Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1996, Blaðsíða 40

48
karkafli
LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 1996 JjV
haföi streymt þangað úr öllum átt-
um, flestir óeinkennisklæddir.
Stormsveitarmenn þrömmuðu fram
hjá kanzlarahöllinni, þungum skref-
um, með blys í hendi. Á kanzlara-
höflinni voru upplýstir háir glugg-
ar, sem stóðu opnir í kvöldsvalan-
um. Kastljósin léku um höllina. í
Wilhelmstrasse 30. janúar 1933 Þar
sem við Eðvarð vorum ekki í hópi
göngumanna á strætinu, þrengdi
mannfjöldinn að okkur. Okkur var
menn. Skyldi von Papen verða
varakanzlari og forsætisráðherra í
Prússlandi (sem var sem fyrr segir
undir heinni stjórn ríkisstjórnar-
innar), Hugenberg efnahagsráð-
herra, nazistinn Hermann Göring
innanríkisráðherra í Prússlandi.
Nazistinn Wilhelm Frick var innan-
ríkisráðherra. Stjómin var mynd-
uð, þótt vitað væri, að hún hefði
ekki meirihluta í þinginu.
Hitler kanzlari
Siðdegis mánudaginn 30. janúar
1933 vorum við Eðvarð komnir
heim úr skóla. Við opnuðum fyrir
útvarpið og heyröum fréttina: Hitler
ist Kanzler geworden!" Hitler er
Nú fyrir jólin kemur út ævisaga
dr. Benjamíns Eiríkssonar, fyrrver-
andi bankastjóra, sem Hannes
Hólmsteinn Gissurarson skráði. DV
hefur fengið leyfi til að birta kafla
úr bókinni, og er hann um dvöl
Benjamíns í Berlín í ársbyrjun 1933.
Götuóeirðir
Eitt sinn sótti ég útihá-
tíð, Kundgebung, sem
kommúnistar héldu við
Karl Liebknecht-húsiö á
BÚlow-torgi. Við Pétur
Ólafsson ákváðum að
sækja hátíðina. Hann var
forvitinn, ég taldi mig auð-
vitað kommúnista. Þarna
var múgur og margmenni,
kommúnistar og hinar
rauðu framvarðasveitir
þeirra, en líka nazistar,
stormsveitarmenn, sem
voru staðráðnir í að
hleypa hátíðinni upp. Ríð-
andi lögregluþjónar áttu
að halda uppi reglu.
Nazistamir fóru að berjast
við kommúnistana. Lög-
reglumenn reyndu að
stöðva átökin. Það var
kalt. Ég var í frakka.
Blessaður, vertu ekki með
hendur í vösum. Þeir
hédda, að þú sért með
byssu!“ sagði Pétur. Eftir
nokkra hríð ákváðum við
að hypja okkur. Við vild-
um ekki verða fyrir
krepptum hnefum, byssu-
kúlum eða jafnvel hestun-
um.
Stjórnlaust land
Yfirmaður þýzka hers-
ins, Reichswehr, Ríkis-
vamarliðsins, Kurt von
Schleicher, alþekktur bak-
tjaldamaður, kanzlara-
smiður til margra ára,
sem hleraði síma allra
stjómmálaforingja og lét
lögreglunjósnara semja
um þá langar skýrslur,
gekk á fund Hindenburgs
forseta og tilkynnti hon-
um, að Papen hefði ekki
traust hersins. Schleicher
myndaði sjálfur stjórn í
byrjun desember. Hann
reyndi að kljúfa nazista-
hreyfinguna með því að
hjóða nazistanum Gregor
Strasser stöðu varakanzl-
ara og vinna miðflokkana
til fylgis við sig með þvi að
heita því að skipta upp
stórjarðeignum í Austur-
Prússlandi. Allt kom fyrir
ekki. Engin samstaða varð
um stjómarmyndun, því
síður um aðgerðir í efna-
hagsmálum. Götuóeirðirn-
ar héldu áfram. Sex millj-
ónir manna vom enn at-
vinnulausar. Nazistar
kröfðust þess að fá að
mynda ríkisstjórn, þeir
voru stærsti flokkurinn.
Hitler er orðinn kanzlari!
Nú vildi von Papen endur-
heimta völdin. Hann fékk
Hugenberg til liðs við sig.
