Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1996, Qupperneq 41

JjV LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 1996
bókarkafli
þar borgaralega klætt fólk, sem
sagöi, að við gætum ekki farið
lengra. Der Reichstag brennt. Das
haben die Kommunisten getan!“
Þinghúsið brennur
Þetta hafa kommúnistamir gert!
Þetta hafa verið nazistar, sem áróð-
ursmeistari Hitlers, Jósep Göbbels,
hefir kvatt á staðinn. Hvernig gátu
þeir þá þegar vitað, að kommúnist-
ar hefðu kveikt í húsinu? Viö stóð-
um og horfðum á brunann. Eldtung-
urnar loguðu undir glerþakinu, en
húsið hrundi ekki, glerkúpillinn
stóð eldinn af sér. Allt brann innan-
húss, sem brunnið gat. Bersýnilega
var um íkveikju að ræða. Eldurinn
hafði verið kveiktur á nokkrum
stöðum. Daginn eftir greindu
Berlínarblöðin frá þvi, að hollenzk-
ur kommúnisti, Marinus van der
Lubbe, hefði verið handtekinn, þar
sem hann var að reyna að komast
frá húsinu. Hann hefði játað á sig
íkveikjuna. Neyðarástand Hitler
lýsti yfir neyðarástandi, kommún-
istar væru að reyna að ræna völd-
um. Margir forystumenn kommún-
ista voru handteknir. Um haustið,
eftir að ég var farinn frá Þýzka-
landi, voru þrír Búlgarar leiddir
fyrir rétt í Leipzig ásamt Lubbe og
gefið að sök að hafa kveikt í þing-
húsinu. Þeir voru sýknaðir, en
Lubbe sakfelldur. Hann var háls-
höggvinn. Hitler hafði lagt niður
fallöxina, honum fannst hún úr-
kynjuð, frönsk. Búlgararnir hétu
Dimitroff, Popov og Tanev. Sovét-
stjórnin heimtaði þá framselda og
fékk þá. Hinn ólöglegi flugher Þjóð-
verja hafði æfingastöðvar í Asíu-
hluta Sovétríkjanna. Orðasenna
Dimitroffs við Göring fyrir dóm-
stólnum í Leipzig gerði hann heims-
frægan og að æðsta manni Kom-
intems.
Jeff Last
Þegar ég var í Stokkhólmi árin
1937-1938, eftir hálfsannars árs dvöl
í Rússlandi, hitti ég mann, sem var
nýkominn frá
Spáni, Hollending
að nafni Jeff Last.
Hann hafði orðið
vitni að því,
hvemig kommún-
istarnir hegðuðu
sér þar, þótt hann
segði fátt um það.
Hann hélt erindi
um Spánarstríðið
í Clarté, mál-
fundafélagi rót-
tækra stúdenta.
Þegar hann
heyrði, að ég væri
nýkominn frá
Rússlandi, vildi
hann kynnast
mér. Við töluðum
margt saman. Last
var áreiðanlega
með eitthvert
Indónesíublóð í
æðum, dökkur yf-
irlitum, suðrænn 1
útliti. Hann var
skáld, hafði gefiö
út ljóðabók á hol-
lenzku, sem hann
gaf mér. Hann
sagði mér, að
hann hefði eitt
sinn búið i sama
húsi og van der
Lubbe og stundum
talað við hann.
Lubbe heföi verið
hálfblindur, geng-
ið með staf og
þreifað fyrir sér.
Hann hefði í raun
verið öryrki, lifað
á opinberum
styrkjum. Skoðan-
ir hans hefðu ver-
ið mjög ruglings-
legar, en hann
hefði nánast verið
anarkisti, stjórn-
leysingi, frekar en
kommúnisti. Last sagði, að sér
hefði ekki komið á óvart, að Lubbe
hefði fengið þá flugu í höfuðið að
Benjamín var í Þýskalandi þegar Hitler varð þar kanzlari á fjóröa áratugnum. Hann sá að ráðlegast væri aö hypja sig burt, sat í nokkr-
ar vikur og drakk bjór meö íslendingum og fékk sér svo far meö skipi heim.
fara til Þýzkalands og kveikja í
þinghúsinu. Lubbe hefði hins veg-
ar alls ekki getað framkvæmt neitt
slíkt. Líklega hafa nazistarnir feng-
ið fljótt veður af honum og beitt
honum fyrir sig, kveikt eldana í
skjóli hans.
