Dagblaðið Vísir - DV - 14.11.1992, Side 33

45
LADGÁRDAGUR 14. NÓVEMBER 19^2.
orðnu sem gefnum hlut en hefja
rannsóknir á þessum stað á mömm-
unum.
Reyndar konur sögðú líka að karl-
maður kæmist ekki að þessu af eigin
raun fyrr en á brúökaupsnótt, en þaö
fylgdi ekki sögunni með hvaða hætti.
Líklega hefur þetta verið listrænn
smekkur eða trú, ekki bara í Grinda-
vík, því til að mynda voru þær konur
sem málarinn Rubens málaði feitar,
hvítar og berar, undantekningar-
laust með rauða shkju á rasskinnun-
um, líkt og vegna húskulda eða feg-
uröarsmekks í hstum á baroktíman-
um á sautjándu öld. Konurnar í
Grindavík virðast hafa varðveitt
þesa barokkenningu um rétt htarfar
þessa hkamsparts og fært í eina vits-
munalega og áhrifaríka setningu
fram á þá tuttugustu og sameinað
þannig fagurfræði fyrri tíðar og nið-
urstöðu úr heimatilbúinni rannsókn
á vissu kuldalögmáh hvað varðar lík-
ama karla, kvenna og hunda.
Hvað sem því 'líður þá hættu föt
kennslukonunnar smám saman að
vera dökkleit þannig að eðlilegur
mjúkur htur tók jafnt og þétt yfir-
höndina í ljósum, þurrum blettum
sem færðust upp eftir líkamanum
uns hún varð skjöldótt, heit og rjóð.
Þá reis hún á fætur og gekk að
púltinu i gufustrók sem lagði af
henni og stóö til allra hhða. Hin
raunverulega kennsla byrjaði aldrei
fyrr en hún hafði breyst í gufustrók.
Síðar í bókinni hugleiðir skáldið
eðli listarinnar með þessum hætti:
Örlæti listarinnar
Vih fólk vera listamenn af því það
er upphafið í anda?
Á öhum tímum er sægur af fólki
sem er á einhvem hátt utanveltu og
heldur að það hljóti að vera eða í því
leynist angi af hstamanni. Og vegna
örlætis hstarinnar fær það að kaha
sig því nafni. Ef það teidi sig vera
kjarneðhsfræðing sem hefði búið til
þrjár pottþéttar vetnissprengjur og
bæði um inngöngu í Kjarneðlisfræð-
ingasamband íslands, yrði því um-
svifalaust hent út eða heimtað að það
sannaði hæfileika sína og uppfinn-
ingin gagnaðist með því að kasta að
minnsta kosti einni þeirra á ranglæt-
ið í heiminum, annars yrði því sjálfu
kastað inn á geðveikrahæh.
Mundu vísindamennimir ekki
sýna neina miskunnsemi?
Nei. í venjulegum stéttarfélögum,
einkum þeim sem háskólagengið fólk
stofnar, ríkir harður „korporatív-
ismi“, en í honum er ailtaf vottur af
fasisma - enginn kemst í þau nema
hinir innvígðu sem standa saman
svipað hinni grísku phalanx.
Ef sama fólk berði aftur á móti
saman þijár stílabækur með efni sem
fjallaði um vandamál kattanna sinna
og matvendni þeirra, yrði það tekið
með lófaklappi í Rithöfundasamband
fslands og kosið í stjóm, eftir að bók-
menntafræðingar og gagnrýnendur
hefðu búið til hugtakið „stílabóka-
bókmenntir" og útgefendur komist
að þeirri niðurstöðu að þær væm það
sem koma skal á jólabókamarkaðinn
„fyrir fólkið" í landi hókaþjóðarinn-
ar.
Á þessu sést að hstin, einkum rit-
hstin, er notuð sem mannúðlegur
huhðshjálmur fyrir hálftruflað fólk.
Slíkt skaðar hana ekkert. Öðm nær.
Áður var breitt yfir ónytjungshátt
manna og sagt um sinnulausa þung-
lyndissjúkhnga að þeir væru eflaust
misskildir listamenn. Þessir kvein-
stafamenn fengu þannig að dröslast
í gegnum lífið, ýmist í deyfð eða upp-
sveiílu, því að ónytjungsháttur við
heyskap og á sjó, skortur á vítamín-
um, andlegir gahar eða blóðleysi var
frekar fyrirgefið þegar jafn andleg
skilgreining var fyrir hendi: það er
angi af hstamannseðh í honum. Sum-
ir vom jafnvel færðir til vegs og virð-
ingar vegna þess eins aö létt geðtrufl-
un verkar þannig á sumt fólk að það
heldur að látlaust ihskiljanlegt tal
hins sjúka sé í ætt við dularfuhan
guð sem talar „að handan“ og það
dýrkar hann.
