Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1996, Blaðsíða 29

LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 1996
menmng
29
herra
FORSETl
i Jt j
\f 1
ÓLAFUR RAGNAR
grimsson
Herra forseti
Nýtt bókaforlag, Una, sem rekið er í
samvinnu við útgáfu tímaritsins Upp-
eldis, hefur gefið út bók um feril Ólafs
Ragnars Grímssonar, fimmta forseta
lýðveldisins. Bókin heitir Herra forseti
og er eftir Pálma Jónasson sagnfræð-
ing.
í ritinu er litið
yfir æviferil forset-
ans, fjallað um upp-
vöxt hans á ísafirði,
skólagöngu í MR og
Manchester, fjöl-
miðlamanninn og
fræðimanninn Ólaf j
Ragnar. Meginefni
bókarinnar er þó leið
hans til áhrifa í ís-
lenskum stjómmálum, úr Framsóknar-
flokknum í gegnum Möðruvallahreyf-
inguna og Samtök frjálslyndra og
vinstri manna yfir í Alþýðubandalagið,
formannstíð hans þar og ráðherratíð.
Að lokum er aðdraganda forsetakosn-
inganna lýst ítarlega.
Stigið inn í
21. öldina
Kvikmyndasafn ísiands stígur inn í
21. öldina að mati nýs framkvæmda-
stjóra, Þorfinns Ómarssonar, þegar
það nú á næstunni flytur i nýuppgert
húsnæði gamla frystihúss Bæjarút-
gerðarinnar í Hafnarfirði. Til þessa
hafa skrifstofur og skjalasafn safnsins
verið inni á gafli hjá Kvikmyndasjóði
íslands og filmugeymslur verið í Þjóð-
skjalasafninu, en nú sameinast allar
eigur og athafnir safnsins undir einu
þáki. Auk þess tekur Kvikmyndasafnið
við umsjón og rekstri Bæjarbíós við
Strandgötu í Hafnarfirði og getur þá
sýnt klassísk meistaraverk kvik-
myndasögunnar á þessum stað sem i
hugum margra tengist einmitt stór-
virkjum hvíta tjaldsins.
Saga 20. aldar er að miklu leyti
skráð á kvikmyndafilmur og varð-
veisla þein'a er lykilatriði við varð-
veislu hennar. Með þessum flutningi
verður stigið stórt skref til framtíðar.
Galdur á
brennuöld
Helsti sérfræðingur okkar í galdri,
Matthías Viðar Sæmundsson, hefur
gefið út bókina Gald-
ur á brennuöld þar
sem galdramál sautj-
ándu aldar eru dregin
fram í dagsljósið og
þeim lýst frá ýmsum
sjónarhornum.
Fáir atburðir í sögu
þjóðarinnar hafa vak-
ið meiri forvitni og
óhug en galdrabrenn-
umar. í bókinni freist-
ar Matthías þess að veita innsýn í hug-
arheim horfinna tíma, varpa ljósi á
töfrafólkið, kver þess og táknstafi og
goðsöguleg tengsl galdrarúna. Birtar
eru myndir af galdrastöfum úr merki-
legu gömlu handriti og þeir skýrðir.
Storð gefur bókina út.
Krákustaðaætt
Krákustaðaætt er komin út í glæsi-
legri bók sem geymir ættarsögu, niðja-
tal og framættir hjónanna sem bjuggu
á Krákustöðum í Skagafirði
á seinni hluta 19. aldar, Sig-
urbjargar Margrétardóttur i
og Guðvarðar Þorsteins- J
sonar. Höfundur bókarinn-
ar er Halldór Ármann Sig-
urðsson, prófessor i al-
mennum málvísindum
við Háskóla íslands.
Bókin er byggð á ítar-
legri og vandaðri heim-
ildaöflun, og hún verður ekki aðeins
saga fólksins í ættinni heldur einnig
tveggja alda þjóðarsaga íslendinga í
hnotskum, segir í kynningu útgefanda.
Þjóðsaga gefur út.
Afhjúpun
sjálfsins
Fyrir tuttugu árum hafði ég umsjón með
sjónvarpsþætti um listir sem nefndist „Vaka“.
Dag einn var ég staddur heima hjá mér við ein-
hverja sýslan þegar rjálað var við útihurð.
Skyndilega stóð framandleg kona inni á
stofugólfi, sagðist heita Myriam Bat-Yosef
og fór þess á leit, eiginlega krafðist þess,
að ég tæki við hana sjónvarpsviðtal ,
vegna sýningar sem hún var með í
bænum. Ekki man ég hvaða fortölum ég ■
beitti til að koma konunni úr húsi, nema
hvað það tókst seint og um síðir.
Næst lágu leiðir okkar saman í París þeg
ar ég vann að bók um fyrrverandi eigin-
mann hennar, Erró. Þar hitti ég fyrir
margbrotnari og þekkilegri per-
sónuleika, kókettu sem svaraði
öllum mínum spurningum
skýrt og skorinort og að því
er virtist án beiskju í garð
fyrrverandi eiginmanns
síns. En i framhaldinu tók
óforvarendis að rigna yfir
mig bréfum þar sem hún
krafðist þess að ég færði til
bókar ýmsar - og mestmegnis
óstaðfestar - upplýsingar um
misgjörðir Errós meðan á
hjónabandi þeirra stóð.
Giftir og ógiftir, ítur-
vaxnir og bæklaðir
Þessar hliðar skapgerðar sinnar
og fleiri opinberar
upp á sig ótilneyddir, til að
mynda næstum glæpsamlegri
vanrækslu á dóttur
þeirra Errós og
tilraunum
sínum til að
-J J**.
Bókmenntir
Aðalsteinn Ingólfsson

