Morgunblaðið - 24.02.2001, Blaðsíða 50

MINNINGAR
50 LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Hallgrímur Pét-ursson var
fæddur á Hofi í
Hjaltadal 9. apríl
1923. Hann lést 15.
febrúar síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Pétur Pálsson, f.
19.12. 1884, d. 7. 9.
1966, bóndi á Hofi í
Hjaltadal, og Anna
Ingibjörg Jónsdóttir
á Hofi, f. 9.12. 1880,
d. 14.1. 1967. Hall-
grímur ólst upp á
Hofi og fluttist að
Kjarvalsstöðum í
sömu sveit árið 1947 og hóf þar
búskap. Hann kvæntist 27. jan-
úar 1948 Svövu
Antonsdóttur frá
Reykjum í Hjalta-
dal, f. 4.1. 1926 í
Stóragerði, og hafa
þau búið á Kjar-
valsstöðum síðan.
Börn þeirra eru:
Grímur Páll, f.
29.1. 1950, búsettur
í Reykjavík, og
Ásta Guðleif, f.
24.4. 1951, búsett á
Spáni.
Útför Hallgríms
verður gerð frá
Hóladómkirkju í
dag og hefst athöfnin klukkan
14.
Sumarið 1947 fluttist ungur maður
frá Hofi í Hjaltadal til búskapar nið-
ur að Kjarvalsstöðum í sömu sveit.
Þessi maður hét Hallgrímur Péturs-
son. Pétur faðir hans átti þá Kjar-
valsstaði og var jörðin föðurleifð
hans. Hallgrímur var að hefja lífs-
starfið sem ekki lauk fyrr en tæpum
54 árum síðar er fjárbóndinn var
kallaður af vettvangi þar sem hann
var að huga að kindum sínum í fjall-
inu fyrir framan Kálfsstaði. Líklega
hefði hann ekki getað óskað sér betri
kvaðningar til þeirrar ferðar sem öll-
um er búin, óumflýjanlega.
Ég kom í heiminn sama árið og
Hallgrímur hóf búskap. Sjálfum
finnst mér það nokkur forréttindi að
hafa fæðst inn í bændasamfélagið
sem var þá að vísu að breytast með
vélvæðingunni sem gekk yfir sveit-
irnar á 6. áratug síðustu aldar. Samt
náði ég að kynnast ýmsum þeim gild-
um sem þá voru í heiðri höfð, eins og
nægjusemi og nýtni, samhjálp og
félagsskap nágranna, sjálfsbjargar-
viðleitni, hagleik og útsjónarsemi að
búa sér í hendur. Alla þessa eigin-
leika átti Hallgrímur í ríkum mæli.
Hann fæddist og ólst upp í torfbæ á
tíma þar sem mannshöndin ein varð
að vinna flestöll störf. Hann lifði alla
þá gífurlegu breytingu sem varð á
seinni hluta 20. aldar í tækniþróun í
landbúnaði. Hann tileinkaði sér
tæknina fram að því marki sem hon-
um hugnaðist, en hann var líka mót-
aður af þeim gildum sem áður var
getið og lét ekki lífsgæðakapphlaupið
trufla sig eða villa sýn.
Ungu hjónin sem byrjuðu sinn bú-
skap á Kjarvalsstöðum vorið 1947
voru samhent frá upphafi og þeirra
beið mikið verkefni við uppbyggingu
jarðarinnar. Árið 1949 reis stein-
steypt íbúðarhús niðri á Járnhrygg.
Árið 1952 kom Ferguson-dráttarvél-
in, með þeim fyrstu í Hjaltadal, og
sama ár var byggt fjós og hlaða. Á
næstu árum reis ein byggingin eftir
aðra jafnframt því sem ræktun var
færð út og búið aukið. Sannaðist nú
enn máltækið gamla að hollur er
heimafenginn baggi. Kom þá að góðu
haldi hagleikur og smíðaleikni því að
mestum hluta reisti Hallgrímur
byggingar sínar sjálfur og ærið mörg
verkfærin bjó hann sér í hendur í
smiðju sinni, sem hann hafði líka gert
sjálfur. Ungur maður á Hofi byggði
hann smiðjukofa og bjó sér til eld-
smiðju með fátæklegum verkfærum.
Eftir það komu mörg áhöld og nytja-
hlutir úr aflinum á Hofi. Búskapur-
inn allur einkenndist af natni og
snyrtimennsku. Draslaraháttur í
umgengni hefur aldrei sést á Kjar-
valsstöðum svo lengi elstu menn
muna.
