Dagblaðið Vísir - DV - 30.11.1991, Side 12

12
LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 1991.
Erlendbóksjá
Hvemig ísraelsmenn
smíðuðu sprengjuna
Mordechai Vanunu í haldi ísraelsmanna sem dæmdu hann í 18 mánaða
fangelsi fyrir að segja Sunday Times frá kjarnorkuvopnaframleiðslunni í
Dimona. Símamynd Reuter
Liðin er tæplega hálf öld síðan evr-
ópskum og bandarískum vísinda-
mönnum tókst í sameiningu að
'smíða fyrstu kjarnorkusprengjuna.
Bandaríkjamenn urðu þar með
fyrsta kjarnorkuveldið. Sovétmenn
fylgdu í kjölfarið fáum árum síðar.
Og nokkrir áratugir eru frá því að
Frakkar og Kínverjar gerðu fyrstu
tilraunir sínar með heimasmíðaðar
kj arnorkusprengj ur.
Þetta eru þau fjögur ríki sem opin-
berlega hafa viðurkennt að hafa
framleitt kjarnorkuvopn. Því hefur
hins vegar lengi verið haldið fram
að fleiri þjóðir hafi náð að beisla
kjarnorkuna með þessum hætti. Þar
hafa einkum verið nefndir til sög-
unnar Indverjar, Suður-Afríkubúar
og ísraelsmenn.
Samstarf
við Frakka
Bandaríski blaðamaðurinn Sey-
mour M. Hersh, sem kunnastur er
fyrir að hafa fyrstur manna, árið
1969, skrifað fréttir um My Lai-fjölda-
moröin í Suður-Víetnam, hefur sam-
ið nýja og umdeilda bók sem lýsir
því hvernig ísraelsmenn urðu kjarn-
orkuveldi.
Rætur málsins ná meira en fjörutíu
ár aftur í tímann þegar sá maður, sem
Hersh kallar föður ísraelsku sprengj-
unnar, vísindamaðurinn Emst David
Bergmaim, hóf opinbera baráttu fyrir
því að ísraelsmenn færu að nýta
kjamorkuna til friðsamlegra nota. En
eins og hann benti sjálfur á í viðtali
löngu seinna; það er bara til „ein
kjamorka" og ef þú getur nýtt hana
í friðsamlegum tilgangi hlýtur
sprengjan að vera innan seilingar.
Bergmann beitti sér fyrir samstarfi
við Frakka, m.a. um þróun nýrra
aðferða til að búa til þungt vatn og
hagkvæmari leiða til að vinna úran
úr fosfati sem fannst í miklu magni
í Negev-eyðimörkinni.
Samstarfið við Frakka varð mjög
náið, ekki síst eftir að Frakkar fóru
að leggja megináherslu á að búa til
eigin kjarnorkusprengjur. ísraelskir
vísindamenn tóku þátt í því starfi og
þegar loks var drifið í því á sjöunda
áratugnum að koma upp kjarnorku-
veri í Dimona í ísrael þá voru það
frönsk fyrirtæki sem tóku að sér
smíöi þess.
Aldrei viðurkennt
Eins og undirtitill bókarinnar -
Israel, America and the Bomb - gefur
til kynna er Hersh mjög upptekinn
af vitneskju bandarískra stjórnvalda
um og afstöðu þeirra til ísraelsku
kjarnorkusprengjunnar. Hann rekur
þess vegna ítarlega afskipti Banda-
ríkjamanna af málinu, ekki síst í ljósi
þeirrar yfirlýstu stefnu stjómarinnar
í Washington áratugum saman að
hindra verði útbreiðslu kjarnorku-
vopna til annarra landa en þeirra sem
þegar séu í „kjamorkuklúbbnum“.
Það er ekki aðeins sérstakt pólitískt
samband ísraels og Bandaríkjanna
sem hefur sett stjórnvöld í Washing-
ton í verulegan vanda í þessu máh
heldur einnig hitt að ísraelsmenn
hafa alltaf neitað því að þeir hafi
smíðað kjamorkuvopn eða ætli sér
að gera það. Og þótt sérfræðingar og
aðrir þeir sem til þekkja, og til er
vitnað í bókinni, séu sannfærðir um
að ísraelsmenn hafi smíðað slíkar
sprengjur fyrir a.m.k. 1-2 áratugum
og eigi nú líklega mörg hundruð
kjarnorkuvopn þá liggja pottþéttar
sannanir ekki fyrir.
Eitt er að smíða kjarnorku-
sprengju, annað að vera viss um að
hún virki. Til þess þarf að gera til-
raunir og það er hægara sagt en gert
fyrir ísraelsmenn.
