Morgunblaðið - 24.02.2001, Blaðsíða 62

UMRÆÐAN
60 LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BJARNI Sigtryggsson í
Kaupmannahöfn víkur ósjaldan
að mér góðu, og nú sendi hann
mér hluta af blaðinu Jótlands-
póstinum með athyglisverðri
grein um mannanöfn eftir Per-
nille Jacobsen. Hún fjallar eink-
um um vinsældir og óvinsældir
danskra nafna.
Tökum fyrst nafnið Birgir, á
dönsku Børge. Það var gríðar-
lega vinsælt í Danmörku á
fyrsta hluta 20. aldar. Frá 1910
til 1930 fengu 19.200 danskir
drengir þetta nafn, en frá 1994
enginn, enda hefur það þá
fengið tæpitungumerkinguna
„typpi“.
Birgir er fornnorrænt nafn og
merkir líklega sá sem bjargar
eða bjargast. Lítum svo okkur
nær. Nafninu bregður örsjaldan
fyrir í gömlum bókmenntum
okkar, t.d. er aðeins einn í Sturl-
ungu. Í fyrsta manntali okkar,
1703, er líka aðeins einn, Birgir
Guðmundsson, 7 ára „niðursetn-
ingur“ á Þverárhlíðarhreppi í
Mýrasýslu. Síðan hverfur nafn-
ið langa hríð, en skýtur upp kolli
nálægt aldamótunum 1900,
bæði sunnanlands og norðan.
En allt í einu verður það mjög
vinsælt. Við vorum að vísu spor-
inu á eftir Dönum.
Vinsældabylgjan hér reis
hæst 1921–1950. Þá fá 443
sveinar Birgis-nafn. Vinsældir
þess hafa lítillega dalað að til-
tölu, en þó eru um 1.200 í þjóð-
skránni.
Kirsten er danska gerðin af
því nafni sem er Kristín hjá okk-
ur. Kirsten var um hríð geysi-
vinsælt í Danmörku. Árin 1940–
1950 fengu það 21.974 meybörn,
en svo er sköpum skipt, að árið
1998 fengu nafnið Kirsten að-
eins 14 meybörn.
Við höfum hins vegar haldið
langri og mikilli tryggð við nafn-
ið Kristín. Það hefur öldum
saman verið meðal allra vinsæl-
ustu kvenheita og er heldur í
sókn ef eitthvað er.
Frá 1920 til 1950 var Erik al-
gengasta nafn drengja í Dan-
mörku, en allt í einu datt það
niður, tolldi ekki í tískunni, og
enginn veit hvers vegna.
Kannski hefur fólk verið orðið
leitt á því, segja danskir nafn-
fræðingar.
Tíðni nafnsins Eiríkur hefur
hins vegar verið ótrúlega jöfn
hér á landi. Það hefur hvorki
verið sjaldgæft né mjög algengt,
en heldur er nafnið á niðurleið
að tiltölu. Fyrr á tíð var nafnið
lang-algengast í Múlasýslum og
Austur-Skaftafellssýslu.
Slettuhali
Nafnið er margt,
og mörg eru nöfn
(mittere þýðir að senda).
Heitir mulier menja Sjöfn,
mikið er Eiríks frequens jöfn,
eru svo slettur á enda.


Stungið í vasa
a) Úr DV 23. jan. 2001:
„Mæðginin höfðu ráðgert að
búa saman í einbýlishúsinu í
Grafarvogi, sem kostar samtals
21,9 milljónir króna, ásamt konu
hans og börnum.“
b) Lofsverð varúð: „Drög að
hugmynd að uppkasti að til-
lögu.“ (Opinbert plagg.)


Ólafi Halldórssyni handrita-
fræðingi á ég eftirfarandi að
þakka.
„Kæri skólabróðir.
Ugglaust eru margir búnir að
benda þér á þennan gamla máls-
hátt, en ég sendi þér þetta samt
til vonar og vara: ‘Erat (er ekki)
héra að borgnara að hæna beri
skjöld.’ Þetta stendur í Morkin-
skinnu (útgáfu Finns Jónsson-
ar, Kaupmannahöfn 1932, bls.
363.13–14), en í Huldu (Forn-
manna sögu VII, bls. 116.15–16)
er sami málsháttur orðaður lítið
eitt á aðra lund: ‘Era héra að
borgnara þótt hæna beri skjöld.’
