Dagblaðið Vísir - DV - 14.09.2002, Blaðsíða 28

28
Helga rblað E>‘1Vr
LAUGARDAGUR l^. SEPTEMBER 2002
Ég trúi á
leitina
Heildorsafn Ijóða Einars Más Guðmunds-
sonar er komið út hjá Máli og menningu en
fgrstu Ijóðabækur hans uoru lengi ófáan-
legar nema á svörtum markaði. Einar Már
segir frá þjóðsögunni um sölumennskuna,
fjaruistarsönnunum og trúboði skáldsins.
Fyrstu ljóðabækurnar þínar hafa verið ófáanlegar, bara
gengið kaupum og sölum á svörtum markaði?
„Jú, þær fyrstu hafa verið uppseldar. Þær voru að vísu
gefnar út aftur í einni bók fyrir nokkrum árum. Klettur í
hafi, sem kom út árið 1991 hefur einnig verið ófáanleg.
Þannig að við erum bara að bregðast við eftirspurn,“ seg-
ir Einar Már og hlær. Hann situr í þægilegum skrifborðs-
stól. Bak við hann rísa bókahillur úr gólfi bílskúrsins.
Þessi bílskúr er ekki fyrir bíla, heldur fyrir önnur farar-
tæki, bækumar, sem færa menn hvert sem menn vilja
fara.
Það hafa gengið sögur um að þú hafir selt ógrynnin öll
af þessum tveimur fyrstu bókum, Er einhver í Kórónafót-
um hér inni og Sendisveinninn er einmana.
„Já, og ég vil leyfa þeirri þjóðsögu að lifa,“ segir skáld-
ið. „Þessar bækur seldust mjög vel. Það var dálítið ævin-
týri aö gefa þær út. Ég var tilbúinn með þrjár fyrstu bæk-
urnar allar í einu en hafði fengið höfnun á útgáfu frá for-
lögum. Það þótti dálítið stórkarlalegt að senda forlagi
þrjár bækur. En ég var það bráðlátur á þessum árum að
ég ákvað að gefa þær út sjálfur. Þá víluðu menn ekki fyr-
ir sér hlutina. Ég hafði samband við vin minn sem vann í
prentsmiöju og bað hann um að sjá um útgáfuna því að ég
bjó þá í útlöndum. Ég var þá hreingerningamaður hjá
danska sjóhemum og átti talsverðar framavonir í því
starfi.
Menn hafa talað mikið um sölumennskuna og ég vil síst
draga úr hæfileikum mínum sem sölumaður. Ég hafði
ákveðna þjálfun því að ég hafði selt Vísi sem krakki og
síðan Neistann fyrir Fylkinguna. Ég var því sviðsvanur i
sölumennskunni.
Ég hafði aðeins mánuð til að selja bókina eða jafn lang-
an og flugmiðinn gilti. Verkefnið var því tekið með
áhlaupi; ég byrjaði á bílaverkstæðunum á morgnana og
endaði á bönmurn á kvöldin. Ég þröngvaði þó ekki bókun-
um upp á neinn, það vora ágætis móttökuskilyrði."
Kom þér á óvart að viðbrögðin skyldu vera svona góð?
„Ég get ekki sagt það. Ég hafði ort ljóð ansi lengi áður
en ég gaf út þessar ljóðabækur og leitað fyrir mér vítt og
breitt. Ég hélt mjög lengi aftur af mér með að birta ljóð og
lesa þau upp. Það var ekki fyrr en rúmu ári fyrir útgáfuna
sem ég byrjaði að lesa upp. Og andrúmsloftið var þannig
þegar ég las upp að ég fann að ljóðin náðu til fólks.“
Minnihlutaniaður í eðli mínu
„Ég var 26 ára þegar fyrstu bækurnar komu út og hafði
unnið í ljóðum frá þvi ég var tvítugur. Ég var þá viö bók-
menntanám og notaði það sem fjarvistarsönnun til að fást
við skáldskapinn.“
Varstu byrjaður að líta á þig sem skáld löngu fyrr?
„Ég á mjög erfitt með að tímasetja það hvenær ég hóf
að líta á mig sem skáld. Annaðhvort hef ég alltaf litiö á
mig sem skáld eða aldrei. Á þessum tíma fylgdi mikill há-
tíðleiki þvi að vera skáld og gott ef maður var ekki and-
vígur slíku. Ég leit frekar á mig sem einhvers konar mið-
il; þetta var mín tjáning. Líklega gæti ég svarað spurning-
unni játandi, að ég hafi litið á mig sem skáld frá þvi ég
byrjaði að skrifa ljóð. Það kom yfir mig eitt kvöldið og ég
er ekki enn hættur. Ég hef alltaf þrifist í bókmenntum og
ljóðlist og sú leit sem lá í loftinu var skáldleg. Þegar menn
leituðu að lífsgildum var skáldskapurinn stór hluti af því.
Það var því aldrei mikið stökk fyrir mig. Það var aldrei
spurning um neina atvinnuleit; skáldskapurinn blasti
alltaf við.“
Var ekki lagt að þér að fara í pólitík á þessum tíma?
„í pólitik? Nei, ég held að það sé eitthvað sem fólk hafi
hugsað eftir á. Ég var og er minnihlutamaður í eðli mínu.
