Dagblaðið Vísir - DV - 21.09.2002, Qupperneq 16

16
LAUGARDAGUR 21. SEPTEMBER 2002
Helgarblað
DV
nóbelsverölaunin og fjórum árum síðar var bókin
bönnuð á Ítalíu.
Henry Miller gaf úr bók sína Tropic of Cancer í
Frakklandi árið 1934. Bókin er að hluta til
sjálfsævisaga sem lýsir, frjálslega, árunum
1920-1924 í lífi Millers. Kynlífslýsingar þóttu svo
berorðar að bókin var bönnuð í Bandaríkjunum í
tæpa þrjá áratugi. Háskólastúdentar smygluðu
henni af miklum móð til Bandaríkjanna. Að
minnsta kosti fjörtíu dómsmál voru höfðuð gegn
bóksölum sem seldu bókina.
Dónaskapur vandlega talinn
Árið 1944 kom út í Bandaríkjunum skáldsagan
Forever Amber eftir Kathleen Winsor. Bókin hlaut
slæma dóma en náði þrátt fyrir það gríðarlegum
vinsældum meðal almennings. Eftir henni var síð-
an gerð kvikmynd með leikkonunni Lindu Damell
í aðalhlutverki. Aðalsöguhetjan Amber er óskilget-
in og eignast íjölda elskhuga, þar á meðal Karl n.
Bretakóng, og á þijú böm með þremur mönnum.
Hún giftist fjóram sinnum en einungis fyrsta
hjónabandið er löglegt og hún eignast ekki eina
manninn sem hún raunverulega elskar.
Árið 1948 krafðist ákæravaldið í Massachussets
þess að bókin yrði bönnuð þar sem hún væri ósið-
leg. í rökstuðningi var sagt að í verkinu væri sjö-
tíu sinnum talað um samfarir, sjö sinnum minnst
á fóstureyðingar, tíu sinnum væru lýsingar á kon-
um að afklæðast í návist karlmanna og sifjaspell
kæmi fyrir fimm sinnum. Ailt var þetta samanlagt
talið stefna siðferðisvitund lesenda í hættu og
hvetja þá til lauslætis. Dómari í málinu lét sér fátt
um þennan rökstuðning finnast en gaf um leið lít-
ið fyrir bókmenntagildi verksins og sagði lestur-
inn framkalla svefn fremur en löngun til hjásvæf-
elsis. Yfirvöld í Nýja-Sjálandi voru ekki jafnmild
og þar var bókin bönnuð árið 1952.
Gamansaga eða klám?
Bandarískir útgefendur höfnuðu handriti Vla-
dimirs Nabokovs að Lolitu af ótta við að bókin
yrði stimpluð sem klám. Umboðsmaður Nabokovs
leitaði þá til Olympia Press í Frakklandi sem gaf
bókina út á ensku árið 1955. Hún fékk þá umsögn
að vera óþverri og klám en Nakokov sagði hana
eiga að vera gamansögu. Bókin var bönnuð í
Frakklandi árið eftir. Þegar franski útgefandinn
bað Nabokov um aðstoð við að berjast gegn bann-
inu svaraði Nabokov: „Bókin sjálf er siðferðileg
vöm mín.“ Bannið varð að dómsmáli sem Olymp-
ia Press vann árið 1957 og bókin var komin í sölu
í byijun árs 1958 en var bönnuð á ný seinna sama
ár. Útgefandinn fór aftur 1 mál og vann það.
Bresk tollayfirvöld bönnuðu innflutning á bók-
inni árið 1955 en sama ár hafði Grahame Greene
sagt hana vera eina af þremur uppáhaldsbókum
sínum sem út komu það árið. Bandarískir útgef-
endur komu sér undan því að gefa bókina út, þar
til einn þeirra tók áhættuna, árið 1958, án eftir-
mála. Ári eftir var banninu í Englandi og Frakk-
landi aflétt. Bókin var hins vegar bönnuð á Nýja-
Sjálandi, í Argentínu og Suður-Afríku.
Rabbit, Run eftir John Updike kom út í Banda-
ríkjunum árið 1960. Tveimur árum síðar var hún
bönnuð á írlandi vegna meintrar ósiðsemi. Árið
1976 gerðu nokkrir foreldrar í Maine í Bandaríkj-
unum athugasemd við að bókin væri á lestrarlista
bama þeirra. í kjölfarið var bókin tekin af lista og
einungis var hægt að fá hana á skólabókasafninu
ef framvísað var skriflegu leyfi frá foreldrum. Bók-
in var tekin af lestrarlista skóla í Wyoming árið
1986 vegna kynlífslýsinga og guðlasts.
flytja hana inn í landið.