Þeir nutu stuðnings Hindenburgs
forseta og klíkunnar í kringum
hann. Saman snem þeir sér til
Hitlers og hófu samningaviðræður
um myndun nýrrar stjómar. Þeir
ætluðu sér að nota Hitler í valda-
tafli sínu. Schleicher átti að víkja úr
sæti kanzlara. Hitler heimtaði að
verða kanzlari. Þeir samþykktu það
gegn því, að aðeins yrðu tveir aðrir
nazistar í stjóminni. Hinir ráðherr-
amir áttu að vera traustir íhalds-
Eins og margoft hefur komiö fram eignaöist Benjamín Eiríksson stúlkubarn meö Veru Hertz í Rússlandi. Þær hurfu sporlaust. Á þessum síö-
um segir Benjamín frá veru sinni í Þýskalandi.
orðinn kanzlari! Við flýttum okkur
inn í Wilhelmstrasse, þar sem for-
setahöllin og kanzlarahöllin stóðu
hlið við hlið, forsetahöllin gráleit og
þunglamaleg frá keisaratímanum,
kanzlarahöllin ferhyrnd, skarpleit,
nútímaleg. Fagnandi mannfjöldi
smám saman þrýst nær sjálfri höll-
inni. Maður stóð við einn gluggann,
hæsta gluggann, og haflaði sér út,
heilsaði mannfjöldanum á Wil-
helmstrasse í birtu kastljósanna.
Hann var meðalmaður á hæð, með
þunnar varir, yfirskegg, tinnusvart,
gljáandi hár, greitt fram á ennið og
niður. Þótt hann brosti og veifaði út
um gluggann, virtist hann ekki geta
losnað við reiðiviprurnar i munn-
vikjunum. Hann var fölur, eins og
hann hefði verið veikur. Þetta var
leiðtogi Nazistaflokksins, hinn nýi
kanzlari, Adolf Hitler. Fyrir aftan
hann stóð hinn fjörgamli forseti rík-
isþingsins, Litzmann hershöfðingi.
Göbbels og Göring og fleiri nazistar
stóðu að baki þeirra. Þriðja ríkið
var að fæðast. Frá götunni heyrðust
lúðrasveitir leika Horst Wessel-lag-
ið: Die Fahnen hoch, die Reihen
dicht geschloúen!" Fána’að hún og
fr£im i fylking þéttri! Þúsundir karl-
mannaradda tóku undir með lúðra-
sveitunum, sungu textann. Stígvéla-
hælar stormsveitar-
mannanna smullu i
strætinu, húrrahrópin
gullu við, dimm og ein-
kennilega ógnandi þrátt
fyrir aflan fógnuðinn í
röddunum, hlysin
blossuðu í rökkrinu. Ég
sneri mér að Eðvarð,
sagði: Þetta þýðir stríð
við Breta og Frakka,
stríð eftir svona fimm

Ég er sár og
reið!
Hitler tók til óspilltra
mála, eftir að hann var
orðinn kanzlari. Papen,
Hugenberg og aðrir
íhaldsmenn uppgötvuðu
sér til skelfingar, að það
var hann, sem hafði not-
að þá, ekki þeir, sem
höfðu notað hann. Þegar
hann fékk ekki meiri-
hluta á þingi, boðaði
hann til kosninga. Gör-
ing notaði völd sín sem
innanríkisráðherra i
Prússlandi til þess að
kafla fimmtiu þúsund
stormsveitarmenn í lög-
regluna. Þeir héldu
hrúnum einkennisbún-
ingi sínum, en fengu
hvítan borða á handlegg-
inn. Nú gengu lögreglu-
maður og stormsveitar-
maður götumar hlið við
hlið. Nazistarnir voru
alráðir á götunum. Lög-
reglan réðst inn í aðal-
stöðvar kommúnista í
Karl Liebknecht-húsinu
við BÚlow-torg og lagði
hald á ýmis skjöl, sem
nazistablöðin sögðu, að
staðfestu fyrirætlanir
kommúnista um valda-
rán. Stúdentar úr röðum
nazista efndu tfl bóka-
brennu. Nazistar fengu
að berja Gyðinga óáreitt-
ir, en áróður gegn Gyð-
ingum var snar þáttur í
stefnu þeirra. Stundum
sat ung stúlka við hlið-
ina á mér í fyrirlestrum.
Hún hét Susanna Súss-
mann og var af Gyðinga-
ættum. Við fórum einu
sinni saman í kvik-
myndahús. Þegar ég
fletti fóður hennar upp í
símaskránni, sá ég, að
hann var bankastjóri.
Hún sagði í eitt skipti
við mig, að hún hefði
gengið fram á nazista,
sem hefðu verið að berja
Gyðing: Es hat mich so
gekránkt!" Ég er sár og
reið, mér er misboðið!
Annars varð ég lítið var
við heinar Gyðingaof-
sóknir þessar fyrstu vikur Þriðja
ríkisins. í þær færðist ekki fullur
þungi fyrr en siðar. Þinghúsið
brennur! Það var vika til kosninga.
Að kvöldi mánudagsins 27. febrúar
1933, rétt fyrir klukkan tíu, opnuð-
um við Eðvarð fyrir útvarpið og
heyrðum tilkynnt grafalvarlegum
rómi: Der Reichstag brennt!" Þing-
húsið brennur! Við bjuggum rétt hjá
þinghúsinu og rukum strax af stað.
Þegar við nálguðumst húsið, var