúar sultu
hálfu og heilu hungri. Eftir margvíslega og
raunar ótrúlega erfiðleika tókst henni að
verða fræg og dáð söngkona í Bolshoj-leik-
húsinu. Þar gerði Búlganín, sem var um
skeið einn æðsti valdsmaður Ráðstjórnar-
ríkjanna, hosur sínar grænar fyrir henni.
En hún bast hinum ákaflynda Rostrópóvitsj
sem hafði orðið ástfanginn af henni við
fyrstu sýn. Þau hjónin töldust lengi til for-
réttindastéttarinnar í Ráðstjómarríkjunum
en unnu það sér meðal annars til óhelgis að
skjóta skjólshúsi yfir Alexander Solsénitsyn
þegar hann var ofsóttur af stjómvöldum og
sáu sér loks þann kost vænstan að flytjast
til útlanda.
Stjómspekingar og félagsvísindamenn
hafa löngum kennt að þrír hornsteinar þjóð-
skipulagsins séu fjölskyldan, trúin og eignar-
rétturinn. Galína lýsir því vel í bók sinni
hversu skipulega hin gersku stjórnvöld unnu
gegn þessum gildum: „En hvaö sovéskum
stjómvöldum hafði tekist fljótt aö leiða þjóð-
ina afvega, að eyðileggja fjölskyldutengsl
milli barna og foreldra, bræðra og systra,“
segir hún. „Þar sem fólk hafði veriö rænt
hugmyndum um „mitt“ og „þitt“ var ekkert
auðveldara en að sameinast og kveðja á ný.
Og þegar fólk kvaddist rofnuðu tengslin ad-
gerlega, því aö það hafði veriö vanið af því
að skynja þýðingu orða eins og „fjölskylda
mín“, „börnin mín“, „foreldrar mínir“. Þeg-
ar manni er stöðugt innrætt að allt tilheyri
Flokknum og Ríkinu, sál hans jafnt sem stóll-
inn sem hann situr á - nemur hann loks
„tækni tilfinningasljóleikans", þá einfóldu
staðreynd að hann tilheyrir engum og enginn
heyrir honum til.“
Berum þetta saman viö það sem Þórbergur
Þórðarson sagði um íhald í Bréfi til Láru:
„Það vakir yfir helgi eignarréttarins eins og
villidýr yfir bráð sinni. Heimurinn er „ég“
og „mitt“. Lóðin mín, húsið mitt, ó, togararn-
ir mínir. Trúarbrögð þess er „framtak ein-
staklingsins" og „frjáls samkeppni". Afleiö-
ingin er brask, fjárglæfrar, örbirgð, mann-
hatur, lítilsvirðing fyrir andlegum efnum,
styrjaldir, drepsóttir og dauði fyrir örlög
fram.“ Ég held aö Galína Vishevskaja hafi
miklu réttara fyrir sér um þetta mál en
meistari Þórbergur. Einkaeignarrétti fylgir
ábyrgðarkennd og siöferöileg sjálfsögun. Ef
eitthvað afsiðar menn þá er það hið sálar-
lausa sameignarkerfi. Hitt er annað mál að
Galína Vishnevskaja talar í þessari bók ekki
sem heimspekingur eða fræðimaður um
stjórnmál heldur eins og fæddur sögumaður.
Þetta er rit sem menn leggja ekki frá sér
fyrr en þeir hafa lokið lestrinum.
Galina. Rússnesk saga
Almenna bókafélagiö, Reykjavik 1990.