Frjáls verslun - 01.02.1947, Blaðsíða 19

ar a£ fornaldarbókmenntum Tékka, bæði á lat-
ínu og tékknesku. Og á 12. öld og lengstum síðan
er Bæheimur talinn eitt af konungsríkjum Ev-
rópu og hefur þá verið voldugt ríki sem hafði
mikil áhrif á nágrannaþjóðirnar, bæði í stjórn-
málalegu og bókmenntalegu tilliti.
Um þetta leyti kernur Premyslovci-ættin til
valda og nær miklum áhrifum og vinsældum.
Borgir eru reistar, og Prag er ásamt Regensburg
voldugasta borg í Evrópu og menningarmiðstöð.
Tékkneska er tungumál konunga og hástéttar-
rnanna. Áhrifasvæði Bæheims nær frá Adríahafi
til Eystrasalts. En þá dynur ógæfan yfir að nýju,
eftir dauða síðasta Premýsl-hertogans, Vaclav III.,
árið 1306. Lendir þá allt í uppnámi og valda-
baráttu í Bæheimi um skeið.
Seint og um síðir nær hertogaættin af Luxem-
burg völdum,. en til hennar telst einn af ást-
sælustu þjóðhöfðingjum landsins, nefnilega Karl
IV., sem var af þegnum sínum nefndur faðir
landsins. Hann var menntaður í Frakklandi og
nam ekki tékknesku fyrr en hann kom til lands-
ins til krýningar. Hann varð síðar Þýzkalands-
keisari, og allt frá Jrví hafði einvaldur Bæheims
áhrif á Jrýzka ríkið. Karl IV. vann að viðreisn
Prag-borgar og hafði í hyggju að gera hana að
höfuðborg ríkis síns, sem var á þeiin tíma, þ. e.
byrjun 15. aldar, langstærsta ríki Evrópu. Hann
lét einnig leggja vegi og byggja brýr um allt
landið, reisa kirkjur og hallir í gotneskum stíl,
og hann stofnaði einnig fyrsta háskólann í Prag,
sem er einn elzti háskóli heimsins (1348).
Á Jressu tímabili var einhver stærsti atburður
mannkynssögunnar undirbúinn í Bæheimi. Jó-
hann Htiss rís upp gegn kirkjuvaldinu og kem-
ur af stað öflugri hreyfingu, Hússisma, sem er
fyrsta greinin á stofni mótmælendatrúarbragð-
anna, og ryður sér braut heilli öld fyrir daga
Lúthers. Kenningar Húss voru í framhaldi af
skoðunum hins enska umbótamanns Wycliffs, og
felst í þeim sá boðskapur, að líta beri á hvern
mann sem eiganda frjálsrar hugsunar í frjálsum
líkama. Hér með er lénsdómurinn raunverulega
brotinn á bak aftur í Evrópu, og hefst nú tími
margra og mikilla styrjalda. Krossfarar kirkj-
unnar ráðast inn í landið en mæta harðri mót-
spyrnu frá hendi Jan Zizka og fylgismanna hans.
Zizka er af hernaðarsérfræðingum talinn vera
meðal mestu herforingja allra tíma. Hann féll í
orustu nálægt Pribyslav árið 1424, og varð Prokop
Holy eftirmaður hans, en hann var hvergi nærri
Miroslav
R. Mikulcak.
jafnfær hershöfðingi. Afleiðingin var ósigur á ó-
sigur ofan og landi og þjóð var Jrjakað og eytt í
dæmafáum mæli, svo að íbúatalan nam um skeið
aðeins um 300.000 manns. Reyndar biðu kross-
fararnir einnig mikið tjón.
Eftir alllangan tíma komu svo ríkisstjórnarár
fyrsta Bæheimskonungsins, sem var kosinn af
frjálsum vilja þjóðarinnar. Hann hét Jiri Z.
Podebrad og var mikilhæfur stjórnmálamaður.
Hann gerði m. a. fyrstu tilraunina til að inynda
Jrjóðabandalag í Evrópu. Að dögum hans liðnum
kemst Jojóðin aftur undir áþján erlendra valds-
manna, hinna pólskn Jagellon-hertoga, fram til
ársins 1526.
í byrjun 17. aldar verður austurríska Habs-
borgaraættin ráðandi í Bæheimi, og hélst svo
allar götur fram til heimsstyrjaldarinnar 1914.
Land og lýður tekur hægt og sígandi framförum
og nýtur menningarstrauma frá Frakklandi og
Þýzkalandi.
Snemma á 19. öld taka bæheimskir hæfileika-
menn að stofna til þjóðarvakningar fyrir áhrif
franska rómantismans. Á Jreim tíma var tékk-
neska einungis tungumál bænda og búalýðs, en
allar bókmenntir ritaðar á Jrýzku eða frönsku.
Nú verður á þessu gagngerð breyting. Föður-
landsvinir fara að semja ljóð sín og sögur á
tékkneska tungu, Jreir fyllast aðdáun á sögu þjóð-
ar sinnar og fegurð landsins, og á þennan hátt
hefst tékknesk tunga aftur til vegs og virðingar.
í fyrri heimsstyrjöldinni risu upp erlendar her-
sveitir, sem hlaupið höfðu úr liði austurríska
hersins eða voru skipaðar Tékkum, búsettum
utan heimalandsins, og myndaðist Jrannig tékk-
FRJÁLS VERZLUN
19