Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1999, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 18. DESEMBER 1999 T>V
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjóm, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVlK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíöa: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar flölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerö: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftanrerö á mánuði 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblað 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Kosningar nægja ekki
Ef menn halda, aö lýðræöi sé á íslandi vegna þess eins,
að menn fái að endurkjósa flórflokkinn sinn á fjögurra
ára fresti í sex áratugi, þá geta þeir alveg eins haldið, að
lýðræði ríki í Rússlandi, af því að þarlendir fái að end-
urkjósa flokkana sína örar en íslendingar geta.
Margt fleira feflur undir skilgreiningu lýðræðis en
kosningar einar. Fremst er í flokki jafnrétti manna fýrir
lögum og rétti, valddreifing og hvers kyns tjáningar-
frelsi, en einnig koma til sögunnar ýmis réttindi, svo
sem tfl sérvizku á borð við minnihlutaþjóðemi.
í Rússlandi ríkir ekki lýðræði, þótt menn fái að kjósa
frjálst í kosningum. Menn em ekki jafnir fyrir lögum og
rétti, því að glæpaflokkar stjórna lögreglu og dómstólum.
Og réttindi minnihlutaþjóða eru ekki virt, svo sem skýr-
ast sést af fjöldamorðum hersins í Tsjetsjeníu.
Fjölmiðlar í Rússlandi em flestir annað hvort í eigu
ríkisins og undirdeilda þess eða í eigu ræningjabaróna,
sem hafa eignazt einkavæðingu ríkisfyrirtækja fyrir
ekki neitt. Fjölmiðlun landsins er knúin í þágu stjórn-
valda og nokkurra stórvirkustu þjófa landsins.
Hér á landi hefur lýðræði aukizt á undanförnum ára-
tugum, en ekki vegna breytinga á þingræði eða kosning-
um. Tjáningarfrelsi er nánast ótakmarkað, því að fjöl-
miðlar em yfirleitt galopnir fyrir hvers konar skoðun-
um, þótt viðurkenndar skoðanir fái betra rými.
Jafnrétti fyrir lögum og rétti hefur skánað, þótt enn sé
óráðlegt að reyna að sækja perra og nauðgara að lögum.
Umbætur í réttarfari hafa komið að utan, þaðan sem
erkibiskups boðskapur heyrist frá Bruxelles. íslenzkir
dómstólar hafa neyðst til að hlusta á boðskapinn.
Við höfum blessunarlega afsalað fuflveldi dómstóla
landsins í hendur erlendra dómstóla hjá Fríverzlunar-
samtökunum, Evrópska efnahagssvæðinu og síðast en
ekki sízt sjálfu Evrópusambandinu. Þetta hafa margir
litlu mennirnir í þjóðfélaginu getað notfært sér.
Hinn ljúfi andvari lýðræðisins frá meginlandi Evrópu
hefur ekki náð að breyta viðhorfum til minnihluta á
sama hátt. Enn er litið á lettneska sjómenn og pólskt
fiskverkafólk sem eins konar dýrategundir, er ekki falli
undir lög og reglur um félagslegt réttlæti í landinu.
Þvert ofan í það, sem tíðkast hvarvetna í kringum okk-
ur og aflra mest í Bandaríkjunum og á Norðurlöndum, er
lítið gert af því að reyna að sætta sjónarmið. Stjómar-
meirihluti á Alþingi telur það heilaga skyldu sína að
stíga hvergi hálft skref til móts við minnihluta.
Okkur hefur líka miðað hægt við að framfylgja dreif-
ingu valdsins, sem erlendis er einn af mikilvægustu
homsteinum lýðræðis. Hér á landi halda pólitískir valda-
menn dauðahaldi í skömmtunaraðstöðu sína tfl að deila
og drottna á ótrúlegustu sviðum þjóðlífsins.
Orsakir lýðræðis og skorts á lýðræði á íslandi em
margar. Almenn markaðslögmál ráða því, að skoðana-
frelsi ríkir. Aðfld okkar að fjölþjóðasamtökum ræður
því, að jafnrétti hefur aukizt fyrir lögum og rétti, en hef-
ur ekki enn hjálpað okkur í málefhum minnihluta.
Almennt má segja, að fremur góð staða lýðræðis á ís-
landi í samanburði við lönd á borð við Rússland er, að
hér á landi er ferðinni tfl framtíðarinnar ýmist stjórnað
af utanaðkomandi þjóðfélagslögmálum eða af utanað-
komandi skuldbindingum á fj ölþj óðavettvangi.
