Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Blaðsíða 9

NORMÖNNSK riddarasveitgerir árás. Auglýsingaspjald fyrir ítölsku sýninguna á sögu Normanna,
sem fram fór í Feneyjahöllinni íRóm.
NORMANNAR
Bardagamenn og stjórnendur
í Evrópu fyrir 800-1000 árum
Nýlega var haldin á Ítalíu, nánar tiltekið í Fen-
eyjahöllinni í Róm (Palazzo Venezia) mikil
sögusýning um Normanna, uppruna þeirra
og landvinninga. Einhver kynni að spyrja
hversvegna slík sýning væri haldin á Italíu
Fjöratíu ungir
Normannar í
pílagrímsferð gengu í
land á Ítalíu, sigruðu
sjóræningja og fengu
gylliboð sem bárast
norður til Normandí. Þar
tóku ungir synir
normanskra baróna
boðinu fagnandi og brátt
var þeim úthlutað lénum
á Suður-Ítalíu. Síðar
unnu þeir alla
Suður-Ítalíu úr höndum
Miklagarðsmanna og
Sikiley úr höndum
Araba.
Eftir BJÖRN JAKOBSSON
en ekki í þeim löndum sem eru Normönnum
nátengdari í hugum flestra Evrópubúa,
þ.e.a.s. Frakklandi og Bretlandi. Þeir sem
betur þekkja til sögunnar og sigurgöngu
Normanna á elleftu og tólftu öld, vita að
þeir stofnsettu á þeim tíma eitt voldugast
ríki miðalda á Suður-Ítalíu og Sikiley sem
nefnt hefir verið konungsríkið í sólinni. Það
var fyrst og fremst þessa ríkis, sem stóð
með miklum blóma í tvö hundruð ár, sem
ítalir voru að minnast með þessari sögusýn-
ingu. Þetta ríki, þrátt fyrir það að vera stofn-
að með vopnavaldi, varð eitt mesta menning-
arríki miðalda, þar sem mættust allir megin-
straumar evrópskrar, býzanskrar og
arabískrar menningar á einum stað - í höfuð-
borginni Palermo á Sikiley. Stofnun þessa
ríkis var líkust riddarasögu, eins og við þekkj-
um þær frá þessum tíma miðalda.
Þó að í sýningunni væri lögð aðaláhersla
á ríki Normanna á Suður-Ítalíu og Sikiley,
þá spannaði hún einnig sögu þeirra í heima-
högum þeirra í Normandi, innrás þeirra á
England árið 1066, konungdóm þeirra þar
og hin víðtæku örlagaríku áhrif sem valda-
taka Normanna á Englandi hafði á pólitísk
valdahlutföll í Evrópu og á sögu alls heims-
ins síðar meir.
Sýningarskráin, myndskreytt í lit upp á
sex hundruð blaðsíður, var viðamikið fræði-
rit, þar sem í það rituðu sagnfræðingar og
fræðimenn frá ýmsum löndum Evrópu. Þegar
sýningunni lauk í Róm var farið með hana
til Palermo á Sikiley og hún síðan send með
sérstakri járnbrautarlest um borgir og byggð-
ir Suður-Ítalíu, þar sem Normannar settust
fyrst að í byijun elleftu aldar.
Vegna sögulegra tengsla við eigin sögu
okkar íslendinga, verður ekki hjá því komist
í þessari grein að fjalla fyrst nokkuð um vík-
ingaöldina og upphaf að landvinningum og
búsetu norrænna manna í Frakklandi, Norm-
andi, ásamt innrás þeirra á England og valda-
töku þeirra þar.
VILHJÁLMUR bastarður, hertogi
af Normandí og konungur Eng-
lands. Myndin er máluð eftir and-
litsmynd Vilhjálms á ensk-nor-
mannskri mynt.
ErUpphafið Að
Finna í Landnámu?
í Landnámu segir frá Rögnvaldi Mæra-
jarli sem stutt hafði Harald hárfagra til kon-
ungs og valda í Noregi. Mærajarlar fóru einn-
ig með völd á Orkneyjum á þessum tíma.
Hallaður sonur Rögnvalds hafði verið jarl
yfir Orkrieyjum í umboði föður síns en verið
velt úr sessi. Kallaði Rögnvaldur þá til syni
sína fjóra er heima voru og spurði þá hver
þeirra vildi fara til eyjanna og taka þar við
völdum. Þórir, sá elsti, kvaðst fús til farar.
Jarl svaraði því til, að hann ætti að taka við
ríki Mærajarla eftir sinn dag og af þeim
sökum gæti ekki orðið af hans för. Þá gekk
fram Hrólfur, sem síðar fékk viðumefnið
Göngu-Hrólfur, og kvaðst fús til þeirrar far-
ar, sem jarl beiddi. Rögnvaldur kvað hann
vel til þess fallinn sakir afls og hreysti, en
kvað skapsmuni hans torvelda að hann gæti
skipað völdum. Þá gekk fram Hrollaugur og •
bauðst til farar. Rögnvaldur mælti, að ekki
mundi jarlstign henta honum, „þar sem þú
hefir skap sem engin stytjöld fylgir og munu
vegir þínar liggja til íslands - þar munt þú
jykja maður göfugur og verða kynsæll þar
í landi. Að síðustu gekk fram Einar er var
son ambáttar, og bauð þjónustu sína til far-
ar. Jarlinn mælti: „Vel þykir mér að þú farir
á braut,“ og svo varð. Þessi frásögn Landn-
ámu mun sennilega komin frá Hrollaugi, hin-
um merka landnámsmanni, í gegnum afkom-
endur hans. Hafi þessi frásögn Landnámu
eitthvert sannleiksgildi, þá átti sú ákvörðun
Rögnvalds, að hafna Hrólfi, eftir að hafa
örlagaríkar afleiðingar og marka mikil spor
í söguna. Hrólfur hélt á brott eftir þessi
málalok og gerðist mikill víkingahöfðingi,
eins og segir í Landnámu: „Vann Normandi
og frá honum eru Rúðujarlar komnir svo og
Englakonungar."