Mér finnst þetta vera hrós og ágætt
dæmi um mannlega eiginleika hst-
anna. I rauninni ætti aht blóðlaust
og slappt fólk að vera í samtökum
hstamanna og geta lifað í von um
hstamannastyrk í stað þess að vera
móðgað sem sjúkhngar af Trygginga-
stofnun ríkisins. Það ætti að leggja
hana niður eða tengja Rithöfunda-
sambandi íslands og kannski Blóð-
bankann líka.
Aftur á móti voru svipuð einkenni
hjá konum aldrei sett í samband við
andagift. Þær voru kallaðar rolur sen
nenntu ekki að smyija brauð ef gest-
ir komu, eða sagt hreinlega að þær
væm „kolvitlausar kerlingar". Ég
held þó að viðhorfið hafi ekki stafað
af því að þær gátu ekki gengið með
„passíuhár“ eins og karlmenn - þær
voru síðhærðar fyrir - en sú tegund
af hári merkti kvöl hins misskilda
hstamanns; hann var kristsímynd.
Finnst þér þetta ekki vera ýkjur?
Öðru nær. Núna geta allir orðið
hstamenn ef htaða hreistrið frá fyrr-
„ um háskólarektor vekur hrifningu
föndrara. Kannski á eftir að rísa upp
í þessu listalandi kynslóð karfa-
hreisturshstamanna.
(Millifyrirsagnir eru blaðsins.)
Þegar „herinn" kom til Grindavíkur var okkur öllum hóað saman til þess
að tekin væri mynd af okkur i „passa“. Við fengum samt tíma til að láta á
okkur bindi. Ég held á spjaldi með nafninu minu, en það hefur verið tekið
burt og upprunalega myndin er týnd. Yfirvöldin leyfðu aldrei „hernum“ að
koma upp þessu kerfi, en hermennirnir gáfu okkur myndirnar.
Meruiing
LjóðViIhjálms
frá Skáholti
Vilhjálmur var uppi á ámnum 1907-63. Hann er
mörgum minnisstæður af götum Reykjavíkur, síðustu
árin sem blómasah og bóhem, en lengstum sem sá sem
mest bar á í hópi útigangsmanna, myndarmaður og
aðsópsmikih viö drykkju. En auðvitað vissu allir að
maðurinn var fyrst og fremst skáld. Persónan skyggði
á verkin, þvi fátt var fáanlegt af verkum hans, enda
þótt hann heföi sent frá sér fjórar Ijóðabækur.
_ Fyrsta bókin hét Næturljóð og birtist 1931. Hún sver
mig mjög sterklega í ætt við Davíð Stefánsson og fleiri
skáld af því tagi án þess þó að um stæhngar sé að
Bókmermtir
Örn Ólafsson
ræða. Þetta em afskaplega khðipjúk ljóð, hér er mikið
ort um ástir, einkum ástarharm, mælandi ljóðanna
bíður þess aldrei bætur að tiltekin kona hefur snúið
baki viö honum. Khsjur eru hér nokkuð áberandi og
eins og Helgi Sæmundsson segir réttilega í formála fór
Vilhjálmi mikið fram í ljóðagerð frá fyrstu bók til
annarrar. Hún hét Vort daglega brauð og birtist 1935,
endurútgefin ári síðar og enn 1950. Hér em greinileg
áhrif frá ljóöum Hahdórs Laxness, einkum í fyrstu
ljóðunum. Þau áhrif hafa orðið Vilhjálmi fijó, því héð-
an af ber mikið á gamansemi hjá honum, skyndfiegum
stílrofum og sjálfsháði. Reyndar minnir margt hér líka
á Stein Steinarr, jafnaldra hans og félaga. Og þá á ég
ekki bara við byltingarljóðin, sem em svo áberandi
hjá báðum um miðjan fjórða áratuginn, heldur einnig
hve persónuleg ljóðin jafnan em, þar er talað í fyrstu
persónu. Mælandi fjallar um ýmislegt sem aha varðar
í umheiminum, ástir, vaknandi líf með vonum og von-
brigðum, stéttaskiptingu, trúmál og vængbrotið lif.
Þetta eru alhhða-og blæbrigðaríkar lýsingar en kjarni
þeirra er einatt að kastljós beinist að hluta: „hvítir
armar hlekkjuðu mitt hjarta/ við harta þitt“. Og jafnan
tekur mælandi tilfinningalega afstöðu. Þaö er enn lið-
ur í þessari aðfer, að ljóðin em á eðlUegu talmáh síns
tíma þótt það sé svohtið upphafiö. Fyrir bragðið hefur
VUhjálmur verið kahaður „einlægur" eða „stundum
með hráan áróður", og vissulega getur orðalag stund-
um verið umdeUanlegt. En í rauninni felst bara í þessu
að með þessu móti er lesandi dreginn tíl að taka virka
afstöðu tU umhverfisins, ljóðin verða honum nákom-
in. Úr fjarlægð séð er augljós samstaða skáldahóps frá
þessum tíma en Vilhjálmur minnir meira á Tómas
Guðmundsson og Magnús Ásgeirsson en á t.d. Jóhann-
es úr Kötlum sem hann var með í Félagi byltingarsinn-
aðra rithöfunda. Því þrátt fyrir það sem hér hefur
verið rakið um svip við önnur skáld eru ljóð VUhjálms
sérstæð og urðu æ vandaðri í gegnum árin. 1948 birt-
ist Sól og menn, en 1957 Blóð og vín.