Með bestu kveðjum.“
Umsjónarm.: Ekki voru þeir
nú margir, en ég á von á að fleira
gott sé í vændum.


Og vonin brást ekki. Stefán
Vilhjálmsson frá Brekku í Mjóa-
firði færði mér þetta góða les-
mál:
„Sæll og blessaður, Gísli.
Gaman þótti mér að sjá í síð-
asta þætti þínum [1.094] mál-
tækið: Eigi er hana at borgnara,
þótt hæna beri skjöld. Ég hafði
ekki alls fyrir löngu lært það af
föður mínum, Vilhjálmi Hjálm-
arssyni. Hann rakst á það við
lestur Íslendingaþátta, í Gull-
Ásu-Þórðar þætti. Þetta er eitt
af þremur slíkum, sem lögð eru í
munn Ingimari af Aski. Hann
átti í deilum við söguhetjuna og
naut Þórður fulltingis Víðkunns
Jónssonar, frænda Gull-Ásu og
síðar Eysteins konungs. Gerði
Ingimar þrjár atlögur að Þórði
en varð frá að hverfa og lét þá
þessi orð falla:
1) „Stingið mér hér í“, kvað
reka, hún stóð ein saman.
2) „Eigi er hana að borgnara,
þótt hæna beri skjöld.“
3) „Úrt járn“ kvað kerling og
átti kníf deigan.
Í Íslendingasagnaútgáfu
Svarts á hvítu (1987) eru tvær
útgáfur af þessum þætti, önnur
sýnu betri og ítarlegri.
Með bestu kveðju.“
Umsjónarmaður þakkar
þetta kærlega og hefur ekki áð-
ur séð lýsingarorðið úr, en
væntanlega merkir það deigur,
samanber nafnorðið, svo sem í
úrkoma.


Fransiskus sendir, og skilji nú
hver sem vill:
Um Lubbu á veika von,
en vonar þó lon og don,
og ef lyktina nemur,
í loftköstum kemur
le petit garçon.


Hlymrekur handan kvað:
Grámann var gríðarleg kempa
sem guði tókst misvel að lempa;
bágt hefur verið
fyrir börnin og Kverið,
að það hékk á öxlum hans hempa.
Auk þess þykir umsjónar-
manni handan við mörkin, þeg-
ar í fréttum ríkissjónvarpsins er
talað um að „þaga“ í hel í stað
þess að þegja.
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1.098. þáttur
Grundvallarkraftur-
inn í öllu starfi Röskvu
er baráttan fyrir því að
allir hafi jafnan aðgang
að námi, óháð efnahag
og öðrum félagslegum
aðstæðum. Þar gegnir
Lánasjóður íslenskra
námsmanna lykilhlut-
verki. Röskva sýndi
ákveðni við endurskoð-
un úthlutunarreglna
síðastliðið vor og niður-
staðan varð einhver
mesta útlánaaukning
LÍN í mörg ár. Allir
þeir þrír þættir sem
áhrif hafa á upphæð
námslána breyttust
námsmönnum til hagsbóta.
Langt er þó í land með að LÍN
standi undir hlutverki sínu sem
félagslegur jöfnunarsjóður. Röskva
sér fjölmörg sóknarfæri í áframhald-
andi baráttu fyrir hærri námslánum
og þau vill Röskva nýta.
Í janúar vann Stúd-
entaráð sigur hjá um-
boðsmanni Alþingis
þegar hann féllst á að
yfirstjórn LÍN hefði
ekki með fullnægjandi
hætti rökstutt að upp-
hæð námslána dygði
námsmönnum til fram-
færslu. Álitið skapar
námsmönnum sterka
stöðu við endurskoðun
úthlutunarreglna LÍN
í vor og þá stöðu vill
Röskva nýta til að
hækka grunnfram-
færsluna og frítekju-
markið.
Stúdentar geri sjálfir
framfærslukönnun
Til að skapa stúdentum enn frek-
ara sóknarfæri vill Röskva að stúd-
entar sjálfir taki af skarið og fram-
kvæmi vandaða framfærslukönnun
meðal námsmanna. Samkvæmt lög-
um LÍN á að byggja upphæð náms-
lána á raunverulegri framfærslu-
þörf. Augljóst er að framfærslu-
kostnaður námsmanna er hærri en
66.500 krónur á mánuði. Með vand-
aðri könnun sýnum við fram á nauð-
syn hærri grunnframfærslu og
styrkjum málflutning okkar veru-
lega.
