Frjáls verslun - 01.12.1962, Blaðsíða 15

Sigfús Hcrukur Andrésson, sagnfræðingur:
Verzlunin í Sfykkishólmi
1788-1806
Peter Hölter verður kaupmaður í Stykkishólmi
Við byrjun fríhöndlunar árið 1788 komst verzl-
unin í Stykkishólmi í eigu Peters Hölters, sem þá
hafði verið kaupmaður konungsverzlunar á Patreks-
firði um 10 ára skeið. Hafði Hölter annars starfað
við Islandsverzlunina allt frá æsku og byrjað feril
sinn sem nemi (drengur) hjá Almenna Verzlunar-
félaginu árið 1763 og síðan unnið sig smám saman
upp. Hann mun hafa verið um fertugt, er fríhöndl-
unin hófst og því enn á bezta starfsaldri, enda hugð-
ist hann ekki aðeins reka verzlun í Stykkishólmi,
heldur og útgerð og jafnvel einhverja verzlun á
Patreksfirði eða Bíldudal og sömuleiðis eftir atvik-
um í Olafsvík eða Grundarfirði. En minna varð úr
þessu en ætlað var í upphafi og bar margt lil þess
eins og nánar mun verða vikið að.
Það var upphaflega ætlun Hölters að liafa félag
við bróður hinn, Didrieh, sem var kaupmaður kon-
ungsverzlunar í Stykkishólmi, en áræddi ekki að
reyna þar verzlun upp á sitt eindæmi sökum fá-
tæktar og heilsuleysis. En Didrieh Hölter andaðist
í Stykkishólmi veturinn 1787—88 rneðan bróðir
hans var í Kaupmannahöfn að samningum við
sölunefnd verzlunareigna konungs. Andlátsfregnin
barst til Hafnar í byrjun apríl 1788 í bréfi til sölu-
nefndar frá Ólafi Stefánssyni, amtmanni í hinu ný-
stofnaða vesturamti. Skýrði amtmaður og frá því,
að þegar svona var komið og hann vissi ekki annað
en verzlunareignunum í Stykkishólmi væri óráð-
stafað, hefði hann afhent þær Hans Hjaltalín, kaup-
manni konungsverzlunar á Arnarstapa, sem vildi
hefja verzlun á eigin spýtur í Stykkishólmi.
Þessar ráðstafanir Ólafs amtmanns voru í fullu
samræmi við fyrirmæli rentukammers og sölunefnd-
ar og þau u]>phaflegii tilboð, sem kaupmönnum
höfðu verið gerð, cf þeir vildu taka við verzlununum
á íslenzku höfnunum fyrir eigin reikning. Áttu þá
kaupmenn að hafa forréttindi til verzlunareignanna
á þeim höfnum, scm þeir störfuðu á og amtmenn
að afhenda þeim þessar eignir í nafni sölunefndar
og taka af þeim skuldabréf fyrir. Að þessum kaup-
mönnum frágengnum mátti hins vegar afhenda eign-
irnar kaupmönnum frá öðrum höfnum, eða öðrum
mönnum á Islandi, sem amtmenn töldu hæfa.
Nú hafði niðurstaðan orðið sú, að kaupmenn
höfðu ekki talið sér fært að ganga að þeim tilboð-
um, sem þeim voru gerð í auglýsingunni 18. ágúst
1786 urn fríhöndlunina og því nær enginn þeirra
Lreysti sér heldur til að taka tilboði sölunefndar
frá 24. júlí 1787, sem var að ýmsu leyti hagstæð-
ara. Ilöfðu því flestir kaupmenn á fslandi haldið
lil Kaupmannahafnar með verzlunarskipunum
haustið 1787 til að reyna að ná enn hagstæðari
samningum við sölunefnd.
Bréf Ólafs amtmanns kom sölunefnd í nokkurn
vanda, þar eð hún hafði þá lofað Hölter verzlun-
inni í Stykkishólmi, þótt það væri raunar gert með
tilliti til þess, að hann verzlaði í félagi við bróður
sinn. Nefndin hafði nefnilega sjálf eindregið beðið
amtmann að hvetja kaupmenn til að kaupa verzl-
unareignirnar. Ólafi hafði að vísu ekki tekizt að fá
Ilans Iljaltalín til að taka við Arnarstapa en hins
vegar við Stykkishólmi, þar sem hafnarskilyrði
voru betri. Þetta hafði amtmaður gert í góðri trú,
þar eð honum virtist enginn annar eiga meira til-
kall til staðarins, úr því að kaupmaðurinn þar var
fallinn frá. Reyndi sölunefnd nú að leysa málið á
þann hátt að bjóða Hölter Bíldudal í stað Stvkkis-
hólms af því að þá var þegar búið að ráðstafa Pat-
reksfirði, enda taldi hún sig ekki lengur bundna
af samningum við hann um Stykkishólm, er bróðir
hans var látinn.
En Ilölter kvaðst annað hvort vilja Stykkis-
hólm eða engan verzlunarstað ella, og eftir allmikið
þjark fór svo, að hann hélt Stykkishólmi. Sölu-
nefndin þóttist líka eiga í of miklum erfiðleikum
FRJÁLS VERZLUN
15