Samkvæmt bók Hersh leystu þeir
málið með því að leita samvinnu við
Suður-Afríkustjórn sem hefur yfir
að ráða miklum eyðimörkum og hgg-
ur þar að auki að víðáttumiklu haf-
svæði, Indlandshafmu - en báðir
þessir staðir eru kjörnir til slíkra til-
raunasprenginga. Hersh fuhyrðir að
þessir aðilar hafi í sameiningu gert
thraun með ísraelska kjarnorku-
sprengju á Indlandshafi 22. septemb-
er árið 1979 og hafi hún tekist full-
komnlega.
Maxwells þáttur
Fullyrðingar, sem Hersh setur
fram með í þessari bók um tengsl
breska blaðakóngsins Roberts
Maxweh, sem nýlega fannst látinn
við grunsamlegar aðstæður, og eins
af ritstjórum Maxwellblaðsins Daily
Mirror við ísraelsku leyniþjón-
ustuna hafa þegar leitt til málshöfð-
ana í Bretlandi.
Þessi tengsl höföu veruleg áhrif á
meðhöndlun Mirror-blaðanna á Van-
unu-máhnu svonefnda, að sögn
Hersh. Það mál hófst árið 1986 þegar
breska blaðið The Sunday Times
fjallaði ítarlega um kjarnorkuvopna-
framleiðslu í Dimona og byggði á
upplýsingum frá fyrrum starfs-
manni þar, Mordecai Vanunu. Mirr-
or birti fréttir matreiddar af ísraels-
mönnum um að Vanunu hefði aldrei
unnið í kjarnorkuverinu á meðan
ísraelska leyniþjónustan setti snörur
fyrir Vanunu, rændi honum og flutti
nauðugan til ísraels þar sem hann
var dæmdur í 18 ára fangelsi fyrir
að selja Sunday Times kjarnorku-
leyndarmáhn frá Dimona.
Hersh fullyrðir að áðumefndur rit-
stjóri Daily Mirror hafi beinlínis vís-
að ísraelsku leyniþjónustunni á dval-
arstað Vanunu, sem fór huldu höfði,
og þannig gert henni kleift að ræna
honum. Þessu neitar ritstjórinn og
fór í mál.
Hersh leitar víða fanga en um suma
hluti virðist hann þó_treysta mjög á
einn eða fáa heimildarmenn - þar á
meðal um þátt Daily Mirror.
Sjónarhorn hans er afar banda-
rískt og gengið út frá því að ísraels-
menn hafi engan rétt til að koma sér
upp kjarnorkuvopnum. Það er líka
nokkur gahi á bókinni að aðgerðir
ísraelsmanna eru á engan hátt metn-
ar í ljósi þess að fjandmenn þeirra
hafa einnig unniö að því árum saman
að smíða kjamorkuvopn og sumir
reyndar náð ansi langt á þeirri braut.
THE SAMSON OPTION.
Höfundur: Seymour M. Hersh.
Faber & Faber, 1991.
Metsöluldljur
Bretland
Skáldsogur:
1. Terry Pratcheft:
MOVING PICTURES.
2. Stephen Klng:
FOUR PAST MIDNIGHT.
3. Willlam Boyd:
BRAZZAVILLE BEACH.
4. Catherine Cookaon:
THE GILLYVORS.
5. Thomaa Harrla:
THE SILENCE OF THE LAMBS.
6. Maeve Blnchy:
CIRCLE OF FRIENDS.
7. Eltis Peters:
THE SUMMER OF THE DANES.
8. Dovid Eddlngs:
SEERESS OF KELL.
9. Elizabeth Jane Howard:
THE LIGHT YEARS.
10. Wilbur Smlth:
ELEPHANT SONG.
Rit almenns eðlis:
1. Glles:
GILES CARTOONS.
2. Peter Mayle:
A YEAR IN PROVENCE.
3. 8III Watterson:
CALVIN a HOBBES' SCIENTIFIC
PROGRESS GOES „BOINK '
4. Slrr.on Mayo:
SIMON MAYO'S CONFESSIONS.
3. O. Adams « M, Cawardlne:
LAST CHANCE TO SEE.
6. Michael Patin;
AROUND THE WORLD IN 80
DAYS.
7. Hannah Hauxwell:
DAUGHTER OF THE DALES.
ð. Hannah Hauxwelt:
SEASONS OF MY LIFE.
9» Gary tarson:
PRE-HISTOHY OF THE FARSIDE.
10. Jacky Flemlng:
BE A BLOODY TRAIN DRIVER.
(Byggt é The Sunday Times)
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Jean M. Auet:
THE PLAtNS OF PASSAGE.
2. Maeve Binchy:
CtRCLE OF FRIENDS.
3. Sidney Sheldon-
MEMORIES OF MIONIGHT.
4. Jack Higglns:
THE EAGLE HAS FLOWN.
5. Kurl Vonnegul:
HOCUS POCUS.
6. Stephen King:
FOUR PAST MIDNIGHT.
7. Peter Oavid:
THE RIFT.
8. Anne Rlce:
THE MUMMY.
9. Victoria Holl.
SNARE OF SERPENTS.
10. Forrest Carter:
THE EDUCATION OF LITTLE
TREE.