Norrænir víkingar höfðu allt frá því um
aldamótin 800 byijað að heija á strendur
Bretlands og Frakklands. Hin hraðskreiðu
grunnristu langskip þeirra gerðu þeim kleift
að sigla og róa þeim upp frönsku stórárnar
Signu og Leiru. Tvívegis höfðu þeir þannig
lagt til atlögu við sjálfa Parísarborg. Eftir
iví sem á víkingaöldina leið, byijuðu þeir að
festa sig í sessi meðfram neðri hluta Signu
í því héraði Frakklands sem síðar var við þá
kennt sem Normandí með Rúðuborg sem
höfuðstað. Sennilega mun því allstór hópur
danskra og annarra norrænna víkinga hafa
verið búinn að setja sig niður við Signuósa
iegar Göngu-Hrólfur kom þar á vettvang
með lið sitt sem mun að mestum hluta hafa
verið skipað Dönum og tók hann einnig for-
ystu fyrir þeim sveitum víkinga sem fyrir
voru. Nú þurfti hann ekki lengur að lúta
ákvörðunum föður síns hvort hann væri
hæfur til mannaforráða - örlögin höfðu skip-
að honum þar til öndvegis.
Þegar hér var komið sögu, sá Karl konung-
ur Frakklands, sem kallaður var hinn ein-
faldi, langþreyttur á árásum og ránum vík-
inga, þann kost vænstan að bjóða þeim land-
vist sem landvamamönnum gegn öðrum inn-
rásarsveitum víkinga. Veitti hann foringja
jeirra, Göngu-Hrólfí, að léni það landsvæði
sem þeir höfðu þá þegar á valdi sínu. Varð
Göngu-Hrólfur þar með fyrsti hertogi af
Normandi árið 911 undir hinu franska nafni
Rollo. Sú saga er sögð, að þegar Göngu-
Hrólfur gekk fyrir konung með sveit sína
hafl konungur, sem sat í hásæti sínu, rétt
fram hægri fót sinn og mun siðvenjan hafa
verið sú að Hrólfur ætti að kijúpa niður og
kyssa fót konungs sem virðingar- og hollustu-
vott. Hrólfur mun ekki hafa verið vanur slík-
um hirðsiðum - stóð uppréttur, en hann var
risi að vexti sem kunnugt er, hann greip fót
konungs með þeim afleiðingum að konungur
féll úr hásæti sínu á bakhlutann við mikil
hlátrasköll aðkomumanna sem ekki kunnu
að sýna konungi tilhlýðilega virðingu að
frönskum háttum. Miklar deilur hafa löngum
staðið á milli Dana og Norðmanna um þjóð-
erni Göngu-Hrólfs. Flest bendir til þess að
Göngu-Hrólfur hafí verið af dönskum ættum,
það staðfesti franski sagnaritarinn Dudo sem
skrifaði fyrstur manna sögu ættarinnar, en
Dudo þessi var skjólstæðingur sonarsonar
Göngu-Hrólfs svo hann ætti að öðru jöfnu
að hafa haft aðgang að nokkuð öruggum
heimildum.
Aðlögunarhæfni
Normanna
Hinir norrænu aðkomumenn voru fljótir
að samlaga sig lífsvenjum og siðum heima-
manna en stóran þátt í því munu hafa átt
franskar konur sem hinir aðkomnu menn
tóku sér. Rannsóknir hafa sýnt að tiltölulega
fáar norrænar konur höfðu fylgt þeim í hin
nýju heimkynni. Hinir norrænu menn í Norm-
andí töpuðu því tiltölulega fljótt tungu sinni,
en þess í stað varð til málblanda, Normanna-
franska, sem síðar var töluð við hirðir Nor-
mannakonunga á Sikiley og Englandi.
Göngu-Hrólfur og flestir liðsmenn hans munu
hafa látið skírast til kristinnar trúar árið
912. Viðhorf Normanna til kristninnar var
einfalt og raunsætt og þjónaði hugmyndum
þeirra um eigin framgang og hagsmuni í
þessu lífi og tilverunni eftir dauðann. Eins
og fólk almennt á miðöldum, þá voru þeir
guðhræddir á þann veg, að aðalatriði trúar-
innar væri að forða sér frá kvölum helvíts
og hreinsunareldsins með því að reyna að
komast sem auðveldast og kvalaminnst til
betri vistar í himnaríki. Þetta töldu þeir best
að framkvæma með því að hlýða boðum kirkj-
unnár um bænahald, að sækja messur, iðka
föstur þegar það átti við, taka þátt í píla-
grímsferðum þegar tími var til og láta ein-
hveija fjármuni af hendi rakna þegar þeim
fannst ástæða til vegna eigin sáluhjálpar. Á
hinn bóginn töldu þeir að kirkjan ætti engin
afskipti að hafa af því sem snéri að þeirra
eigin daglega og tímanlega veraldarvafstri.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. DESEMBER 1995 9