Ráðlegt að
hypja sig
Skothríð á
stúdentafund
Hvað sem því líður, gripu nazist-
ar tækifærið, sem þinghússbruninn
gaf þeim. Þeir unnu sigur í kosn-
ingunum í marzbyrjun, fengu þó
ekki meirihluta atkvæða. Stjóm-
arflokkamir, nazistar og hinir
hægri sinnuðu þjóðernissinnar,
höfðu samanlagt meirihluta. Nazist-
ar voru samt bundnir af reglum
þingræðisins og valdi forsetans.
Hitler fór þess á leit við þingið að fá
sérstakt neyðarvald. Til þess þurfti
hann tvo þriðju hluta atkvæða þar.
Miðflokkurinn og aðrir lýðræöis-
flokkar sýndu þá ótrúlegu skamm-
sýni að veita honum tilskilinn
fiölda atkvæða. Kommúnistar voru
allir flúnir, í felum eða í fangelsi.
Jafnaðarmenn greiddu einir at-
kvæði gegn þvi að veita Hitler þetta
aukna vald. Eftir þetta var Hitler
nær alráður. Hugenberg og Papen
hurfu af vettvangi. Hindenburg for-
seti lézt skömmu síðar, og þá voru
embætti forseta og kanzlara
sameinuð. Ein Volk! Ein Reich! Ein
Fúhrer!" Ein þjóð! Eitt ríki! Einn
foringi! Nú varð kjörorðið allsstað-
ar: Gleichschaltung!" Samstilling,
einbeiting. Öllum öflum þjóðlífsins
átti að beina í eina átt. Hvergi
skyldi þola andóf. Hvergi skyldi
leyfa marxisma. I marzbyrjun 1933
ætluðu stúdentar úr flokki jafnað-
armanna að minnast þess, að fimm-
tíu ár voru liðin frá láti Karls
Marx.
Ég sótti fundinn, sem var hald-
inn í háskólanum. Hann var fá-
mennur. Ungur maður flutti ræðu
við púlt. En þegar ræðuhöldin
stóðu sem hæst, hófst skothríð inn
um gluggana. Við urðum að
fleygja okkur á gólfið. Skothríðin
stóð stutt, en fundurinn leystist
upp. Sjálfsagt var ætlunin ekki að
drepa okkur, heldur að hræða okk-
ur. Til íslands aftur Mér leizt ekki
á ástandið í Berlín. Ég ákvað að
skipta um skóla, hefja nám við Há-
skólann í Kiel. Þar var fræg stofn-
un, Institut fúr Seeverkehr und
Weltwirtschaft, Stofnun siglinga
og heimsviðskipta. Það var engmn '
vandkvæðum bundið að skipta um
skóla í Þýzkalandi. Ég vissi líka af
nokkrum íslendingum í Kiel. Einn
var að brautskrást með hagfræði-
próf, dr. Oddur Guðjónsson, síðar
skrifstofustjóri Verzlunarráðsins.
Tveir voru í tannlæknanámi,
Theódór Brynjólfsson og Sigurður
Schram. Theódór lauk prófi, en
Sigurður ekki, hann var hæfileika-
maður um margt, en óreglusamur.
Vistin í Kielarháskóla varð ekki
löng. Þegar háskólinn var settur í
upphafi vormisseris, blöstu við
nazistafánar í hátíðasalnum.
Hakakrossar voru allsstaðar.
Nazistar í einkennisbúningum
heilsuðu með Hitlerskveðju. Ég *,
gekk út. Ég sá, að ráðlegast væri
aö hypja sig burt frá Þýzkalandi.
Ég sat við grúsk á háskólasafninu
í Kiel í nokkrar vikur og drakk
bjór á kvöldin með íslendingun-
um. Síðan tók ég mér far með
skipi heim.
FERÐADISKÓTEKIÐ ROCKY
Skemmtir í samkvæmum - jólaböltum -
á almennum dansleikjum og komandi ára-
móta- og nýársfagnaði, fjölbreytt danstónlist
í boði, ásamt íslenskum jólalögum.
Upplýsingar og pantanir í síma
557 9119 & 898 3019 alladaga.
Benjamín var við nám í Bandaríkjunum sálugu áöur en hann fór til Þýskalands.
/
ROCKY - STÆRSTA FERÐADISKOTEK LANDSINS