11. Amanda Quick:
RENOEZVOUS.
12. Jeri Taylor:
UNIFICATION.
13. Stuart Woods:
PALINDROME.
14. Constance O'Day:
ONCE IN A LIFETIME.
15. Danielle Steel:
GOING HOME.
16. A.S. Ðyatt:
POSSESSION.
Rit almenns eðlis:
10. Mary Catherlne Bateson:
COMPOSING A LIFE.
11. Barbara Mandrelt & G. Vecsey:
GET TO THE HEART.
12. Troops for Truddi Chase:
WHEN RABBIT HOWLS.
13. H.G. Glssinger:
FRIDAY NIGHT LIGHTS.
(Byggl ð New York Tímes Book Roview)
Danmörk
Skáldsögur: .
1. Afíce Walker:
HANS TREDJE UV.
2. Jan Guillou:
1. Deborah Tannen:
YOU JUST DON’T UNDERSTAND.
2. Petor Moylo:
A YEAR IN PROVENCE.
3. Cherles Kurall:
A LIFE ON THE ROAO.
4. Robert Fulghum:
ALL I REALLY NEED TO KNOW I
LEARNED IN KINDERGARTEN.
5. M. Scott Peck:
THE ROAD LESS TRAVELED.
6. Kenneth C. Davis:
DON'T KNOW MUCH ABOUT
HISTORY.
7. Camllle Paglía:
SEXUAL PERSONAE.
8. Dlane Ackerman:
A NATURAL HISTORY OF THE
SENSES.
DEN DEMOKRATfSKE TERROR-
IST.
3. Betty Mahmoody:
IKKE UDEN MIN DATTER.
4. Herbjorg Wassmo:
DINAS BOG.
5. Palle Fischer:
DEN STORE BADEDAG.
6. Johannes Metfehave:
HOLGER DANSKES VEJ 60.
7. Bjarne Reuter:
DRENGENE FRA SKT. PETRI.
8. Stephen King:
DRÆBERHUNDEN CUJO.
9. Anders Bodelsen:
OOMINO.
10. Stephen King:
CHRISTINE.
9. Robert Fulghum: <BY90t é PollUken Sandag)
IT WAS ON FIRE WHEN I LAY
DOWN ON IT.
Umsjón: Elías Snæland Jónsson
Grafið undan
kommastjóm
Skyndileg þíða í samskiptum
austurs og vesturs og hrun
kommúnismans í Austur-Evrópu
hefur valdið ýmsum njósna-
sagnahöfundum töluverðum
vandræðum þar sem vondu kall-
arnir fyrir austan hafa fram að
þessu verið ein meginforsenda
afþurðarásarinnar.
Len Deighton, sem samið hefur
fjölda bóka um átök breskra
njósnara við leyniþjónustumenn
í Austur-Þýskalandi og Sovétríkj-
unum, hefur hins vegar snúið
þessari atburðarás sér í hag á
skemmtilegan hátt í nýjustu sögu
sinni - sem er í raun lokahnykk-
urinn í sjö binda bókaflokki um
Bernard Samson og kollega hans
í bresku leyniþjónustunni. Hér
gerir Deighton flótta bresks
njósnara, sem frá sagði í fyrri
sögunum, að snjöllu gagnnjósna-
bragði þar sem markmiðið er að
stuðla að falli kommúnistastjórn-
arinnar í Berlín með því að grafa
undan efnahag og einingu þjóðar-
innar.
Deighton tekst hér með sann-
færandi hætti að tengja saman
þræðina í sagnabáiki sínum og
ljúka honum þannig með sóma.
SPY SINKER.
Höfundur: Len Deighton.
Grafton Books, 1991.
THE
OXFOKD
Ensk nýyrði frá
síðasta áratug
Við lifum á tímum nýrra hiuta
og hugmynda sem kalla á ný orð.
Mörg þeirra koma og fara en önn-
ur eru lífseigari og festast í málinu.
í þessari bók er að finna riflega
2000 ensk orð og orötök sem ann-
aðhvort hafa orðiö til eða náð vin-
sældum á síðasta áratug og fengið
fastan samanstað í ensku nú-
tímamáli, ekki síst vegna notkun-
ar í fjölmiðlum.
Sagt er frá þessum orðum í 750
greinum þar sem skýrð er merk-
ing orðanna, saga þeirra rakin
og vitnað til nokkurra setninga
þar sem orðið hefur birst á prenti.
Sviðið er víðfeðmt. Hér eru t.d.
pólitísk nýyrði, svo sem glasnost,
perestroika og intifada, tækniorð
eins og camcorder, desktop og
phonecard, menningarhugtök
eins og graphic novel og cyber-
punk eða stefnur, svo sem fattism
og ageism.
Nýyrðabók þessi er í senn að-
gengileg og fróðleg.
THE OXFORD DICTIONARY OF NEW
WORDS.
Ritstjóri: Sara Tulloch.
Oxford University Press, 1991.