Afnám tekjutengingar
við maka
Röskva brást samdægurs við dómi
Hæstaréttar í Öryrkjabandalags-
málinu svonefnda og lét reyna á
hvort tekjutenging LÍN við maka
stæðist lög. Málið er nú fyrir mál-
skotsnefnd LÍN og Röskva mun
fylgja því eftir alla leið til að fá tekju-
tenginguna afnumda.
Röskva vill bæta þjónustu LÍN,
t.d. með því að breyta símatímum,
einfalda lánsyfirlit og halda áfram
netvæðingu sjóðsins. Röskva vill
rýmka reglur um námslok og rýmka
reglu LÍN um 5 ára hámarksnáms-
tíma.
Í Stúdentaráðskosningunum 27.
og 28. febrúar er kosið um lánasjóðs-
mál. Þar er kosið um það hvort setja
eigi á oddinn hækkun grunnfram-
færslu eða lækkun skerðingarhlut-
falls. Röskva leggur höfuðáherslu á
hækkun grunnframfærslunnar.
Grunnframfærslan, 66.500 kr. á
mánuði, er sú grundvallartala sem
allt lánasjóðskerfið miðar við, þ.e. sú
upphæð sem gert er ráð fyrir að
námsmaður þurfi á mánuði. Með
hækkun þessarar grunntölu hljóta
allir námsmenn hækkanir.
Lækkun skerðingarhlutfallsins
leiðir til hækkunar námslána hjá
mörgum. Slík breyting gagnast hins-
vegar mest þeim sem hæstar tekjur
hafa fyrir og þeir tekjuminnstu eru
skildir eftir. Þeir sem mesta hækkun
fá með 10% lækkun skerðingarhlut-
falls eru námsmenn með rúmlega
1.700.000 kr. í árstekjur. Þeir tekju-
minni fá litla hækkun og þeir sem
eru undir frítekjumarkinu alls enga.
Jafnrétti til náms
Málið snýst um forgangsröðun.
Lánin í dag eru of lág. Ef hækka á
lánin er óviðunandi að þeir sem
minnst hafa séu algjörlega skildir
eftir. Eðlilegra er að hækka grunn-
framfærsluna, enda skilar slík
hækkun sér til allra og gefur náms-
mönnum raunhæfan kost á að
stunda nám sitt án aukavinnu. Um
þessa forgangsröðun náðist breið
samstaða allra námsmannahreyfing-
anna á háskólastigi síðastliðið vor og
þær náðu fram umtalsverðri hækk-
un grunnframfærslunnar.
Röskva hvetur stúdenta til að
kynna sér vel stefnur fylkinganna í
lánasjóðsmálum. Röskva sækist eft-
ir umboði til að stúdenta til að leiða
baráttu fyrir frekari hækkun grunn-
framfærslu, hækkun sem skilar sér
til allra og miðar þannig að því að
tryggja að allir geti sótt sér háskóla-
menntun óháð efnahag.
Röskva vill hækkun
námslána fyrir alla
Sæunn
Stefánsdóttir
Stúdentar
Í Stúdentaráðskosning-
unum er kosið um lána-
sjóðsmál, segir Sæunn
Stefánsdóttir. Þar legg-
ur Röskva höfuðáherslu
á hækkun grunnfram-
færslu, enda skilar
hún sér til allra.
Höfundur skipar 5. sæti á lista
Röskvu til Stúdentaráðs.
FYRIR allmörgum
áratugum voru nokkrir
kunningjar staddir í
anddyri Hótels Borgar
á leið í kaffi. Innri hurð-
in var læst og á henni
var miði sem á stóð
„Flokksþing framsókn-
arflokksins – Lokað“. Í
því við vorum á leið út
vatt sér inn Þórbergur
Þórðarson rithöfundur,
leit á miðann og las
hann upphátt og bætti
síðan við: „Þar eru nú
gáfurnar og spekin.“
Viðbrögð okkar voru
hlátur. Það var ekki of-
sögum sagt af „gáfum
og speki“ framsóknarforystunnar
fyrir og eftir miðja síðustu öld. Mink-
ur, mæðuveiki, hnupl verslunarfrels-
is, endalaus skriffinnska í sambandi
við leyfi til innflutnings og útflutnings
og ótal nefndir til slíks stuðnings við
bændur að þeir voru gerðir ómynd-
ugir og alháðir hinni dauðu hendi
samvinnustefnunnar, sem reytti af
þeim það sem reytt varð og eignaði
sér síðar sameignir bænda, sláturhús
og mjólkurvinnslustöðvar.