r
\
u

s
i
>.
fá fóstur-
föður sinn sjúkan til að
fyrirfara sér. Ugglaust
myndi einhver draga þá
ályktun af þessu að Bat-
Yosef kynni ekki að
skammast sín.
Á hinn bóginn eru fáir
sér betur meðvitað-
ir um skapgerð-
arbresti sína og
mistök en Bat-
Yosef sjálf, og
gerir hún sér
far um að
grafast fyrir
um orsakir
þeirra. Þar
er af mörgu
að taka.
Fyrst skal
telja föður-
missi í barn-
æsku, sem
er ef tii vill
ein skýring-
in á ástsýk-
inni.

fleiri opinberar Bat-Yosef
feimulaust í ævisögu sinni
sem Oddný Sen hefur
sett saman úr bréfúm,
dagbókum og frásögn-
um hennar. Raunar hef
ég ekki í annan stað les-
ið eins grimma afhjúpun
sjálfsins og í þessari ævi-
sögu. Listakonan lýsir A.
ástsýki sinni, þar sem
koma við sögu ótal karlmenn á öllum aldri,
giftir og ógiftir, íturvaxnir og bæklaðir, svo og
notkun sinni á vímuefnum af ýmsu tæi, sjúk-
legri afbrýðisemi og kaldrifiuðu framapoti - en
einnig öðrum þáttum sem fæstir myndu játa

