Dagblaðið Vísir - DV - 06.01.2001, Blaðsíða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 6. JANÚAR 2001
I>V
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiölun hf.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: Svelnn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Svelnsson
Ritstjórar: Jónas Krisfjánsson og Óll Björn Kárason
Aóstoðarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíöa: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiölun hf.
Fllmu- og plötugerð: ísafoldarprensmiöja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverö á mánuöi 2050 kr. m. vsk. Lausasöluverð 190 kr. m. vsk., Helgarblaö 280 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aösent efni blaðsins i stafrænu forrrii og i gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiöir ekki viömælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Kúvending t Noregi
Óhjákvæmilegt er, að það hafi áhrif á íslandi, þegar
norska rikisstjórnin hættir við að reisa þrjú vatnsorku-
ver þar í landi á þeim grundvelli, að stórvirkjanir séu
orðnar úreltar og skaði umhverfið of mikið. Nægir að
benda á, að norska ríkið á 40% í Norsk Hydro.
Hingað til hefur flokkur jafnaðarmanna í Noregi verið
flokkur stóriðjusinna, en miðflokkarnir haft meiri áhuga
á umhverfisverndun. Hin óvænta yfirlýsing Jens Stolten-
bergs forsætisráðherra í nýársávarpi sínu markar þvi
þáttaskil í umhverfismálum Noregs.
Nú, þegar stærsti stjórnmálafLokkurinn hefur snúið
við blaðinu, má heita að öll breiðfylking norskra stjórn-
málaflokka hafi snúist á sveif með umhverfissinnum. ís-
lenzkir umhverfissinnar mega því vænta hljómgrunns,
þegar þeir gagnrýna gerðir Norsk Hydro á íslandi.
Holur hljómur er í tilraunum Norsk Hydro til að þykj-
ast aðeins vera aðili að byggingu álvers á Reyðarfirði en
ekki stórvirkjana, sem þvi fylgir. Augljóst er, að Kára-
hnjúkavirkjun verður því aðeins reist, að Norsk Hydro
vilji verða einn helzti eigandi Reyðaráls.
Norska stjórnin verður sökuð um tvískinnung, ef hún
reynir að hreinsa til í stóriðjunni heima fyrir, en lætur
viðgangast, að norskt ríkisfyrirtæki notfæri sér græðgi
nokkurra aðila í þeim hluta þriðja heimsins, sem heitir
ísland. Hún mun segja Norsk Hydro að fara varlega.
íslenzkir umhverfissinnar eiga því töluverð sóknar-
færi í Noregi með aðstoð norskra umhverfissinna. Vakin
verður athygli á, hvernig Norsk Hydro hefur hingað til
getað leikið tveimur skjöldum og hagað máli sínu eftir
aðstæðum og viðmælendum hverju sinni.
Það bætir enn stöðuna, að sá framkvæmdastjóri Norsk
Hydro, sem áður gaf umhverfisvænstu yfirlýsingar fyrir-
tækisins um Reyðarál, er núna orðin aðalforstjóri fyrir-
tækisins. Það eykur likur á, að fyrirtækið stígi enn var-
færnari skref en það hefur gert hingað til.
Áramótaávarp Jens Stoltenbergs sýnir himin og haf
milli nýrra sjónarmiða, sem ríkja þar í landi og suður eft-
ir allri Evrópu, og gamaila sjónarmiða, sem enn ríkja í
þriðja heiminum og á íslandi, þar sem stundargræðgi
veiðimannaþjóðfélagsins er enn við völd.
Að þessu leyti eins og svo mörgu öðru hefur ísland
staðnað. Meðan Evrópa er á fleygiferð inn í 21. öldina er
ísland enn að berjast við vandamál 19. aldar. Á 21. öld
verður það mannauðurinn, sem ræður gengi þjóða, en á
19. öld voru það auðlindir lands og sjávar.
Áramótaávarp norska forsætisráðherrans sýnir einnig,
að þar í landi hefur byggðastefna vikið fyrir öðrum og
brýnni hagsmunum þjóðfélagsins. Norðmenn reisa ekki
lengur orkuver og álver til að þjóna staðbundnum hags-
munum gegn umhverfishagsmunum heildarinnar.
