Morgunblaðið - 24.02.2001, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Málþing um 18. aldar fræði
Af heitri trú og
heldri kvinnum
FÉLAG um átjándualdar fræði heldurmálþing í sal Þjóð-
arbókhlöðu á 2. hæð í dag
og hefst það klukkan 13.30.
Flutt verða fjögur erindi,
Loftur Guttormsson pró-
fessor talar um Jón Þor-
kelsson forgöngumann eða
sporgöngumann píetískrar
endurbótar á Íslandi, Elsa
E. Guðjónsson textíl- og
búningafræðingur talar
um Ragnheiði Jónsdóttur
biskupsfrú á Hólum, Sig-
urður Pétursson lektor tal-
ar um Sigríði Jónsdóttur
biskupsfrú í Skálholti og
Karitas Kristjánsdóttir
guðfræðingur ræðir um
bréf Valgerðar Jónsdóttur
biskupsfrúar í Skálholti.
Elsa E. Guðjónsson var
spurð hvað hún ætlaði að segja
málþingsgestum um Ragnheiði
biskupsfrú á Hólum.
„Mér finnst það skemmtileg til-
viljun að á þessu málþingi verður
sagt frá þremur biskupsfrúm ís-
lenskum á 18. öld. Tvær þeirra
voru giftar tveimur biskupum,
þær Valgerður og Ragnheiður.“
– Hver var Ragnheiður?
„Hún var prófastsdóttir úr
Vatnsfirði, dóttir séra Jóns Ara-
sonar og Hólmfríðar Sigurðar-
dóttur konu hans. Hólmfríður var
af höfðingjaættum, dóttir Sigurð-
ar yngra Oddssonar, biskups Ein-
arssonar og konu hans Þórunnar
ríku Jónsdóttur sýslumanns Vig-
fússonar. Séra Jón var sonur Ara
sýslumanns í Ögri Magnússonar
prúða og konu hans Kristínar Guð-
brandsdóttur biskups Þorláksson-
ar. Af þessu sést að Ragnheiður
var mikillar ættar og af efnuðum
komin. Enda var sagt um Hólm-
fríði að hún hafi pantað erlendis
frá gylltan lit í hár sitt, sem vafa-
laust hefur verið fátítt ef ekki eins-
dæmi á þeim árum. Ragnheiður
var ein tólf systkina en þau komust
ekki öll upp. Hún var þriðja kona
Gísla Þorlákssonar Hólabiskups.
Hann hafði misst tvær konur áður.
Til er í Þjóðminjasafni Íslands
málverk af honum og öllum kon-
unum þremur sem Ragnheiður
pantaði erlendis frá að honum
látnum. Mér hefur alltaf fundist
það stórmannlegt af henni að lofa
hinum konunum að vera með á
málverkinu. Það tók ár að mála
myndina og hún var svo fest upp í
Hólakirkju. Á fimm þúsund króna
seðlinum okkar frá 1986 er einmitt
mynd sem unnin er upp úr þessu
umrædda málverki og auk þess
myndir af ýmsu öðru sem tengist
Ragnheiði og hennar starfsemi að
hannyrðum og hannyrðakennslu.“
– Var hún mikilvirk hannyrða-
kona?
„Já, það virðist vera. Að vísu
hefur ekki mikið varðveist en útfrá
heimildum má ætla að svo hafi ver-
ið. Á fimm þúsund króna seðlinum
er t.d. sýnt altarisklæði úr Lauf-
áskirkju, nú í Þjóðminjasafninu,
sem hún samkvæmt áletrun á
klæðinu gaf fyrir legstað móður
sinnar, Hólmfríðar.
Ragnheiður tók nem-
endur í hannyrðum
bæði meðan hún var
biskupsfrú á Hólum
1674 til 1684 og einnig í
Gröf, þar sem hún bjó í
ekkjudómi sínum þar
til hún andaðist 1715. Á seðlinum
sést hún sitja í stól með kistusæti
sem hún átti og nú er varðveittur í
Þjóðminjasafninu, einnig heldur
hún á sjónabók sem er til á safninu
og fangamark hennar er á seðlin-
um, RID samandregið.“
– Hvers vegna valdir þú Ragn-
heiði sem umfjöllunarefni?
„Það má segja að Ragnheiður
hafi valið mig. Þegar ég fór að
vinna að textílum safnsins lá beint
við að kynna sér hana nánar út frá
gripum og heimildum sem henni
tengdust. Eftir því sem ég kannaði
þetta meira fannst mér hún
áhugaverðari. Það eru margar
aðrar áhugaverðar konur hvað
þetta snertir frá ýmsum tímum,
eins og t.d. Helga Sigurðardóttir,
fylgikona Jóns Arasonar og Guð-
rún eldri, dóttir Skúla Magnússon-
ar fógeta.
– Er 18. öldin merkileg með til-
liti til hannyrða og klæðaburðar?
„Já, það er óhætt að segja.