\
J''
Ekki skal heldur vanmeta áhrif yfirgengilega
metnaðarfullrar móður sem ofdekraði Bat- Yos-
ef og ákvað að gera úr henni listakonu, hvað
sem það kostaði. Svo má ekki gleyma harð-
neskju hins karllæga myndlistarheims sem
ekki tók mark á öðrum listakon-
um en þeim sem voru rúmlega
jafnokar karlmannanna. Þar
varð Bat-Yosef einfaldlega undir
í samkeppninni, varð þá „svo al-
tekin andlegri þjáningu, að
henni lá við sturlun", svo vitnað
sé til orða séra Jóns Auðuns um aðra mis-
skilda listakonu meö sterka erótíska útgeislun,
Ólöfu frá Hlöðum.
Óþrotleg lífsorka
En þetta er ekki allur sannleikurinn um
Myriam Bat- Yosef; annars ætti hún sér ekki
stóran vinahóp, jafnvel aðdáendur, hér uppi á
íslandi sem annars staðar. Hún hefur stórt
hjarta, er vinur vina sinna, umtalsfróm um þá
sem taka henni fordómalaust, prýðilega greind
og vel lesin, athugul á mannlíf og móra í ýms-
um löndum, ekki síst á íslandi (bréf hennar
héðan eru bráðskemmtilegar heimildir um
listamannalífið í Reykjavík 1957-65) og virðist
hafa til að bera nær óþrotlega lífsorku. Það er
ljóst af þessari ævisögu að hjónaband þeirra
Errós hefði aldrei getað blessast til lengdar, til
þess eru þau bæði of fyrirferðarmikil. Og þótt
Bat-Yosef noti tækifærið til að koma á fram-
færi ýmsum miður þokkalegum upplýsingum
um fyrrverandi eiginmann sinn, þá er bókin
öðrum þræði ástaróður til hans.
Á aðdáunarverðan hátt tekst Oddnýju Sen að
gera heilsteypta frásögn úr margbrotnu lífs-
hlaupi Bat- Yosef. Stillinn á bókinni er alls
staðar skýr og blátt áfram, laus við ambögur og
óþarfa málalengingar. Stafsetningarvillur í
mörgum erlendum listamannanöfnum má sjálf-
sagt skrifa á ónógan prófarkalestur, upplýsing-
ar um fólk eru stundum misvísandi (t.d. er Eli
Wiesel ekki leikritaskáld) og mynd á bls. 297 er
örugglega ekki úr Norræna húsinu 1971, held-
ur úr Listamannaskálanum 1957.
Lífssaga Myriam Bat-Yosef er því markverð
viðbót við aðrar reynslusögur erlendra lista-
kvenna sem drepið hafa niður fæti á íslandi.
Þessar sögur eru þarft mótvægi við hið
karllæga og séríslenska viðhorf til myndlistar-
þróunarinnar í landinu.
Oddný Sen - Á flugskörpum vængjum. Lifssaga
Myriam Bat-Yosef
Fróði 1996
Víti til varnaðar
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
Ólafur Jóhann Ólafsson velur
sér sígilt viðfangsefni í Lávarði
heims: Margur verður af aurum
api. Bókin fiallar um Tómas
nokkum Tómasson sem býr í
stórborg vestanhafs. Hann á
einn son og konu sem er að
ljúka doktorsritgerð í líf-
I fræði. Tómas er skrifstofu-
I blók, yrkir ljóð í frístund-
um og virðist álíka loðinn
um lófana og hver annar
meðaljón. Þangað til hleypur
á snærið hjá honum - hann
fær risavinning í happ-
drætti.
Er skemmst frá því að
segja að Tómas virðist ekki hafa
þau sterku bein sem þarf til að
þola góða daga, því hann um-
hverfist og sogast umsvifalaust
inn í yfirborðslegan snobbheim
borgarinnar.
Ólafur Jóhann kýs að gera
þessa sögu fremur fýrirsjáan-
lega. Lesandi veit af lottóvinn-
ingnum löngu á undan Tómasi
og sama á við um framvinduna
upp frá því, það er augljóst að
hverju stefnir, augljóst í höfuð-
dráttum hvemig sagan muni
Ólafur Jóhann Ólafsson: Krefst ekki yf-
irlegu.
enda. Svo virðist því sem Ólafur
Jóhann hafi ekki ætlað sér að
láta spennuna vera megin þess-
arar sögu.
Hvar er þá hryggjarstykki
hennar? Ekki virðist það liggja í
stílnum, Ólafur velur sér hvers-
dagsmál, neitar sér nánast alveg
um skáldleg tilþrif og ljóðrænu
og hefur stundum þurft aga til í
ljósi yrkinga Tómasar. Reyndar
bregður höfundur fyrir sig tákn-
myndum á stöku stað, en heldur
þeim innan ramma litleysisins.
Hvað þá um persónusköpun-
ina? Þar er jú eitt og annað
ágætlega leyst, til dæmis er
stertimennið Monsieur Pian vel
dregin persóna og sonurinn Vil-
hjálmur raunsannur. Tómas
sjálfur er ráðgáta, því í aðra
röndina er gefið í skyn að hann
sé þvottekta, enda á hann
greinda og hyggna konu, en
reynist jafnframt furðu hallur
undir hégóma. Næst nokkur
óhugnaður í frásögnina þegar
hann er sem dýpst sokkinn og
minnir hann þá sem snöggvast
á Garðar nokkum Hólm.
Vísast á Tómas að endur-
spegla tvískinnunginn í okkur öll-
um. En ekki er hann mikið skáld
ef marka má tilfærðan skáldskap
hans, hvað þá skrif hans um bók-
menntaheiminn: „Hvað eiga
skáldin að vita sem aðrir vita
ekki, þegar þau gera fátt annað en
sifia á stól - í leit að hugmynd eða
afsökun til að standa á fætur? Eða
hinir sem þiggja laun fyrir að búa
Bókmenntir
Rúnar Helgi Vignisson
til kenningar um ritsmíðar
skálda?"
Þama sést eitt megineinkenni
sögunnar, hún er meiri á lengdina
en dýptina. Lávarður heims er
ekki bók sem krefst mikillar yfir-
legu til að hennar verði notið.
Ekki spillir að hún hefur uppeldis-
legt gildi, ætti að geta orðið ung-
um sem öldnum viti til vamaðar.
Ólafur Jóhann Ólafsson:
Lávarður heims.
Vaka-Helgafell 1996.