Árið 1932 gerði tollvörður
upptækt eintak af bókinni,
sem hafði verið sent til
Random House. Bókaútgáf-
an hafði ætlað að setja bók-
ina á markað í Bandaríkj-
unum og fór fram á að dóm-
stólar tækju afstöðu til
málsins. Við réttarhöldin
krafðist Random House
þess að tekin yrði afstaða til
bókarinnar í heild sinni en
hún ekki dæmd út frá ein-
stökum köfhim hennar.
Dómari samþykkti þá kröfu
og sagði í úrskurði að í
heildina hefði skáidsagan
bókmenntalegt gildi og þeir
kaflar hennar sem þættu
ósiðlegir þjónuðu ákveðn-
um tilgangi. Því væri bókin
ekki ósiðleg. Eftir þann
dóm var ekkert því til fyrir-
stöðu að Ulysses kæmi út í
Bandaríkjunum.
Vladimir Nabokov. Höfundur Lolitu sagöi bókina vera gamansögu en
ekki var öllum skemmt og bókin var bönnuö í Frakklandi og Englandi
og fleiri löndum.
Dónalegar
bækur
Bækur vekja viðbrögð, stundum gríðarsterk
Hér er sagt frá nokkrum þekktum skáldsögum 20.
aldar sem vöktu svo hörð viðbrögð að einhveijir
vildu banna þær fyrir að vera grófar og klám-
fengnar og hafa slæm áhrif á siðferðisvitund al-
mennings.
Ulysses, ein frægasta skáldsaga 20. aldar, kom
út í Englandi árið 1918.
Fyrstu réttarhöld vegna bókarinnar urðu í
Bandaríkjunum árið 1921 þegar samtök sem börð-
ust gegn siðleysi komust yfir tímarit sem birti
kafla úr bókinni. Dómsúrskurður var tímaritinu í
óhag. Ári seinna brenndi póstþjónustan í Banda-
ríkjunum 500 eintök af bókinni þegar reynt var að
Sérfræðingar í vitna-
stúku
Elskhugi lafði Chatterla-
ys eftir D.H.Lawrence kom
út á Ítalíu árið 1928 en í
Englandi var hún seld í
áskrift til að forðast ritskoð-
un. I Bandaríkjunum var
bókin úthrópuð sem klám
og ferðalangar sem komu
með hana inn í landið áttu
á hættu að hún yrði gerð
upptæk. Bóksali þar í landi
var ákærður fyrir að hafa
bókina til sölu í verslun
sinni og var, ásamt aðstoð-
armanni sínum, dæmdur í
fjársekt og nokkurra vikna
fangelsi. Þijátíu árum eftir
útgáfu bókarinnar var hún
gefin út í Bandaríkjunum.
Póstþjónustan neitaði að
dreifa bókinni. Útgefandinn
höfðaði þá mál og vann það.
Árið 1960 ákvað Penguin-út-
gáfan breska að gefa bókina
út óstytta. Rikissaksóknari
höfðaði mál til að stöðva út-
gáfu bókarinnar. Þijátíu og
fimm sérfræðingar voru
kallaðir fyrir réttinn og
staðfestu að skáldsagan teld-
ist vera bókmenntaverk. Penguin-útgáfan var
sýknuð.
Háskólastúdentar í smygli
Bandaríski rithöfundurinn William Faulkner
sendi frá sér skáldsöguna Griðastað árið 1931. Hún
vakti mikla athygli vegna lýsinga á nauðgun og
vændi. Ekki vakti síður athygli þegar höfundur-
inn sagðist hafa skrifað um þessi efni vegna gróða-
sjónarmiða fremur en af listrænum ástæðum.
Árið 1948 voru nokkrir bóksalar í Pensylvaníu
ákærðir fyrir að selja klámbækur, þar á meðal
Griðastað. Dómari vísaði því á bug að bókin inni-
héldi klám. Tveimur árum síðar fékk Faulkner
Ljóð vikunnar
Delirium Tremens
- eftir Kristján Jónsson
Ég er hraustur, ég er veikur,
ég er hryggur, glaður þó:
ég er óhrœddur, ég er smeykur,
ég er snauður, ríkur nóg.
Ég elska gjörvallt, allt þó hata,
allt ég veit og neitt ei skil:
öllu bjarga' og öllu glata
í augnabliki sama' ég vll.
Ég er fús og ég er trauður,
ég ber glaður votan hvarm,
ég er lífs og ég er dauður,
ég er sœll og bý við harm.
Ég er óður, ég er hœgur
ég kýs allt og neitt el vil;
ég um alla jörð er frœgur.
ég hef aldrei verið til.
Hendur og orð
Kolfinna Baldvinsdóttir segir frá bók sem greip hana
heljartökum.