Þetta eru mikil tímamót, því að hingað til hefur Noreg-
ur gengið allra ríkja lengst í byggðastefnu. Henni hefur
nú verið skákað með áhrifamiklum hætti, sem hlýtur að
enduróma á íslandi, þar sem margir hafa leitað fyrir-
mynda í Noregi að byggðastefnu fyrir ísland.
Fréttimar frá Noregi eru áfall fyrir hvort tveggja í
senn, byggðastefnu og stóriðjustefnu á íslandi, hvað sem
einstakir ráðherrar og hagsmunaaðilar kunna að segja.
Þær eru hvatning öllum þeim, sem vilja vekja þjóðfélagið
af 19. aldar áráttu og halda inn í 21. öldina.
Uppspretta auðs, velmegunar og lífsgæða íslendinga á
21. öld mun liggja í virkjun mannauðs, en ekki í 19. aldar
stóriðju og öðrum spjöllum lands og sjávar.
Jónas Kristjánsson
Glæpur og refsing
Ganga má út frá því vísu aö alþjóðlegur stríðglæpadómstóll verði stofnaður.
Bandaríkjastjórn hefur ákveðið að vera aðili að honum. Ekkert bendir þó til
þess að öldungadeild Bandaríkjaþings staðfesti hann í bráð, enda eru áhrifa-
miklir repúblikanar mjög andvígir honum. Spurningin er sú hvort sjálfstæði
dómstólsins verði tryggt eða hvort hann verði ofurseldur
■ stjórnmálahagsmunum.
Ekkert virðist nú geta komið í veg
fyrir að varanlegum alþjóðaglæpadóm-
stól verði komið á fót árið 2002.
Ákvörðun Clintons Bandaríkjaforseta
um að skrifa undir samning um stofn-
un hans kom á óvart, enda hefúr
Bandaríkjastjóm árangurslaust reynt
að draga úr vígtennumar.
Erkiíhaldsmaðurinn Jesse Helmes,
formaður utanríkismálanefndar öld-
ungadeildar Bandaríkjaþings, hefúr þó
lýst yflr stríði á hendur dómstólnum
og hótað þeim ríkjum refsiaðgerðum,
sem taka upp samvinnu við hann. Þaö
mundi valda miklum skaða ef Banda-
ríkjamenn reyndu að hefta störf dóm-
stólsins, enda full þörf á því að haldin
verði réttarhöld yfir þeim sem bera
ábyrgð á „glæpum gegn mannkyninu,"
tilraunum til þjóðarmorða og stríðs-
glæpum. En það em enn mörg ljón í
veginum: Fram að þessu hafa mála-
ferli gegn stríðsglæpamönnum verið
gagnsýrð stjómmálahagsmunum. í
Núrnberg-réttarhöldunum árið 1945
vom glæpir nasismans afhjúpaðir á
svo óyggjandi hátt að vonlaust var fyr-
ir Þjóðverja að afneita þeim. En þetta
vora réttarhöld sigurvegaranna, enda
vom Þjóðverjar þeir einu sem dregnir
vom til ábyrgðar. Val á sakbomingum
hefur ávallt verið handahófskennt og
sumir stríðsglæpamenn hafa notið
vemdar voldugra pólitískra afla. í
Frakklandi hafa miklar deilur spunn-
ist um það hvort ákæra eigi fyrrver-
andi herforingja í franska hemum sem
hafa játað að hafa staðið fyrir morðum
á 3000 manns í borgarastríðinu í Alsír
á 6. áratugnum og upphafi þess 7. Þeir
Jacques Chirac, forseti Frakklands, og
Lionel Jospin forsætisráðherra vilja
gera sem minnst úr málinu. En sú
áleitna spuming vaknar hvemig unnt
sé að réttlæta það að styðja alþjóða-
glæpadómstól í orði, en bæla niður
óþægilegar minningar úr nýlendusögu
Frakka í verki.
Strið gegn konum
Eitt helsta nýnæmið við stríðs-
glæparéttarhöldin í málefhum
Júgóslavíu og Rúanda er að nú hefur
kynferðisofbeldi gegn konum verið
flokkað undir glæp gegn mannkyninu.
