Frjáls verslun - 01.12.1962, Blaðsíða 21

vísast að viðgangur verzlunarinnar þar yrði betri
í höndum hans sjálfs en faktors, sem enga hlut-
deild átti í henni.
Sumarið 1802 leið þó án þess að gengið væri frá
nokkrum samningum, enda mun hinn væntanlegi
meðeigandi hafa viljað fá áður nánari fregnir um
ástandið i Stykkishólmi. En þaðan, eins og víðast
hvar annar staðar af landinu, bárust heldur dapur-
legar fregnir þetta sumar. Afkoman til sjós og lands
hafði verið ákaflega erfið um veturinn sökum af-
leits tíðarfars, og komu mörg skip kaupmanna l>að-
an aðeins með hálfa farma haustið 1802.. Og við
þessar aðstæður komust kaupmenn ekki heldur
hjá því að veita viðskiptamönnum sínum á íslandi
tiltölulega meiri reikningslán en ella.
Þátttaka í Stykkishólmsverzlun virtist því ekki
sérlega eftirsóknarverð eins og á stóð. Og að þessu
sinni eins og svo oft áður, var ekki heldur ein bár-
an stök í hrakföllum Hölters, því að þetta haust
urðu kunningjar hans, Schött og Herlew gjaldþrota.
Þegar hér var komið sögu, voru þeir í sjálfskuldar-
ábyrgð fyrir hór um bil 13000 ríkisdölum af skuld-
um Hölters við konungssjóð, en hann hafði þá ný-
lega skrifað upp á nokkra víxla fyrir þá. Þessir
víxlar voru nú látnir falla á Hölter, sem átti ekki
um annað að velja en gefa upp bú sitt sem þrotabú.
Um þetta leyti skuldaði Hölter konungssjóði
nærri því 30.000 ríkisdali alls. En eignir hans voru
þrjár jarðir á Islandi, verzlunarhús og vörur í
Stykkishólmi, tvö skip og eitthvað af vörum o. fl.
í Kaupmannahöfn, og var þetta samtals 1.5—20.000
ríkisdala virði. Auk þess átti hann nokkur þúsund
ríkisdali í útistandandi skuldum á Islandi, sem
þótti heldur vafasöm eign, eins og hagur manna
þar var þá bágborinn. Abyrgðarmenn hans, Sclúitt
og Ilerlevv, áttu ekki fyrir sínum eigin skuldum,
og var því einskis að vænta úr þeirri átt, svo að
viðbúið var, að tap konungssjóðs vegna Iíölters
yrði allmikið. Þá skuldaði hann nokkrum einka-
aðilum í Ilöfn 12—13000 ríkisdali og eit.thvað á
Islandi, og var ekki annað sýnna en þátttöku hans
í íslenzku verzluninni væri nú endanlega lokið.
Verzlun í Stykkishólmi á vegum sölunefndar
Þannig stóðu málin fram á vor 1803, og var allt
í óvissu um framhald verzlunar í Stykkishólmi.
Benti ekkert til þess, að neinn myndi að sinni vilja
kaupa eignir Hölters þar á viðunandi verði cða
hefja þar fasta verzlun á annan lnítt. Það virtist
því allt annað en gróðavænlegt að efna til uppboðs
á þessum verzlunareignum í einu lagi eða öðruvísi.
Og tnlið var víst, að fyrir þær íslenzku útflutnings-
vörur, sem voru fyrirliggjandi í Stykkishólmi, feng-
ist aðeins smánarverð, ef þær yrðu seldar á upp-
boði þar, en aftur á móti mætti fá allgott verð fyrir
þær í Katipmannahöfn. Þessar vörur voru áætl-
aðar nægur farmur í skip og þótti þvi vænlegast að
láta skip, sem jafnframt flytti vörur til íslands,
sækja þær. Rentukammerið og sölunefnd voru líka
sammála um, að bráðnauðsynlegt væri fvrir íbúa
þeirra héraða, sem jafnan sóttu verzlun til Stvkkis-
hólms, að verzluninni þar yrði haldið áfram. Var
því ákveðið, að nefndin skyldi senda þangað skip
með vörur á kostnað konungssjóðs og halda verzl-
uninni þannig gangandi, unz úr rættist á annan hátt.
Skiptarétturinn í Kaupmannahöfn, sem hafði
þrotabú Hölters undir höndum, féllst á að láta sölu-
nefnd fá fyrst um sinn umráð yfir eigmim hans á
íslandi og öðru skipi hans. Tók nefndin við þessum
eignum eftir mati, og skyldi svo skiptárétturinn fá
staðfest afrit af öllum reikningum um verzlunar-
reksturinn. Framkvæmd verzlunarinnar var síðan
falin Hölter sjálfum, og átti hann að vera í förum
með skijiinu, en engin laun voru honum ætluð
nema það, sem hann þurfti fyrir brýnustu nauð-
synjum handa sér og fjölskyldu sinni. Aftur á móti
áttu þær hreinu tekjur, sem verða kynnu af þess-
ari verzlun, að ganga upp í skuldir hans við kon-
ungssjóð, og var honum gefin von um að fá umráð
vfir verzluninni aftur, ef skuldir hans lækkuðu svo
um munaði. Yrði hins vegar tap af þessum verzl-
unarrekstri, átti það að sjálfsögðu að falla á Hölter.
Þótt Hölter liefði allt að vinna og engu að tapa
í þessu starfi, taldi sölunefnd samt ekki ráðlegt
að trúa honum einum fyrir því, en öðrum assistent
hans, Christian Hjorth að nafni, var falið að stjórna
verzluninni með honum, og var þeim gefið rækilegt
erindisbréf. Jón Kolbeinsson faktor í Stvkkishólmi,
skyldi hins vegar látinn hætta, enda átti að gæta
hins ýtrasta sparnaðar í hvívetna. Sér til aðstoðar
máttu þeir Hölter og Hjorth þó hafa einn mann,
Pál Hjaltalín, sem lengi hafði starfað við verzl-
unina.
Þetta fyrirkomulag á verzluninni átti að sjálf-
sögðu ekki að standa nema lil bráðabirgða, eða
þar til vandamálin varðandi hana og þrotabú Hölt-
ers hefðu verið leyst. Hölter sjálfur taldi það vitan-
lega æskilegustu lausnina, að hann gæti á einhvern
liátt fengið fnll umráð yfir eignum sínum og haldið
verzluninni áfram, hclzt í félagi við einhvern traust-
FRJÁLS VEHZLUN
21