„Sú bók sem hefur gripið mig heljartökum
og kemst varla úr huga mér um þessar mund-
ir er King Leopold’s ghost sem kom út fyrir
skömmu og er eftir Bandaríkjamanninn Adam
Hotschild. Bókin fjallar
um yfirtöku Belgíu á
Kóngó í lok síðustu ald-
ar. Við vitum svo
margt um harðsvíraða
meðhöndlun nýlendu-
veldanna á Afríkuríkj-
unum en ég held að að-
farir Belga í Kongó hafi
jafnvel verið verri en
helfor Hitlers. í gegnd-
arlausu arðráni á þess-
ari þjóð voru tugir
milljónir manna drepn-
ar af einskærri villi-
mennsku og græðgi eft-
ir gúmmíi. Talan 15-20
milljónir hefur verið
nefnd af mannfræðing-
um seinni tíma sem
ferðuðust um landið á
sjötta áratugnum og komust að því að í hveiju
þorpi vantaði allavega helming karlpenings-
ins.
Það sem vekur þó enn meiri óhug er sú
óskiljanlega mannvonska meðal hirðmanna
Leopolds að höggva hendur af fólki - börnum
jafnt sem fullorðnum. Hvem dag söfnuðust
hundruð handa af öllum stærðum og gerðum
sem þjónuðu þeim eina tilgangi að sýna fram á
að byssukúlum hefði ekki verið eytt til einskis
- maður hafði verið drepinn og hönd hans var
sönnun þess.
í kjölfar lestursins fór
ég að yfirheyra Belga
um þekkingu þeirra á
þessum skammarlega
kafla í sögu landsins og
uppgötvaði mér til
skelfingar að þeir vita
ekki neitt. Ekki einn
stafkrókur um þetta
þjóðarmorð kemur fram
f skólabókum barna
minna. Og ekki eitt ein-
asta merki þessa er
hægt að sjá í fomeskju-
safni þeirra hér tileink-
að Afríku.
Ég á nú erfitt með að
ganga um götur Bmssel
þvf flestar glæsibygg-
ingar borgarinnar voru
reistar í tíð Leopolds. í mínum huga eru þær
minnismerki um allar þær hendur sem urðu
aðskila frá líkömum þeirra sem enn í dag hafa
ekki komist undan því áliti „hvíta mannsins"
að vera skepnur."
íslandsljóð á
ensku
Cold was that beauty - Ijóðaþýðingar
Cold was that
beauty er ný
bók frá Sölku
með þýðingum
Bemards
Scudders á ljóð-
um um fimmtíu
íslenskra
skálda frá fyrri
öldum, einkum
þeirri tuttug-
ustu. Þetta eru
ljóð um íslenska náttúru, landið,
veðrið og dýralífið, en líka mann-
lega náttúru, ástir og harma. Helga
K. Einarsdóttir valdi ljóðin og
Scudder nær prýðilegum takti við
ljóðrænan smekk hennar. Úrvals-
gjöf til vina yðar erlendis.
'ótíö
Efsverð þitt er stutt -
gakktu þá feti framar.
Spartversk móðir við son sinn.
Allar bækur
1. 177 leiðir til að koma konu í 7.
himin PP-forlaq
2. Lífið í jafnvæqi Oprah Winfrey
3. Dönsk íslensk/íslensk dönsk orða-
bók Orðabókaútqáfan
4. Ríki pabbi, fátæki pabbi Robert T.
Kiyosaki
5. 206 leiðir til að tendra karlmann
PP-forlaq
6. Með lífið í lúkunum Guðjón I. Ei-
ríksson oq Jón Hjaltason
7. Láttu Ijós þitt skína Victoria Moran
8. Hamingjan í húfi Phillip C.
McGraw
9. Feqraðu líf þitt Victoria Moran
10. Ensk íslensk/íslensk ensk orðabók
Orðabókaútqáfan
Skáldverk
1. Dauðarósir - kilja Arnaldur Indriða-
son
2. Grafarþögn - kilja Arnaldur Ind-
riðason__________________________
3. Islandsklukkan - kilja Haldór Lax-
ness
4. Híbýli vindanna - kilja Böðvar Guð-
mundsson
5. Alkemistinn - kilja Paolo Cuehlo
6. Meira en mynd og grunur Þor-
steinn frá Hamri
7. Mýrin - kilja Arnaldur Indriðason
8. Kaldaljós - kilja Viqdís Grímsdóttir
9. Nóttin hefur 1000 augu Árni Þór-
arinsson
10. Brosmildi maðurinn Henning
Mankell
Barnabækur
1. Leitin að fjársjóðnum Mál og
menninq
2. Sex ævintýri Áslauq Jónsdóttir
3. Allir saman nú Anita Jeram
4. Liló og Stitch verða vinir Vaka-
Helqafell
5. Geitungurinn Árni Árnason og
Halldór Baldursson
6. Arnaldur refur Georqie Adams
7. Tindátinn staðfasti H.C Andersen
8. Þrautabók Gralla gorms Bergljót
Arnalds
9. Stubbar - stubbabrauðturninn
Vaka-Helqafell
10. Lilo fær qæludýr Vaka-Helqafell