Nefndarfargan framsóknarflokks-
ins gaf þó nefndarmönnum, sem voru
yfirleitt framsóknarmenn, einhverjar
reytur fyrir nefndarstörfin.
Með viðreisnarstjórninni 1959–71
urðu þáttaskil. Lagasetningin 1960,
„sem boðaði algera kerfisbreytingu...
útflutningssjóður lagður niður og út-
flutningsbætur afnumdar, frjáls inn-
flutningur ýmissa (um 60%) vöruteg-
unda og innflutningsskrifstofa lögð
niður...“ (Íslandssaga – Einar Lax-
ness). Með þessum aðgerðum og öðr-
um ráðstöfunum var einokun styrkt-
arfyrirtækja Framsóknarflokksins
rofin og verslunarfrelsi komið á sem
leiddi til þess að Samband íslenskra
samvinnufélaga koðnaði niður og lauk
með því að fyrirtækið var gert upp
snemma á tíunda áratug síðustu aldar
og Sverrir Hermannsson, þáverandi
bankastjóri Landsbanka Íslands,
kastaði rekunum. En framsóknarfor-
ystan hélt lífi og snemma á níunda
áratug aldarinnar tókst þáverandi
sjávarútvegsráðherra að gerast „guð-
faðir kvótáns“ og hóf þar með aðför
að almennum veiðirétti landsmanna,
sem lauk með því að veiðiréttur var
gerður að eign. Þetta orsakaði hrun
sjávarbyggðanna vítt um land. Þess-
ar aðgerðir „guðföður kvótans“ eru
hliðstæða við tilraunir framsóknar-
forystunnar til þess að eigna sér
verslunarréttinn fyrr á öldinni.
Hvorttveggja var og er aðför að per-
sónubundnum rétti hvers og eins,
stangast á við alla rétt-
arvitund siðaðra þjóða
og er einsdæmi. Þetta
tókst með stuðningi
sjálfstæðisflokksins –
forystunnar á níunda og
tíunda tug aldarinnar.
Enda finna margir
leggja framsóknarfnyk
af þeim ágæta flokki
eins og nú er komið.
Annað hjartans mál
framsóknarforystunnar
er „áldraumurinn“ sem
hófst með heimkomu
formanns og varafor-
manns Framsóknar-
flokksins frá Osló sæll-
ar minningar og með
fullyrðingum þeirra um álver á Aust-
urlandi, með tilheyrandi afhendingu
allra fallvatna norðan Vatnajökuls til
Norsk-Hydro til frjálsrar virkjunar.
Síðan hafa þessar persónur ásamt
fylgjendum sínum ekki linnt látum til
þess að áldraumar þeirra mættu ræt-
ast. Þeir studdu og styðja með öllum
ráðum „lífsbaráttu“ hagsmunaaðila
Landsvirkjunar um að flæða mikinn
hluta hálendisins og afskræma öll þau
svæði með ruddalegri mannvirkja-
gerð í þeim tilgangi að koma upp sel-
stöðuálverum sem eru rekin með
skattpeningum landsmanna og okur-
orkuverði til niðurgreiðslu á orku til
selstöðuveranna.
Framsóknarmönnum virðist ekki
nægja að hafa flutt inn í landið skað-
vænleg meindýr og pestað sauðfé svo
skera þurfti niður obbann af sauðfé
landsmanna. Á haustdögum hóf nú-
verandi landbúnaðarráðherra undir-
búning herferðar gegn „Búkollu“,
henni skyldi útrýmt með norsku kúa-
kyni. En til allrar hamingju létu ís-
lenskir bændur ekki lengur hlunnfara
sig af „gáfuðum og spektarfullum“
framsóknarmönnum og kváðu niður
ódáminn nú á nýrri öld. Vonandi er sú
aðför framsóknarmanna að íslensk-
um landbúnaði þar með úr sögunni.
„Gáfurnar
og spekin“
Siglaugur
Brynleifsson
Höfundur er rithöfundur.
Framsókn
Vonandi er aðför
framsóknarmanna að
íslenskum landbúnaði,
segir Siglaugur
Brynleifsson, þar
með úr sögunni.