Það er kærkomið að fá nú saman ljóðabækur Vil-
Vilhjálmur frá Skáholti. Fjórar Ijóðabækur i einni bók.
hjálms, allar fjórar, en hann lifði í sex ár eftir að sú
síðasta birtist og virtist þá oft vel á sig kominn. Orti
hann ekki eitthvað á þeim árum? Ef reikna má út frá
fyrri ljóðagerð hans mætti búast við svosem einu safni
á stærð við hin, kannski 20-30 ljóðum, e.t.v. góðum.
Það hefði þurft að kanna því hér var einstakt tæki-
færi tíl að koma því á prent.
TitiU þessa safns er ekki tekinn úr ljóðum VU-
hjálms, heldur erfiljóði Kristjáns frá Djúpalæk um
hann. Og hann á hér iha við því í ljóðum VUhjálms
er ekki svo útjaskað ljóðaskraut. Helgi Sæmundsson
annaðist útgáfuna af miklum trúnaði, skrifar formála
með nauðsynlegustu upplýsingum og hefur leiðrétt
prentvUlur af nærfærni þótt einstaka sinnum megi
um deila.
Lítum að lokum á ljóð úr annarri bók VUhjálms, „A
café“. Þar er hann léttur og háðskur og skopstælir
m.a. Davíð Stefánsson. Ljóðið er fimm erindi og aUtaf
breytt hrynjandi í lokalínu, svo hún fær aukna
áherslu, stundum til að vera spaugUega út í hött:
Hér yrkja skáldin amorskvæði í hrönnum
um alls kyns menn og fugla á skógargreinum
og Dísur sem að deyja af ástar meinum
í dalakofum langt frá öllum mönnum,
lofandi það, sem lifir stöðugt eitt.
Vilhjálmur frá Skáholti: Rósir í mjöll
Hörpuútgáfan 1992, 208 bis.
________, ____________Popp
Ýmsir - Sódóma Reykjavík
Blandaðir ávextir
Það verður æ algengara í kvikmyndagerð, sérstak-
lega hjá Ameríkönum, að hefðbundin kvikmyndatónl-
ist er látin lönd og leiö og myndir fyUtar upp með
sungnum lögum sem oftar en ekki taka athyghna frá
því sem er að gerast á hvíta tjaldinu. Þetta er sérstak-
lega áberandi þegar spjótunum er beint að yngri kyn-
slóðinni.
TórUistin við Sódóma Reykjavík er í þessum anda
og koma margir tónhstarmenn við sögu. Tónhstin á
diskinum er fjölbreytt tónhstarflóra léttrar tónUstar.
Eiginleg kvikmyndatónhst er ekki mikU í myndinni
sjálfri og enn minni á diskinum, en Siguijón Kjartans-
son sem skrifaður er fyrir kvikmyndatóníistinni leysir
hlutverk sitt vel af hendi og feUur tónhst hans ágæt-
lega að myndforminum og það Utla sem heyrist á disk-
inum er áheyrilegt. Að öðru leyti er diskurinn eitt
aUsherjar sýnishom og misvel heppnað.
Sigurjón semur þrjú lög hljómsveitarinnar Ham og
þau ásamt Komdu í Partý með Funkstrasse skera sig
nokkuð frá heUdinni, hrá tónhst sem hlífir engum og
er aUs ekki fyrir aUa. ÖUu hefðbundnari er tíl að
mynda titiUagið Sódóma með Sálinni hans Jóns mín.
En Sálin hefur oft gert betur og svo er um flesta aðra
Hljómplötur
Hilmar Karlsson
sem eiga lög á disknum. Björk og KK syngja saman
hið gamalkunna Ó, borg mín borg og verður að segj-
ast eins og er aö þessi útgáfa er best gleymd. Ekki
laust við að dúettinn minni á þegar Bubbi og Megas
sungu saman inn á plötu forðum daga, eitthvað sem
betur hefði verið ógert. Björk tekst betur upp ásamt
Þóhalh Skúlasyni í laginu Takk.
Þegar-á heUdina er Utið er fátt á Sódóma Reykjavík
sem er eftirminnUegt þegar aðeins er hlustað á tónhst-
ina en þegar einnig er horft á kvikmyndina kemur
tónhstin mun betur út.