Þótt nauðgunum hafi oft verið beitt
með skipulögðum hætti í stríði hefúr
ffarn að þessu lítið tillit verið til þess
tekið; það var t.d. varla minnst á slíka
glæpi í Númberg-réttarhöldunum. Af
þeim rúmlega 60 sem ákærðir hafa
verið af alþjóðastriðsglæpadómstóln-
um í Haag em 20 sakaðir um nauðgan-
ir og aðra glæpi gegn konum. Þessi
réttarhöld gefa vonir um að fleiri fóm-
arlömb fái uppreisn, enda þótt mjög
fáir stríðsglæpamenn hafi enn verið
dæmdir. Helstu leiðtogar Bosníu-
Serba, þeir Ratko Mladic og Radovan
Karadzic, sem báðir hafa verið
ákværðir fyrir þjóðarmorð, era enn
frjálsir ferða sinna svo að ekki sé
minnst á Slobodan Milosevic, fyrrver-
andi forseta „Júgóslavíu". Friðar-
gæsluliðar i Bosníu hafa ekki tekið þá
áhættu að handtaka Mladic og
Karadzic, þótt þeir hafi haft tækifæri
til þess. Hins vegar hafa aðrir lægra
settir striðsglæpamenn verið teknir
höndum og sendir til Haag. Réttarhöld
yfir þeim sem viðriðnir vom þjóðar-
morðið í Rúanda árið 1994 era komin
skemmra á veg en búist við að fleiri
verði dæmdir á þessu ári en á því síð-
asta.
Einræðisherrar fyrir rétt?
Á öðmm sviðum hefur nokkur ár-
angur náðst: Þing Kambódíu hefúr
samþykkt aö standa að réttarhöldum í
samvinnu við Sameinuðu þjóðimar
yfir leiðtogum Rauðu khmeranna, sem
í nafni kommúnískrar „landbúnaðar-
staðleysu" em taldir em bera ábyrgð á
dauða 1,7 milijóna manna á ámnum
1975-1979. Málsókn er hafin gegn liðs-
manni í öryggissveitum Indónesiuhers
sem gengu berserksgang í Austur-
Tímor árið 1999, en hann er sakaður
um fjöldamorð og pyntingar. Þessar
aðgerðir em takmarkaðar en þær em
engu að síður tákn um ákveðna hugar-
farsbreytingu. Handtaka Augustos
Pinochets, fyrrverandi einræðisherra í
Chile, fyrir tveimur árum í London
hefur orðið til þess stjómvöld í öðrum
ríkjum em viljugri til að handtaka þá
sem grunaðir em um pólitíska glæpi.
Enn ganga þó margir lausir: Idi Amin,
einræðisherra í Úganda á árunum
1971-1979, er í góðu yfirlæti i Saudi-Ar-
abíu; Alfredo Stroessner, valdamesti
maður Paragvæ á árunum 1954-1989
fékk pólitískt hæli í Brasilíu; Mengistu
Haile Miriam, einræðisherra í Eþíópíu
á ámnum 1971-1999, dvelst í
Zimbabwe. Svona mætti lengi áfram
telja. Það leiðir hugann að einni stað-
reynd: Það hefur ætíð farið eftir póli-
tískum vilja (einkum ráðamanna í
þeim rikjum sem fara með forræði í al-
þjóðamálum) hverjir em dregnir fyrir
rétt fyrir stríðsglæpi og aðra alvarlega
glæpi. í því felst sá tvískinnungur sem
fylgt hefur slíkum réttarhöldum. Þess
vegna er svo brýnt að alþjóðaglæpa-
dómstóllinn verði ekki misnotaður í
pólitísku skyni heldur haldi sjálfstæði
sínu. Þá mun hann standa undir því
nafni að vera eitt stærsta skref sem
stigið hefur verið í mannréttindamál-
um frá því að mannréttindayfirlýsing
Sameinuðu þjóðanna var samþykkt
árið 1948.
Nýir starfstitlar í D.C.
Forseti
skipaður af
dómstólum
a
Lögmœtis-
rúðherra
%
©‘OO-TH&BOSTPN
oié.T. gw
Undirbúnings■
skrifstofa
fyrir kosningi
slaginn
2004