Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.1990, Blaðsíða 20

20
MÁNUD'AGUR ÍO. DESEMBER 1990.
Merming
Hæf ileikar og kunnátta
Þetta er fyrsta ljóðabók höfundar, þrír tug-
ir ljóða. En hún er löngu kunn meðal ljóð-
vina fyrir ljóð í tímaritum, og mig minnir
upplestrarkvöldum.
Fyrsta ljóðið er fléttað úr htum og upplýs-
ingum lim samband elskenda. Það eru sterk-
ar andstæður í litunum (svart/hvítt,
rautt/blátt) sem móta samveru elskendanna.
Svart er heldur óheillvænlegur litur þegar
talað er um mannlíf, helst minnir þetta á
kolsvart hyldýpi milli persónanna. Sama
verður að segja um 2. erindi, þótt það sýni
náið samband, svo nálgast samruna, þá lí-
kist þessi grátur því helst að viðmælanda
blæði. Óheillavænleg er einnig sögnin að
blána, sem merkir einna helst aö stirðna af
kulda. Þetta ljóð, sem virðist svo einfalt, rúm-
ar því töluverðar andstæður, ef ekki þver-
sagnir. En allt er sett fram lið fyrir lið í stutt-
um línum, stilhlega, í andstæðu við yrkisef-
nið. En allar þessar myndrænu andstæður í
örstuttu máli gera ljóðiö hnitmiðað.
HUð við hlið
Á milli okkar
svört nóttin
undir hvítri sænginni
rauð tár þín
streyma niöur kinnar
mínar
og kossar okkar
þegar famir að blána.
Vandað fmnst mér líka ljóöið „Ljósmynd".
Grasinu líkt við sæ, en sumarið er efnis-
kennt, því virðist einna helst líkt við gras.
Og allt er þetta til að vekja mælanda fyrir
opinberuninni í lokalínu. Enn eru andstæður
hta til að draga fram andstæða aðilja í ljóð-
inu, skerpa sérkenni hvers og eins, jafnframt
því sem ljóðið sýnir innilegt samband mæ-
landa við náttúruna.
Ljósmynd
Fljótandi á kafi
í sægrænu grasinu
og kitlandi sumrinu
opna ég dökkbrún augun
móti bláma himinsins
Þessi dæmi sýna bæði hæfileika og nokkra
kunnáttu. Þó verð ég aö segja að allmörg ljóð
í þessari bók hrífa mig ekki. Það þarf vissu-
lega ekki að vera galli á bókinni. En t.d. í
eftirfarandi ljóði fmnst mér of htiö vera til
að festa skilninginn. Titillinn bendir til að á
einhvern hátt sé verið að tala um sjónvarp,
orðin svarthvítur og draumur eða martröð
gætu líka samræmst því. En hvað svo? Af
hverju martröð á mörkum ákveðins draums
og óákveðins? Hvemig tengist glerbrota-
strönd þessu? Lengra kemst ég ekki því þá
finnst mér ég sjálfur farinn að yrkja inn í
ljóðið.
Stillimynd
Þá nemur þú staðar
á glerbrotaströnd
á svarthvitri martröð
á mörkum draumsins og dráums
Undanfarandi dæmi gætu gefið vhlandi
hugmynd um bókina, því sum ljóðin eru
íöng. Ljúkum þessu á einu, sém sýnir konur
frá ýmsum tímum í íslenskum bókmenntum.
Linda Vilhjálmsdóttir.
Bókmenntir
Örn Ólafsson
Fyrst koma erfiðiskonur og argintætur, síúð-
randi og þjóðsagnalegar. En í andstöðu við
þær birtast í lokin nútímakonur í fínu boði,
andstæðurnar skerpast við það, að einnig
þær eru að „plokka og tína upp“. Þar sem
ljóðið sýnir fyrst og fremst andstæður ís-
lensks þjóðlífs fyrr og nú er gott að hafa
karlinn þama líka, boginn yfir erfiði sínu.
Allt er í stO við þetta í meginhlutanum;
barnauppeldið er bara hvæs, einnig gamal-
dags orð eins og klaungrast, og stuðlun:
„gælir viö gæsirnar gráu“. Það minnir á
þjóðkvæði, eins og það að konan er eins og
dulbúin illvættur, hún hefur klær. Við sjáum
þó á 3.^1. hnu, að þessi .fortíð er enn vera-
leiki í nútímanum, andstæöur fortíðar og
nútíðar eru enn lifandi sem stéttaandstæður
í nútímanum. Við þessa þjóðsagnalegu fram-
setningu birtist fátæktin á íslandi sem varan-
leg og óbreytt allt frá grárri forneskju.