Ég hef alltaf verið mjög þjóðfélagslega þenkjandi en skáld-
skapurinn var mín leið út úr pólitíkinni. Mér fannst
stjórnmálaumræðan alltaf hjakka i sama farinu og finna
sömu svörin. Það var talið neikvætt að spyija. Einhvern
veginn leitaði ég út úr þessu pólitíska andrúmslofti og síð-
an hef ég ekki verið í neinum pólitískum samtökum. Ég
gerði á vissan hátt upp við pólitíkina og sjálfan mig en
þetta var ekki uppgjör eins og síðar komust í tísku þegar
menn biðjast afsökunar á því að hafa verið til. Skáldskap-
urinn og félagsleg hugsun á það skylt að vera alltaf að
„Þegar menn eru að breiða út boðskap hafa þeir tilhneigingu til að leita í þá sem eru þeim sammála. Ég hafði
lært það í bvltingarbaráttunni að láta sjónarntið mín niæta veruleikanum í hvaða staudi sem hann var og taka
afleiðingunum. Sá sein hefur selt Neistann, blað Fylkingarinnar, getur selt hvað sem er; hann hefur heyrt allt
sem fólk getur látið út úr sér, ljótt og sætt. Þarna var ég í svipuðu lilutverki nema þetta voru ljóðabækur og
mitt erindi við fólkið var skáldskapurinn,“ segir Einar Már Guðmundsson.
DV-inynd ÞÖK
leita. Skáldskapurinn hefur mjög víðtæku hlutverki að
gegna.“
í fyrstu ljóðunum er annars vegar að finna einlægni og
einfalt en upphafið tungumál og hins vegar byltingar-
manninn Einar Má. Hvernig er að vera einlægur bylting-
armaður nú á tímum kaldhæðni og peningahyggju?
„Það er nefnilega ákveðin áskoran. Ég held að viðhorf-
in í skáldskapnum breytist mun hægar en viðhorfin í
hinu þjóðfélagslega umhverfi. Mér finnst skáldskapurinn
alltaf hafa sama slagkraftinn; ég trúi alltaf á erindi skáld-
skaparins og er jafn sannfærður og trúboði í þeim efnum.
Sem gamall minnihlutamaöur spyr ég ekki um fjöldafylgi
viö skáldskapinn sem slíkan. Því sem er miðlaö tO fárra á
oft erindi við marga. Ég held að á þeim tímum sem þú
kenndir við kaldhæðni og peningahyggju hafi andlegi
þátturinn aldrei verið mikilvægari. Það má líka segja um
þessa tima að þeir eru þverstæðukenndir að því leyti að
það er margt í gangi.
Ég hef það á tilfinningunni varðandi skáldskap í dag að
það er eins og menn séu allir einir á báti. Áður var meiri
samkennd í listum, mönnum fannst þeir vera að gera svip-
aöa hluti og voru reiöubúnir að berjast fyrir einhverju.
Nú er hver sinn Don Kíkóti ef svo má segja."
Hvaða trú ertu að boða?
„Það er nefnilega það. Ég er að reyna að komast að því.
Ég trúi á spumingarmerkið, sjálfa leitina. Það er andstætt
minni hugsun að einn réttrúnaður leysi annan af hólmi.
Mér finnst að menn eigi að geta hugsað sínar hugsanir og
haft sin viöhorf án þess að heita eOífum trúnaði við sjón-
armið. Menn eiga að skOja sem oftast við sjónarmið og
horfast í augu við margbreytOeikann. Ég held að það frjóa
við skáldskapinn sem greinir hann frá mörgu öðra sé að
hann er ekki fuOtrúi ákveðinna sjónarmiöa."
... eins og bömin til Jesú
Þú hefur frá árinu 1995 einbeitt þér að sögunum en
koma ljóðin trífiandi fram annað slagið?
„Ljóðið talar öðra hverju við mig og ég við það. Ég á
talsvert af óbirtum ljóðum og efni í brotum. Mér finnst
ljóðið aOtaf vera í för með mér. Ég hef aldrei gert stór-
brotinn greinarmun á því að skrifa sögu og ljóð. Það er
hægt að segja sögu í ljóði og yrkja ljóð í sögum. Ég hef
einhvern tima sagt að það að fara frá ljóði yfir í sögu sé
eins og að hætta að kæra strætó og byrja aö keyra leigu-
bO.
Ljóðin hafa aðdráttaraíl augnabliksins; þau koma eins
og börnin tO Jesú. Vinnan við skáldsöguna er öðravísi.
Sagði ekki Laxness að það reyndi meira á bakið að skrifa
sögu?“
Nú era liðnir þeir tímar sem skáldið Einar Már Guö-
mundsson er niðri í bæ frá morgni tO miðnættis og selur
bækur. Saknarðu þess að standa ekki sjálfur í þessari
hörðu sölumennsku?
„Ég hefði ekki vOjað missa af því. Mér fannst samræð-
an við umhverfið og fólkið gefandi og skemmtOeg. Það
vOdi svo tO að á þessum tíma sem ég var að selja ljóða-
bækurnar mínar var ansi mikið á seyði. Það var eins og
tjöldasamkomur væra töfraðar fram fyrir mig. Ég þekkti
þetta frá því ég var unglingur og horfði á gömlu skáldin
selja bækur sínar. Með fullri virðingu fyrir þeim finu
skáldum þá sinntu þeir sölumennskunni að mínu mati
með hangandi hendi; seldu bók fyrir næsta kaffiboOa. Hjá
mér var þetta að hrökkva eða stökkva, skúringafata sjó-
hersins eða skáldskapurinn.
Þegar menn eru að breiða út boðskap hafa þeir til-
hneigingu tO að leita í þá sem eru þeim sammála. Ég
hafði lært það í byltingarbaráttunni að láta sjónarmið
mín mæta veruleikanum í hvaða standi sem hann var og
taka afleiðingunum. Sá sem hefur selt Neistann, blað
Fylkingarinnar, getur selt hvað sem er; hann hefur heyrt
aOt sem fólk getur látið út úr sér, ljótt og sætt. Þarna var
ég í svipuðu hlutverki nema þetta voru ljóðabækur og
mitt erindi við fólkið var skáldskapurinn."
-sm