Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1996, Blaðsíða 43

Þórður í Haga hundrað ára einbúi:
Hörpuútgáfan á Akranesi hefur
sent frá sér bókina „Þórður í Haga
hunrtrað ára einbúi sem Óskar Þórð-
arson tók saman. Bókin er gefin út í
tilefni 100 ára afmælis Þórðar Krist-
jáns Runólfssonar bónáa í Haga í
Skorradal. í bókinni segja vinir og
samferðamenn Þórðar frá kynnum
sínum við hann. Hér verður gripið
niður í kafla sem Sveinbjörn Bein-
teinsson heitinn allsherjargoði ritaði
rnn vin sinn Þórð í Haga árið 1986.
Þórður hefur verið nágranni minn
svo lengi sem ég man. Foreldrar mín-
ir bjuggu í Grafardal 1909-1929. Þá
var ég kominn hátt á fimmta ár er
við fluttum frá Grafardal að Geita-
bergi og var þá lengra á milli.
Að vonum man ég lítið eftir Þórði
frá Grafardalsárum mínum. Þó er
mér í minni að hann kom þar og
man ég að hann var kominn inn í
baðstofu og hafði heilsað heimafólki.
Ekki settist Þórður þá þegar niður
eins og gestir gerðu jafnan. Mér var
nokkuð starsýnt á hann þar sem
hann stóð á miðju baðstofugólfinu,
lyfti sér upp á tærnar og sagði frétt-
ir, talaði allhátt og hafði margt að
segja. Þannig festist hann mér í
minni og man ég þessa gestakomu
eins og"hún hefði orðið í gær.
Fráttaflutningur
Þórðar
Lítið man ég eftir Þórði næstu árin.
En vorið 1934 fluttum við að Drag-
hálsi og vorum þá komin í næsta ná-
grenni við Hagafólk. Kom Þórður oft
að Draghálsi næstu árin ýmissa er-
inda. Jafhan var Þórður við smala-
mennsku á Draghálsi vor og haust.
Hefur sá siður haldist fram til þessa eða rúm 60
ár, ef talið er frá þeim tíma er hann flutti á
þessar slóðir. Draghálsland liggur þannig að
þar eru smalamennskur erfiðar og oft fékk
Þóröur að kenna á því enda hlífði hann sér
Að gömlum og góðum sveitasið hafði Þórður löngum fréttir að færa. Hann var athugull um athafnir manna
ið viðræður manna orði til orðs og lýst náið háttsemi fólks.
og háttsemi og býsna minnugur. Gat hann rak-
Myndirnar eru báðar úr bókinni.
ekki. Eigi minnist ég þess að þreyta sæist á
Þórði þó mikið væri hlaupið né heldur að hon-
um lægi lægra rómur á eftir. Mörg voru erindi
önnur yfir Hálsinn, til aðdrátta suður á Strönd
og oft var Þórður i vegavinnu hér syðra.
Að gömlum og góðum sveitasið hafði
Þórður löngum fréttir að færa. Hann var
athugull um athafnir manna og háttsemi
og býsna minnugur. Gat hann rakið við-
ræður manna orði til orðs og lýst náið
háttsemi fólks. Þessu góða minni heldur
hann enn þótt kominn sé fast að níræðu.
Ekki féllu honum vel allir siðir annarra.
Einkum var honum lítt' gefið um upp-
skafningshátt og eyðslusemi, að ekki sé
minnst á slæpingshátt og leti.
Fastur í skafli
0, maður
Vinnumaður eða vetrarmaður var á bæ
einum. Ekki þótti hann sækja fast beitina
um veturinn og bitnaði það á heybirgðun-
um. Undir vorið var orðið heylaust þarna
fyrir féð. Þá varð Þórði að orði:
„Hann hefði átt að nota krókinn
minna.“ Þá var allt hey leyst með hey-
krók.
Það var orðtak Þóröar og er enn ef eitt-
hvað gekk fram af honum: „O, maður“.
Ekki hafði hann stærri orð um slíka hluti
og aldrei heyrði ég hann blóta, komst það
næst því að segja „ári“ þegar mikið lá við.
Þann sið að blóta ekki mun hann hafa
lært af Sveinbimi í Efstabæ. Þetta álykta
ég meðal annars af því að faðir Þórðar og
bræður hans blótuðu. En Sveinbjörn við-
hafði ekki önnur blótsyrði en að hann
sagði: andi - sem vera mun stytting á al-
kunnu orði sem ýmsir tóku sér í munn til
áherslu máli sínu.
Það má nærri geta að oft voru vetrarferðir
örðugar frá Haga yfir Hálsinn í misjafnri
færð. Slíkar ferðir gátu raunar verið erfiðar
með hest undir böggum. Ég minnist þess frá
unglingsárunum að Þórður kom eitt sinn
sunnan af Strönd með hest undir böggum, það
voru 100 punda baggar. Færð var slæm á jafn-
lendi og djúpar fannir sunnan í móti. Þóröur
kom í bæinn en stóð ekki lengi við, enda kom-
ið kvöld. Sjaldan þessu vant sýndist mér að
Þórður væri nokkuð farinn að þreytast þó
ekki hefði hann orð á þvi. Ég bauðst til að
fylgja honum norður á Háis. Færð var þolan-
leg inn að Stekknum austan við Dragháls. En
þegar í brekkumar kom sat hesturinn fastur í
skafli. Þá urðum við að taka ofan og bera
baggana þangað upp sem grynnri var fönnin.
