Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.07.1992, Blaðsíða 39

SR. MATTHÍASAR JOCHUMSSONAR 1893
39
„Synd er að brigzla löndum vorum í Vesturheimi um ræktarleysi til
fósturjarðar sinnar. Hið viðkvæma Islandsminni Einars Hjörleifssonar
lýsir einmitt ágætlega hinni helgu saknaðarást, sem lifir í brjósti alls þorra
íslendinga, sem vestur liafa flutzt. Leyndi sú tilfinning sér aldrei, hvar sem
ég kom og heyrði ræður þeirra. Það er missirinn og hin ógurlega Ijarlægð,
sem hitar upp og hreinsar hina djúpu ylhvöt, sem heitir heimþrá og
ættjarðarást. Ef Ameríku-Íslendingar flyttu heim og kæmu félausir aftur
að knjám móður sinnar, mundu víst, eins og nú stendur, bræðurnir ekki
taka þeim marglega. Kemur það af því, að bæði mundu menn þykjast hafa
nógum að skammta, enda yrði svarið: „Þér var nær að fara hvergi!" Aftur
má það vera vel kunnugt, hve bróðurlegar viðtökur berir og snauðir
vesturfarar hafa fengið hjá löndum sínum, þegar þeir hafa hert á hurðir
þeirra; sá ég sjálfur full deili til þess. Nýjar hræringar og kynlegar komu í
hug minn, er ég sat a ræðupallinum og horfði móti mannösinni á
bekkjunum andspænis. Stóð þar í hálfhring bekkur yfir bekk, svo rúm var
fyrir þúsundir. Allt þetta fólk var vel klættog vel útlítandi. Ogallt þetta fólk
var í s 1 e n z k t. Með heitum yl og hluttekningu leit ég yfír unga og garnla,
einkum börnin og hið aldurlmigna fólk, og aldrei skildi ég betur en þá
stund, hvað þjóðræknin er: að hún er mannsins dýpsta og dýrasta sálarafl,
sem frá því sögur hófust hefír ómað frá hörpu skáldmæringanna og kveðið
við hátt í sverðum og atgeirum kappanna, sem barizt hafa eða fallið fyrir
land og lýð! Ó. þú háa og göfuga mannssál! Þú ert eins og hið máttuga
himinloft, þú sýnir ekki kraft þinn fyrr en þú ert eins og það bundin
járnviðjunt; þú ert gullið, sem fyrst sýnir sinn háa eiginlegleik í sjöföldum
eldi! í því fólki, sem ég horfði á, sá ég þetta „brennda gull". Því virðist öllu
líða vel og í mörgu betur en gjörist heima, en — hvað hafði það lagt á sig og
liðið? Og hvað hafði eldur reynslu og umbreytingar gjört við það? Nú þola
vesturfarar litla nauð hjá því, sem hinir fyrstu þoldu. Þær sögur fara ekki
hátt, en það sem ég heyrði, gekk í gegnum mig. Þar man nú margur maður
tvær ævirnar. Og enn gildir það, að nýkomið fólk grípur ekki gull upp án
erfíðis í Ameríku."