Ragnheiður er 17. og 18. aldar
kona í rauninni. En við getum tek-
um sem dæmi um 18. aldar konu,
Rannveigu Ólafsdóttur konu
Björns Halldórssonar í Sauðlauks-
dal, systur Eggerts Ólafssonar.
Eggert yrkir um munsturteikn-
ingar hennar og saumaskap og það
er til forláta flauels- og silkihökull
úr Sauðlauksdalskirkju, sem hún
vann. Eggert yrkir raunar um
þennan hökul.“
– Hver voru sérkenni klæða-
burðar kvenna á 17. og 18. öld?
„Það voru svörtu hempurnar,
hvítu faldarnir og
barðahattarnir ofan á
földunum. Hjá allri al-
þýðu var klæðnaður úr
vaðmáli en hjá heldri
konum voru ýmiss kon-
ar innflutt efni notuð,
svo sem flauel, silki og
léreft. Þetta sést m.a. í skiptabréf-
um og uppskriftum á dánarbúum.“
– Er mikið varðveitt af hlutum
sem tengjast Ragnheiði Jónsdótt-
ur?
„Það er umræddur stóll ,sjón-
abókin, tvær fatakistur, trafaöskj-
ur, a.m.k. tvö bréf og handskrifuð
sálmabók sem er merkt henni.
Elsa E. Guðjónsson

Elsa E. Guðjónsson fæddist í
Reykjavík 21. mars 1924. Hún
lauk stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum í Reykjavík 1942 og
BA-prófi í textíl- og bún-
ingafræði og listasögu frá Uni-
versity of Washington í Seattle
árið 1945. MA-prófi í sömu að-
algreinum ásamt miðaldasögu
lauk hún frá sama skóla árið
1961. Hún vann að stofnun
handavinnudeildar Kenn-
araskóla Íslands 1947 og kenndi
þar og víðar þar til hún varð sér-
fræðingur í textíl- og bún-
ingafræðum við Þjóðminjasafn
Íslands árið 1963. Deildarstjóri
var hún árið 1985-1994. Hún hef-
ur skrifað, stundað fyr-
irlestrahald og kennt. Eig-
inmaður Elsu er Þór Guðjónsson
fyrrverandi veiðimálastjóri og
eiga þau þrjú börn og níu barna-
börn.
Ýmislegt
varðveitt sem
tengist Ragn-
heiði bisk-
upsfrú
Dóri hlýtur að vera búinn að selja mömmu-kvótann sinn úr því að hann
leyfir Kristni að gera okkur þetta, Friðrik minn?
Íslendingasögurnar
komnar til Kanada
Ray Johnson og stjórn Þjóð-
ræknifélags Íslendinga í Vestur-
heimi í nýju húsnæði íslensku-
deildar Manitoba-háskóla.
Morgunblaðið/Jón E. Gústafsson
Neil Bardal, heiðursræðismaður Íslands í Manitoba, afhendir Sigrid Johnson, forstöðumanni Íslenska bóka-
safnsins í Manitoba-háskóla, fyrsta safnið af 500 sem send voru til Kanada. Bakvið þau standa Kendra Jonason,
Laura Sigmundson, Laurence Johnson og Lillian Gudmundson sem eru fulltrúar deilda Þjóðræknifélagsins.
Um síðustu helgi var hafin dreifing á
þeim 500 settum af Íslendingasögum
sem ríkisstjórn Íslands og Íslending-
ar gáfu Kanadabúum á síðasta ári.
„Við erum ánægð að bækurnar
eru loksins komnar til skila,“ sagði
Ray Johnson, fyrrverandi formaður
Þjóðræknisfélags Íslendinga í Vest-
urheimi, þegar Neil Bardal heiðurs-
ræðismaður afhenti félaginu bæk-
urnar fyrir hönd Íslendinga.
„Bækurnar voru sendar frá Ís-
landi í ágústmánuði síðastliðnum,“
sagði Sigrid Johnson, forstöðumaður
íslenska bókasafnsins við Manitoba
háskóla. „Við biðum í nokkra mánuði
eftir því að bækurnar kæmust til
skila og enginn vissi hvar þær voru
niður komnar. Í desember fréttum
við svo af því að þær væru í Nova
Scotia. Þær voru svo sendar þaðan
með flutningabíl og komust loksins
til Winnipeg í janúar“.
„Það er merkilegt að það tók bæk-
urnar mun lengri tíma að komast til
Winnipeg en landnemana sem fóru
þessa sömu leið í lok nítjándu aldar,“
sagði Sigrid.
Afhendingin fór fram í nýju hús-
næði Íslenskudeildar Manitoba-há-
skóla, en Háskóli Íslands og Eim-
skipafélag Íslands gáfu nýlega
fimmtíu milljónir króna til uppbygg-
ingar þeirrar deildar. Bókunum
verður dreift í bókasöfn út um allt
Kanada á næstu vikum og mánuðum.