Grænamýri
Sú gamla
steinhætt að höggva tO sprekin á eldinn
og þarflaust að tala um að ræsa fram mýrina
grannkóna
nú er allt nýtt nema konan sem klaungrast
um hæðina
eins og beinakerlíng
tínandi upp rifrOdi og rifrddi
konan sem hvæsir á krakkana
en gælir við gæsirnar gráu
kerlínginkarlsins
sem bograði ævOángt
skrollandi við hverfisteininn
brýndi hnífa á daginn
ljáinn á kvöldin
og var á endanum farinn að gánga á beinin
óg ég get svo sagt ykkur
að þessi kona hefur klær
og ennfremur
það þarf að kría út úr henni eggin
en við skulum haga okkur vel
við erum í boði
svona glerfínar dömur
að plokka í rækju og krækiber.
Bláþráður
Ljóð eftir Lindu Vilhjálmsdóttur
MM 1990
„Ég veit hvert
vegurinn liggur“
Nýlega var gefin út hjá bókaforlögunum Flugum og
Máli og menningu bókin Bak við hafið en þar er að
finna úrval úr ljóðum Jónasar Guðlaugssonar, tekið
saman af Hrafni Jökulssyni. Jónas fæddist árið 1887
en lést ungur að árum, aðeins 28 ára gamall. Hann
sendi frá sér þrjár ljóöabækur á íslensku og þijár á
dönsku auk annarra skáldverka en flest ljóðin úr þess-
ari bók era tekin úr Dagsbrún sem kom út árið 1909.
í ítarlegum formála, sem Hrafn ritar að bókinni,
gerir hann grein fyrir ævi Jónasar, pólitísku vafstri
svo og einlægum ásetningi hans í að verða ekki einung-
is skáld, heldur einnig frægt skáld. Jónas var ákveðinn
í að láta ekkert hefta fór sína að þessu takmarki og
getur Hrafn þess að hann hafi verið „fullur sjálf-
strausts og þaö leyndi sér aldrei, hvorki í orðum hans
né athöfnum. Þess gætir viða í samtímaheimOdum að
hann hafi þótt fara offari og „maðurinri nokkuö mikið
á ferðinni á móts við afrekin". Og líklega hefur Jónas
htt þjáðst af efasemdum um eigin verðleika, „hann
var ahra manna glaðastur"; sannfærður um aö hann
væri borinn til mikilla sigra." (bls. 18).
Eflaust hefur þessi sannfæring hans átt sinn þátt í
að efla hann að dáð og kröftum. Ljóð Jónasar bera
ofurkappi þessa unga höfundar glöggt vitni og þeirri
djúpstæðu þrá hans að ná langt og að láta drauma
sína rætast. Fyrsta ljóðið í þessu safnriti ber heitið
Mig langar - og í því ljóði skína í gegn fógur fyrir-
heit. Þetta ljóð lýsir persónu Jónasar vel, óþreyju hans
og löngun til að slíta af sér gamlar viðjar:
Ég vil lyfta þér löngun míns hjarta
upp í ljóshvolfm skínandi há,
ég vil horfa á þig blómið mitt bjarta,
sem í bemskunnar draumi ég sá.
Ég vil hlusta á hrynjandi strauma,
ég vil höggva mín arfgengu bönd!
Ó, mig langar í land minna drauma,
ó, mig langar að árroðans strönd! (bls. 41).
Það er örugglega engin tilviljun hve mOdð hann orti
um hafið og það sem býr að baki því. Hann var ósátt-
ur viö þá andlegu eyðimörk sem hann taldi sig búa
við á íslandi og þráði að nema önnur lönd og víkka
sjóndeildarhring sinn:
Auðn og myrkur! - Aldan stynur
ömurleg við kaldan sand.
Bak við hafið, bak við hafið
bíður fagurt dramaland.
(Úr ljóðinu Bak viö hafið - bls. 46).
Draumaland hans var örugglega ekki einhver ákveð-
inn staður heldur miklu heldur athvarf þar sem hann
taldi sig hólpinn við ritstörfin, staður andlegrar upp-
Bókmenntir
Sigríður Albertsdóttir
örvunar og grósku. í formála segir Hrafn: „Jónas
Guðlaugsson lifði meira á skammri ævi en flestir sam-
ferðamenn hans. Hann hafði alla tíð að leiöarljósi ein-
kunnarorðin úr minniskompu bernskunnar: „Trúðu
á þig sjálfan og trúðu á þitt land, það er trú sem ei
bregðast þér kann“. Það var þessi trú sem gerði honum
kleift aö nýta hæfileika sína til fullnustu, án bakþanka
efasemdamannsins, þannig að hann kom fram sem
þroskað íslenskt skáld um tvítugsaldur og haslaði sér
síðan völl sem skáld í öðru landi“ (bls. 36). Það var
vissan sem fleytti Jónasi áfram, vissan um að honum
væri búinn staöur í landi skáldskaparins:
Ég veit hvert vegurinn liggur,
mitt vonarland er nær.