Á þessu gekk upp allan hallann og við ýmist
tókum ofan eða létum upp. Lá nærri að við
yrðum að bera flutninginn upp allar brekk-
urnar. Þegar upp á Hálsinn kom batnaði færð-
in. Þar sneri ég aftur. Ekki munu slíkar ferð-
ir hafa verið einsdæmi þó þessi væri með
verra móti.
Þórður strýkur
frá lækninum
Nokkru síðar sama dag veröur Jóni Bjama;
syni litið út um glugga og sér þá að Þórður er
að ganga úr hlaði. Ekki hafði hann kvatt eða
gert kunnugt um ferð sína, enda fór hann í
forboði læknis. Jóni rann í skap og snaraðist
út fyrir dyr og kallaði til Þórðar. Hagabóndi
sinnti því ekki en heldur greikkaði sporið. Þá
hrópaði Jón læknir:
„Ég bið að heilsa til Helv....“
Ekki tók Þórður undir þessa kveðju og
heim fór hann þennan dag. Fréttir höföu
borist að Grafardal um veikindi Þórðar og að
hann væri á Kleppjámsreykjum. Nú var það
daginn eftir að Þórður fór heim að Einar bróð-
ir minn var staddur úti á túni. Sá hann þá að
maður kom gangandi ofan af Hálsi. Sá hann
ekki betur en að þar væri Þórður á ferð. Þótti
honum undarlega viö bregða og kom fyrst í
hug að nú væri Þórður allur og þama væri
svipur hans á ferð. Fljótlega hafnaði hann þó
þeirri hugmynd enda kom brátt í ljós að þarna
var Þórður kominn sjálfur.
Saga þessi sýnir hlífðarleysi Þórðar við
sjálfan sig og heilsustyrk hans að þola það
sem öðrum hefði orðið meint við.
Hlífði sár ekki
Þegar spánska veikin gekk haustið 1918 lasnaðist
Þórður nokkuð en undi iítt við rúmið og lá aöeins
eina nótt.
Það kom fyrir eftir að ég fór að búa að
ég fékk Þórð í heyskap einn og einn dag,
helst í hirðingu. Fast var gengið að verki
á slíkum dögum og lítt hlífst við erfiði.
Aldrei varð ég þess var að Þórði þætti um
of þótt keppst væri við, enda slíku vanur.
Lítt sá þreytu á Þórði eftir langan og
strangan vinnudag. Aldrei fékkst hann til
að gista þó dimmt væri orðið í vinnulok.
Slík dagsverk vom tíðast goldin með heyi,
þrír hestar af töðu eða fjórir af útheyi fyr-
ir daginn.
Það sem mér hefur þótt einkenna Þórð gegn-
um þau kynni sem ég hef af honum er óbilandi
kjarkur. Hann var ekki haldinn neinni minni-
máttarkennd i verkum sínum. Allur hans bú-
skapur var miðaður við að vera efnalega sjálf-
stæður og sjálfráður. Sumum virtist þetta ein-
kenni bera keim af monti og fer svo jafnan ef
einhver ber sig vel og ber sig djarflega. Þórður
var ákaflega heilsuhraustur og vinnuþrek hans
og úthald með ólíkindum. Hreysti Þórðar má
marka af eftirfarandi frásögn:
Það mun hafa verið vorið 1927 að hann
veiktist hastarlega og reyndist það vera botn-
langabólga sem þjáði hann. Hann komst þó að
Kleppjámsreykjum þar sem þá var læknisset-
ur og var þá héraðslæknir þar Jón Bjarnason.
Jón skar Þórð upp og fórst það vel úr hendi.
Farið var að grafa í meini þessu og mátti víst
ekki tæpara standa. Nú liðu fáir dagar þar til
Þórður komst á ról og fór að rölta um, stirður
nokkuð til gangs en ekki veikur að marki. Þá
kemur að því fljótlega að Þórður hefur orð á
því að nú vilji hann fara að komast heim. Jón
tók því fjarri að hann færi að svo stöddu, sár-
ið væri naumast gróið og hann yrði að bíða
betri tíma og meiri bata.
Spánska veikin
herjar
Þegar spánska veikin gekk haustið 1918 var
Þórður vinnumaður á Fitjum. Þangað kom
pestin og lágu flestir lengur eða skemur. Þórð-
ur lasnaðist nokkuð en undi lítt við rúmið
enda sjaldnast vanur að hafast þar við á dag-
inn. Hann gekk þá einn daginn út að vatni til
að huga að kindum. Þar fann hann vetur-
gamla gimbur nýdauða úr bráðapest. Það var
venja að hirða það fé sem fannst dautt og færa
það heim og hagnýta til matar. Þórður tók nú
hræið á herðarnar og bar það heim. En þá
sagðist hann hafa verið „ári slappur". Þegar'
Þórður var orðinn fullfrískur kom hann á ein-
hvem bæ í nágrenninu. Þar var hann spurð-
ur um veikindi fólks á Fitjum og greindi hann
frá því eftir bestu vitund. Þá var spurt hvort
hann hefði ekki lasnast sjálfur, Jú, ekki gat
hann neitað því. „Og fórstu þá ekki í rúmið?“
var spurt. „Ja, jú. Ég lá eina nótt,“ sagði Þórð-
ur.