Dagblaðið Vísir - DV - 21.09.2002, Blaðsíða 20

20
Ha/cj o rb lct c) DV
LAUCARDACUR 21. SEPTEMBER 2002
Ragnar Ingi Aðalsteins-
son fékk uppeldi að
hluta í bundnu máli í af-
skeltktri sveit. Hann
kennir fólki að setja
saman vísur.
DV-inynd E.Ól.
Eins og að setja
hundinn í kvmar
Það er stundum sagt að allir sem fást við að
skrifa gangi með rithöfund í maganum og án efa er
það að einhverju leyti rétt. Þeir eru vafalaust ekki
færri sem ganga með skáld í maganum og vildu
gjarnan kunna einhver skil á þeirri göfugu list að
setja saman vísur.
íslendingar hafa stundað þá íþrótt að setja sam-
an vísur eftir ákveðnum og ströngum reglum leng-
ur en nokkur veit. Allir þekkja einhverjar fer-
skeytlur og sú iþrótt að kasta fram stöku lifir
ágætu lífi meðal þjóðarinnar eins og vel sótt hag-
yrðingakvöld bera vitni um en slíkar samkomur
þykja nú um stundir eitt hið besta skemmtiefni.
í röðum þekktari hagyrðinga landsins er maður
að nafni Ragnar Ingi Aðalsteinsson sem er lesend-
um DV að góðu kunnur sem umsjónarmaður vísna-
þáttar sem birtist í hverju laugardagsblaði. Ragnar
hefur lengi fengist við að kenna bragfræði og
vísnagerð og hefur nú sent frá sér nýstárlega
kennslubók í þeim efnum sem heitir því yfirlætis-
lausa nafni vísnaverkefni. Okkur verður því fyrst
fyrir að spyrja höfundinn hvers konar bók þetta sé
eiginlega.
„Það er von að spurt sé því svona bók hefur
aldrei komið út áður,“ segir Ragnar og glottir
skelmislega.
„Henni er ætlað að æfa fólk í því að búa til vís-
ur. Menn hafa lengi kennt bragfræði og sjálfur hef
ég kennt hana árum saman og haldið námskeiö. Ég
hef rekið mig á það að bragfræðikennslan ein og
sér er ekki nóg, heldur þurfa menn að æfa sig í því
að búa til vísur. Þess vegna setti ég saman þessa
bók sem er byggð á minni kennslureynslu."
Bókin er þannig sett saman að í henni eru 40
verkefni. Ragnar hefur valið saman orð sem hægt
er að nota til að mynda vísu og verkefni hverrar
siðu felst í að skrifa orðin upp þannig að þau
myndi vísu með réttri stuðlasetningu og rími.
„Það leiðir af sjálfu sér að á hverri þraut eru
mýmargar lausnir sem allar eru jafnréttar. Ég setti
saman vísu úr einhverjum oröum sem síðan er
ruglað og verkefnið felst í að raða þeim saman á
ný.“
Verða sjóveikir af bragfræði
Ragnar segir að kennslufræðilega sé ekki hægt
að ætlast til þess að menn læri að yrkja aðeins með
því að læra bragfræði.
„Ég þekki snjalla hagyrðinga sem verða sjóveik-
ir ef maður fer að þylja yfir þeim bragfræði. Þeir
vita ekkert um hana en myndu aldrei setja saman
nema rétta vísu. Ég var svona líka og lenti í stök-
ustu vandræðum þegar ég átti að fara að kenna
mönnum að yrkja.“
Ragnar bendir á þann skemmtilega möguleika að
þegar væntanlegir nemendur séu búnir að leysa öll
verkefnin í bókinni þá megi þeir senda hana út-
fyllta annaðhvort til sin eða til útgefandans sem er
bókaútgáfan Hólar á Akureyri og með timanum fái
þeir ef til vill endurgjöf á það hvemig til hafi tek-
ist.
Um þessar mundir er Ragnar aðjúnkt við Kenn-
araháskóla íslands og er sjálfur í magisternámi við
Háskóla íslands. Hann er því eiginlega hvergi að
kenna bragfræði beinlínis en segist hafa í hyggju
að halda námskeið í vísnagerð eftir áramótin.
Bragfræði er liður í námskrá grunnskóla en Ragn-
ar segir það mismunandi hve því er mikið sinnt og
fer áreiðanlega eftir áhuga hvers kennara fyrir sig.
„Það er tiltölulega lítið um að menn kenni þetta
eins og ég gerði, að kenna börnunum að yrkja. Þá
fyrst fer að verða fjör.“
Ragnar hefur árum saman kennt viö Foldaskóla
í Grafarvogi og þar á meðal vísnagerð og brag-
fræði. En hvernig tekur ungdómurinn við kennsl-
unni?