Því sólin hefir sagt mér það,
hún sagði mér það í gær.
Ég veit að brautin er hörð og hál
og hyldýpið margan fól.
Æ, viltu gefa mér gyllta skó,
að ganga þangað sól!
(Ég veit, bls. 52).
Jónas vakti vissulega athygli á sínum tíma og eflaust
hefur hvorki hann né aðra granaö að ljóð hans ættu
eftir að faOa jafndjúpt ofan í gleymskubrunninn og
raun ber vitni. í viötali sem birtist í Morgunblaðinu
þann 13. október sl. segir Hrafn m.a. um Jónas:
„Ljóð hans og saga hefðu bæði átt að dæma hann frá
gleymskunni en hann lenti einhvern veginn milíi skips
og bryggju í bókmenntasögunni og hefur marað þar í
hálfu kafi síðan. Mér finnst aö við höfum ákveðnum
skyldum að gegna gagnvart skáldunum okkar, að
minnsta kosti eiga verk þeirra að vera fólki þokkalega
aðgengOeg."
Það að takast slíkt verkefni á hendur þykir mér virð-
ingarvert og þykist ég þess fullviss að margir eigi eft-
ir að taka þessari nýju útgáfu opnum örmum. Bókin
er í vönduðu og faOegu broti og ekki spilhr vel unninn
formáh Hrafns Jökulssonar fyrir gildi verksins.
Bak við hafið,
Úrval úr Ijóðum Jónasar Guðlaugssonar,
Mál og menning og Bókaforlagið
Flugur,
Reykjavik 1990.
Paparnir, þjóðlög og frumsamið.
Papamir - Tröllaukin tákn:
Kráarsveit brýtur hlekkina
Er leyft var aö selja áfengt öl aö nýju hér á landi breyttust atvinnumögu-
leikar dægurtónlistarmanna mjög til hins betra. Ölkrárnar, sem spruttu
upp, urðu að bjóða upp á eitthvað meira en mjöðinn einan, til dæmis
tónhst.
Sumir kráarspilararnir eru ekki beysnir bógar. Aörir eru í aOt öðrum
gæðaflokki og laða fólk að sínum húsum. Fáir hafa fengið meira lof en
fjórmenningarnir í húshljómsveit Rauða ljónsins, Paparnir. Þeir hafa nú
brotið af sér hlekkina, ef svo má segja, og miðla nú öllum landslýð af
tónlist sinni.
Nú eru þeir komnir á plötu. Sex laganna eru frumsamin, fimm erlend.
Þar af þrjú írsk þjóðlög. Þau eru langáheyrilegust laganna eOefu. Ekki
Nýjarplötur
Ásgeir Tómasson
spiOir aö textarnir við þau bera af öðrum á plötunni. Höfundurinn er
Guðjón Weihe.
í Reykjavík í hrekkjaham
hrella vildu Brynku Schram
og færðu henni fyndnir nokk
í fangið drullusokk.
Svo kveður Guðjón tO dæmis í Hrekkjalómabragnum, ööru áheyrileg-
asta lagi plötunnar. Þar er ýmislegt látið flakka um félaga í Hrekkja-
lómafélaginu í Vestmannaeyjum. Og í Heimþrá er Guöjón ekki siðri:
Ó mín Heimaey í faðm þinna fjalla
nú flyt ég söngva og ljóðamál.
Þér vil ég færa þá fegurð alla
er finn ég besta í minni sál.
Annar maður sem setur mikinn svip á plötuna er Helgi Hermannsson.
Hann leikur á munnhörpu, flautur og gítar og raddar að auki. Hann
skreytir tónlist fóstu liðsmannanna fjögurra, sér í lagi írsku tónlistina.
Sjálfir eru Paparnir fjórir þokkalegustu hljóöfæraleikarar og standa
ágætlega fyrir sínu á plötunni. Helsta umkvörtunarefnið er það að platan
er dáhtið sundurlaus. Framsömdu lögin og textarnir eru dálítið misjöfn
og stinga dálítið í stúf við þjóðlagastfiinn sem hefði mátt vera miklu
meir ríkjandi á plötunni. í þeirri tónlist eru Paparnir greinilega bestir.
Og raunar var full þörf á því að við eignuðumst hljómsveit sem sérhæfir
sig í írskum, skoskum og enskum þjóðlögum og kráamúsík. Ef ég mætti
ráða Pöpunum heOt myndi ég einskorða mig viö þess konar músík, fá
Guðjón Weihe í textana... og fastráöa Helga Hermanns hið bráðasta. Þá
má Ríó fara aö passa sig!