Sem algerir þiggjendur á sviði lýðræðis, hæfir ifla, að
menn berji sér á brjóst og bendi á kosningar á jgögurra
ára fresti sem sönnun þess, að hér ríki lýðræði.
Jónas Kristjánsson
Risaveldið og
sameinuðu þjóðirnar
Þótt talsverða samsvörun megi
finna á milli þess hlutverks sem
Bandaríkin gegna nú í heimsmálun-
um og þess hlutverks sem Bretland
gengdi þar til snemma á þessari öld
hafa aðstæður í heiminum breyst svo
mjög að lexíur sögunnar koma ekki
allar að miklu haldi við mat á hætt-
um og möguleikum slíks hlutverks.
Líkt og Bretland undir lok heims-
veldistíma síns hafa Bandaríkjamenn
komið upp umfangsmiklu og hnatt-
rænu kerfi af bandalögum við ríki
ailt í kringum hnöttinn. Og líkt og
með bandalög Bretlands þá eru þessi
bandalög sjaldnast á jafnréttisgrund-
velli þótt báðir aðilar kunni að hagn-
ast. Fáir Evrópumenn myndu þó lík-
lega samþykkja nýlega orð um þetta
efni frá Brzezinski, fyrrverandi ör-
yggsmálaráðgjafa Bandaríkjaforseta
og einum áhrifamesta álitsgjafa
Bandaríkjanna í alþjóðamálum.
Brzezinski segir Vestur-Evrópu vera lítið annað en
bandarískt verndarsvæði og að evrópsku Natóríkin
minni helst á hjálendur og skattlendur heimsvelda
fortíðarinnar. Þótt flestum þyki þetta miklar ýkjur er
í þessu sannleikskom sem hefur orðið Evrópusam-
bandinu hvati til yfirstandandi tilrauna til aukins
sjálfstæðis frá Bandaríkjunum í þeim greinum örygg-
is og utanríkismála sem snúa beinna að Evrópu en
Bandaríkjunum. Munurinn á hlutverki hins ráðandi
stórveldis í samtímanum og í fortíðinni felst þó frek-
ar í því umfangsmikla kerfi alþjóðlegra og svæðis-
bundinna stofnana sem Bandaríkin eiga nú kost á að
vinna með. Það er ekki ólíklegt að í framtíðinni muni
menn líta til þeirra ára sem nú líða sem tíma glataðra
tækifæra í þessum efnum, ekki aðeins fyrir heiminn
og friðinn heldur líka fyrir Bandaríkin sjálf.
SÞ í aukahlutverki
Bandaríkjamenn vinna auðvitað með fjölda alþjóð-
legra stofnana og eru raunar stundum gagnrýndir
fyrir að nota sumar þeirra óhóflega mikið til fram-
dráttar eigin stefnu og hagsmunum. Lengst af hafa
Bandaríkjamenn hins vegar sniðgengið öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna sem er þó eina stofnunin í
heiminum sem getur löghelgað alþjóðlega valdbeit-
ingu, að ekki sé talað um marg-
ar af þeim stofnunum SÞ sem
hafa minna pólitískt mikilvægi.
í þau tiltölulega fáu skipti sem
Bandaríkjamenn hafa kosið að
nota öryggisráð Sameinuðu
þjóðanna sem helsta tækið til
lausnar í stórum alþjóðlegum
deilumálum hefur það gerst
vegna sérstakra og óvanalegra
aðstæðna, eins og t.d. í aðdrag-
anda Kóreustríðsins og í
Persaflóastríðinu. Ástæðurnar
fyrir þessu eru að hluta til aug-
ljósar. Bandarikjamenn geta
ekki vænst því að ráða niður-
stöðum Öryggisráðsins í öllum
málum því að önnur stórveldi,
eins og Kína og Rússland, hafa
þar neitunarvald. Bush, fyrr-
verandi forseti Bandaríkjanna,
hefur gefið til kynna að í
Persaflóastríðinu hefðu Banda-
ríkjamenn haldið stefnu sinni
til þrautar þótt Öryggisráðið
hefði ekki gert hana að sinni. í
málefnum Balkanskaga hafa
Bandaríkjamenn líka einungis kos-
ið að vinna í gegnum Sameinuðu
þjóðimar þegar engir aðrir álitleg-
ir kostir hafa blasað við, eins og
samvinna við Nató í Kosovo, eða
nánast einhliða forusta þeirra
sjálfra í Dayton-samningunum.
Þegar kemur að Mið-Austurlönd-
um hafa Bandaríkjamenn beinlínis
komið í veg fyrir að Öryggisráðið
eöa aörar alþjóðastofnanir fái þar
nokkurt hlutverk sem máli skiptir.
