Frjáls verslun - 01.03.1998, Qupperneq 58

,...............Listir menninv................
tinar Benediktsson, sa?a um ævintýramann
Guðjón Friðriksson: Einar Benediktsson. Iðunn 1997.
Nú er dagur við ský, heyr hinn dynjandi gný,
nú þarf dáðrakka menn, - ekki blundandi þý,
það þarf vakandi önd, það þarf vinnandi hönd
til að velta í rústir og byggja á ný.
annig hljóðar erindi í þeim þætti Islandsljóða Einars Bene-
diktssonar, sem hann orti er líða tók að aldamótum. Þetta
er rómur eins þeirra manna sem kenna má við aldamótin,
aldamótamannanna svo-
kölluðu. Þeir voru brennandi í
andanum og skorinorðir svo af
bar. Þeir vissu að þeir voru að
kveðja gamla öld og örþreytta en
höfðu veður af leysingum í þjóð-
lífinu sem boðuðu nýja framtíð
þar sem nýtt Island var í mótun.
Þessa framtíð þekktu þeir að
vísu ekki en bundu við hana
björtustu vonir og gerðu allt,
sem í þeirra valdi stóð, til að létta
fæðingarhríðir hennar. Þannig
maður var Einar Benediktsson.
Hið nýja verk Guðjóns Frið-
rikssonar um Einar Benedikts-
son hefur hlotið mikið lof manna
og auk þess Islensku bók-
menntaverðlaunin. Nú er það
svo að mikið hefur verið ritað um
þennan eldhuga sem átti sér svo
margslunginn feril fram-
kvæmdagleði og fjármálavafst-
urs að þar komast fáir í samjöíh-
uð. Bók Guðjóns bætir miklu við
þá mynd Einars sem þjóðin hefur fengið af honum; lesandinn
skilur betur en fyrr þá þræði sem gerðu líf hans að því ævintýri -
og þrautagöngu - sem raun varð á.
Guðjón eyðir miklu púðri í ætt Einars, einkum föðurættina, og
þá fyrst og fremst Benedikt Sveinsson, einhvern mesta fullhuga
19. aldarinnar, gáfum gæddan og glæsimennsku, en merktan
slíkum brestum að hvað eftir annað liggur við að hann koll-
sigli sig og glati trausti samferðamannanna. Æskuár Ein-
ars, sem er elsta barn Benedikts, eru lituð heimilislífi þar
sem drykkjuskapur og hömluleysi föðurins og
ósætti foreldranna setur allt úr skorðum. Þorbjörg
Sveinsdóttir, systir Benedikts, fær einnig að njóta sín
í stórskemmtilegum og fróðlegum lýsingum konu
sem er engri annarri konu á Islandi lík. Þetta fólk
virðist, þrátt fyrir augljósa hæfileika, skorta allar
hömlur og hóf, og geðsýki sýnist skammt undan.
Einar Benediktsson erfir kosti ættarinnar í
ríkum mæli en brestirnir fylgja. í honum búa öfl sem hann fær lítt
ráðið við. Hann er alþýðusinni og stórbokki, jalhvel spjátrungur.
Hann er nútímamaður en þjáist af hræðslu við drauga svo að hann
má ekki vera einn. Hann ann íslandi en margt bendir til að hann
uni sér best meðal höfðingja erlendis. Menn geta líka velt því
lengi fyrir sér hvers vegna Einar fer til Englands til að kynna sér
geðlæknisfræði eftir að hafa lokið lögfræðiprófi. Var það vegna
ótta við myrk öfl í eigin sálarlífi - eða vegna skáldskaparins?
Sögu þeirra feðga, Benedikts og Einars, má skoða sem sögu
manna sem eru of stórir fyrir
þröngar aðstæður. Draumar
þeirra og hugsýnir eru svo vold-
ug að þröngar skorður lömuðu.
Því hlaut að fara svo að ósigrar og
vonbrigði yrðu jafnan á leið
þeirra.
Þetta verk er meira en ævi-
saga Einars Benediktssonar. Ein-
ar er hér sem einn aðalleikarinn í
sögu lands og þjóðar sem Guðjón
gerir firnagóð skil og gefur verk-
inu stóraukið gildi. Hann hefur
einnig augljóslega fundið ýmsar
heimildir sem fram til þessa hafa
verið huldar sjónum.
Aðferð Guðjóns til að segja
okkur sögu Einars er snjöll.
Hann fer bil beggja, milli hins
stranga fræðimanns annars vegar
með heimildir að vopni og hins
vegar rithöfundarins. Hann gæð-
ir þessa sögu sína miklu lífi sem
rithöfúndur, sviðsetur á þann hátt
að það sem hann segir eða lýsir
gæti verið satt, er það líklega, þótt það sé ekki stutt heimildum.
Þannig er Einari lýst eftir að foreldrar hans skilja og móðirin flyst
burt af heimilinu: „Einsi litli Benediktsson sættir sig illa við orð-
inn hlut. Hann gengur um hús og garða með samanbitnar varir,
skítugur strákur með hárlubbann í allar áttir og kreppta hnefa
í vösum” (bls. 52).
Sagnffæðingurinn og rithöfundurinn njóta sín báðir
vel. Eftirtektarvert er hve málið er blæbrigðaríkt og les-
andinn kynnist ýmsum orðum úr samtíma Einars sem
bragð er að.
Þessu bindi ævisögunnar lýkur árið 1907 þegar Ein-
ar er 43 ára gamall. Hann er á kafi í þjóðmálabarátt-
unni, ötull foringi Landvarnar, sem flestir virðast þó
vantreysta, eitt virtasta skáld þjóðarinnar, hefur sagt
af sér sýslumannsembætti og hyggur á enn meiri
umsvif en nokkru sinni fyrr. Þá sögu leiðir annað
bindi ævisögunnar í ljós. 33
Bókin Einar Benediktsson hlaut íslensku bókmenntaverðlaunin nýlega
58