„Þau taka þessu vel og finnst þetta spennandi og
ógurlega gaman þegar þau eru búin að ná tökum á
þessu. Verkefni eins og þau sem eru i bókinni voru
alltaf meðal þeirra vinsælustu sem ég lagði fyrir.“
Genetískur áhugi á kvæðum
Rapp nýtur mikilla vinsælda nú um stundir og
byggir mikið á rími og hljóðfalli. Skyldi það hafa
aukið áhuga ungdómsins á hefðbundnum kveð-
skap?
„Ég er ekki viss um að það tengist. Áhuginn á
vísnagerð er eiginlega genetískur i íslensku þjóð-
inni og hefðin stendur svo nálægt íslendingum öll-
um og ég held að það komi ekki við tískusveiflur
eins og rapp. Rappið er mjög flott og ég held að
þjóðskáldin sem gengu fyrir konunga til forna og
fluttu þeim kvæði sín hafi notað einhvers konar
rapp við flutninginn. Þegar Eirlkur konungur
sagði við Egil Skallagrímsson: „Hið besta er kvæð-
ið flutt“ þá minnist hann ekkert á innihald en
flutningurinn hreif hann.“
Ragnar hendir á að íslendingar hafi haldið
tryggð við hljóðstafasetningu meðan allar aðrar
þjóðir lögðu hana af og þess vegna á vísnagerð eins
og hún er stunduð með íslendingum engan sinn
líka. Norðurlandaþjóðir sem áður áttu þess hefð
hafa týnt henni fyrir nokkrum öldum.
„Við notum sömu hljóðstafasetningu og við gerð-
um á söguöld og það gerir okkar vísnagerð merki-
legri en ella. Við erum því réttilega stoltir af þess-
ari hefð og stór hluti þjóðarinnar litur á þetta sem
merkilegan arf og íslenskan."
Raqnar Ingi Aðalsteinsson
war alinn upp íbundnu máli
austur á Jökuldal. Hann hef-
ur lenqi fenqist við að kenna
fólki að setja saman vísur oq
hefur sett saman frumleqa
kennslubók íþessari fornu
íþrótt. I unqdæmi hans var
það talinn qlæpur á borð við
að setja hundinn íkijrnar að
fara vitlaust með vísu.
Ekki lengur haUærislegt
Þótt skáld og hagyrðingar hafi oft notið aðdáun-
ar gegnum aldirnar þá hefur nútíminn á stundum
haft horn í síðu þessa menningararfs. Til skamms
tíma var ekki hægt að ímynda sér neitt eins hall-
ærislegt eins og að vera í kvæðamannafélagi og
fara með rímur. Slíkir menn voru sennilega í vað-
málsfötum og tóku í nefið. En sennilega er sann-
gjarnt að segja að formið sé í nokkurs konar end-
urreisn?
„Það er þannig. Vísnahefðin bjó við andúð um
tíma og menn töldu hana úrelta og menn fóru að
yrkja atómljóð og syngja á ensku eða syngja haka-
brag og leir eins og sumar dægurlagahljómsveitir
gera. Svo kom þetta aftur upp þvi það fór aldrei
langt, í mesta lagi rétt úr augsýn.
Um 1980 fór ég fyrst að fást við að kenna brag-
fræði og þá lifði þessi hefð góðu lífi en þá voru far-
in að sjást það sem ég vil kalla danskvæðaeinkenni
þegar menn voru að yrkja vísur með rími en án
stuðlasetningar. Það fannst mér ekki fallegt og ein
ástæða þess að ég fór að setja saman minar fyrstu
kennslubækur í þessu og fyrsta kverið kom út hjá
Námsgagnastofnun 1987.“
Uppeldi í bundnu máli
Sjálfur er Ragnar ljóslifandi dæmi um það
hvernig hefðin lifir milli kynslóða en hann ólst
upp í afskekktri sveit á Vaðbrekku á Jökuldal.
Systkinahópurinn var stór en níu þeirra komust til
fullorðinsára og hafa öll fengist við að yrkja þótt
Ragnar og bróðir hans, Hákon Aðalsteinsson, séu
án efa þekktastir á því sviði.
„Ég hef sagt að á mínu æskuheimili hafi menn
talað saman í bundnu máli og vísnagerð hafi verið
hluti af tungumálinu og daglegri tjáningu. Faðir
minn vitnaði í Einar Benediktsson og móðir mín í
Stephan G. Stephansson. Þau kunnu margt og eftir
fleiri höfunda en þessa. Faðir minn var morgun-
glaður maður og talaði oft í hendingum þegar hann
var að vekja okkur á morgnana.
Við byrjuðum auðvitað á þessu mjög ung og ég
veit ekki hvernig hefði farið fyrir okkur ef við
hefðum ort vitlaust. Ég held að við hefðum ekki
fengið að éta. Það mátti ekki. Það var næstum eins
og að setja hundinn í kýrnar."
-PÁÁ