Öryggisráð SÞ og Sameinuðu þjóð-
irnar yfirleitt hafa þannig ýmist
fengið aukahlutverk eða ekkert
hlutverk í utanríkisstefnu Banda-
ríkjanna.
Markmið í utanríkis-
málum
Ástæðurnar fyrir þessu eru að mestu ótengdar
þeirri spumingu hvort stofnanir Sameinuðu þjóð-
anna eru yfirleitt nothæfar til lausnar á alþjólegum
deilumálum. Þær snúa frekar að bandarískum stjórn-
málum. Þar heyrir það auðvitað ekki til tíðinda að ut-
anríkistefna ríkis miðist við hagsmuni þess sjálfs og
þar eru Bandaríkin engin undantekning. Bandaríkin
munu hins vegar skaða sín eigin markmið með því
að halda áfram að sniðganga öryggisráðið og veikja
stofnanir SÞ. Sérstakar aðstæður og hefðir i banda-
rískum stjómmálum gera stuðning við Sameinuðu
þjóðirnar og alþjóðastofnanir almennt afar erfiðan
fyrir ríkisstjóm landins. Núverandi stjórn, eins og
margar fyrri stjómir, hefur líka frekar kosið að nota
SÞ sem blóraböggul þegar illa fer en sem tæki í þágu
friðar og stöðugleika. Slagorð ársins í umræðum
frambjóðenda til forsetakjörs i Bandaríkjunum er
líka „fullveldi Bandaríkjanna". Með því er átt við að
Bandaríkin eigi að taka þátt í alþjóðamálum en að
þau eigi að gera það algerlega á eigin forsendum.
Vegna yfirburðastöðu Bandaríkjanna er þessi hugsun
hættuleg fyrir stöðugleika í heiminum. Hún byggir
líka á mikilli skammsýni því að Bandaríkin gætu náð
flestum af sínum heiðarlegri langtímamarkmiðum
mun betur með því að stuðla að auknum styrk al-
þjóðastofnana og þá ekki síst öryggisráðsins.
„Bandaríkin gætu náð flestum af sínum heiöarlegri langtímamarkmiðum
mun betur með því að stuöla aö auknum styrk alþjóðastofnana og þá ekki
sist Öryggisráðsins."
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
skoðanir annarra
Á hraöbraut inn í Evrópu
„Framkvæmdastjóm ESB hefur margsinnis gagn-
rýnt nýju löndin sem sækjast eftir aðild fyrir að taka
ekki nægilega til í umhverfismálum til að geta orð-
ið tæk í sambandið. Með það í huga er stefna Fjár-
festingabanka ESB (EIB) gagnrýni verð. Án nokkurs
vafa er þörf fyrir mikla aðstoð frá hinum ríku aðild-
arlöndum ESB til hinna fátæku umsóknarlanda á
bak við jámtjaldiö fyrrverandi. Nóg er af vandamál-
unum. Þörfin er æpandi. Og ESB ræður yfir fullum
kistum af peningum sem það lánar fátækum frænd-
um okkar fyrir autan með lágum vöxtum. En á hvað
skildi EIB leggja mesta áherslu þegar hann deilir af
gjafmildi sinni út lánum með lágum vöxtum? Hrað-
brautir. Hraðbrautir í kílómetratali. Hraðbrautir
fyrir milljarða evra.“
Úr forystugrein Aktuelt 16. desember.
Skiljanlegt hatur
„Rússneska öryggisþjónustan hatar vestræna
blaðamenn jafnmikið og KGB, sovéskur forveri
hennar. Einkum þegar blaðamennimir eru nógu
hugrakkir til að fara til Tsjetsjeníu og greina frá
glæpunum sem þar eru framdir. Maður getur skilið
reiði rússnesku útsendaranna þegar þeir sjá mynd-
imar sem Bruno Stevens kom með, svo vel lýsa þær
kerfisbundinni umbreytingu 300 þúsund manna
borgar í einskismannsland eins og það gerist á
tunglinu."
Úr forystugrein Libération 17. desember.
Parið sem átti aldrei sjéns
„Leiðir Telenor og Telia skilja. Samruni norsku
og sænsku símafyrirtækjanna hefur aldrei fengið
sjéns á viðskiptasviðinu. Endalokin em ósigur fyrir
sósíalpólítíska stefnu í viðskiptum sem hefði átt að
vera dauð fyrir löngu. Undrandi umheimur hefur
fylgst með einkennilegum metingi sem kom í stað
vinnu á viðskiptalegum grundvelli. Þetta hafa ekki
verið bestu stundir Noregs og þá heldur ekki Sví-
þjóðar."