Hallgrímur var sérlega minnugur
á það sem hann las og heyrði og at-
hugull á sitt umhverfi. Hann lét það
oft eftir sér að leggja hnakk á hest
sinn og ríða út, heimsækja kunningja
eða kannske bara skreppa yfir í Kol-
beinsdal á vit ósortinnar náttúru
eyðibyggðar. Lengi mátti ausa úr
hans fróðleiksbrunni um mannlíf og
atburði í Hjaltadal á liðinni öld. Aldr-
ei sást Hallgrímur skipta skapi, jafn-
an fréttafús og viðræðugóður og
stutt í gamansemi og hjartanlegan
hlátur þegar spaug bar á góma. Og
þótt hann hefði gaman af spjalli um
menn og málefni var eftirtektarvert
hve varkár hann var í umsögnum,
hallmælti aldrei öðrum og tók lítið
undir ef viðmælandi sýndi hvatvísi í
tali um náungann. Aldrei var asi á
Hallgrími. Alltaf hafði hann nægan
tíma.
Einn var sá hæfileiki Hallgríms
sem margir munu minnast. Það var
hversu frábærlega hann var nærfær-
inn við skepnur, einkanlega við burð-
arhjálp. Mér er nær að halda að
sauðburðurinn hafi verið næsta
hvíldarlítill tími hjá Hallgrími. Yfir-
leitt hefur þá hver bóndi nóg með sig,
en Hallgrímur mátti bæta við sig sí-
felldu hjálparkalli nágrannanna
hvaðanæva þegar heimaráðin þraut
við burðinn. Það er sérkennileg til-
viljun að síðustu árin hafa búið skóla-
lærðir dýralæknar sitt hvoru megin,
bæði á Nautabúi og Kálfsstöðum svo
að Hjaltdælingar eru sem betur fer
engum heillum horfnir í þessu efni.
Fréttin um andlát Hallgríms
minnti mig óþægilega á hversu allt er
í heiminum hverfult og hversu slæmt
er að geyma til morguns það sem
hægt væri að ljúka í dag. Lengi hafði
ég ætlað mér að fá Hallgrím með mér
fram í Hof þar sem við ólumst upp
báðir, hann einungis 24 árum fyrr í
aldri og fluttist burtu nokkrum vik-
um áður en ég fæddist. Í huga mín-
um hafði ég hlakkað mjög til þess-
arar ferðar, ganga saman um götur
þar sem „hugann grunar við grassins
rót, gamalt spor eftir lítinn fót“.
Þetta var samt ekki komið í fram-
kvæmd og raunar aldrei nefnt við
Hallgrím. – Nú verður sú ferð aldrei
farin og fyrir mig er það óbætanlegt.
Hallgrímur Pétursson frá Hólum í
Hjaltadal er stórt nafn í hugum Ís-
lendinga fyrir að yrkja passíusálma.
Hallgrímur Pétursson á Kjarvals-
stöðum orti enga sálma en hann
kunni vel að yrkja landið sitt og sam-
búðina við náungann með nægju-
semi, hógværð og hjálpfýsi. Hann
var orðinn einn eftir búandi þeirra
bænda sem byggðu Hjaltadalinn á
bernskuárum mínum. Nú finnst mér
dálítið eins og horfinn sé síðasti
bóndinn úr dalnum mínum og þar
með ákveðin kjölfesta æskustöðv-
anna. – Hjaltadalur er ekki samur og
hann var.
Eftirlifandi eiginkonu Hallgríms,
börnum þeirra og öðrum ástvinum
sendi ég hugheilar kveðjur og bið
þeim allrar blessunar.
Hjalti Pálsson frá Hofi.
Frændi minn, Hallgrímur Péturs-
son, bóndi á Kjarvalsstöðum í Hjalta-
dal, er látinn. Mig langar til að minn-
ast hans hér nokkrum orðum.
Hallgrímur, eða Halli á Kjarvals-
stöðum eins og hann var oft nefndur
af kunnugum, var systkinabarn við
móður mína, Sigrúnu Sigurjónsdótt-
ur frá Nautabúi í Hjaltadal. Ég
kynntist honum fyrst, svo að ég
muni, sumarið og haustið 1945. Þá
vann hann oft við að byggja nýtt
steinhús foreldra minna á Ingveld-
arstöðum í sama dal þar sem þau
voru að koma sér upp sumardvalar-
aðstöðu fyrir fjölskylduna.
Hallgrímur var sérkennilegur
maður og mjög eftirminnilegur.
Hann hafði svo sannarlega séð tím-
ana tvenna. Þegar hann mundi fyrst
eftir sér, þetta á árunum 1927–1928,
á hans ástsæla Hofi í Hjaltadal, voru
vinnubrögð í sveitum Íslands í öllum
grundvallaratriðum þau sömu og þau
höfðu verið á 19. öld. Það var slegið
með orfi og ljá, rakað með hrífu, og
strákar gengu dagsdaglega á sauð-
skinnsskóm.
Síðan komu framfarirnar í fram-
kvæmdum: nýjar byggingar, bílar,
hestasláttuvélar, rakstrarvélar, vél-
knúnar dráttarvélar, heybindivélar
o.m.fl. Hallgrímur var manna fljót-
astur að taka upp og tileinka sér og
sínu búi þessar nýjungar.
Enda var maðurinn snjall. Hann
hafði sérstaklega gott auga fyrir því
verkfræðilega í hlutunum. Það lék
allt í höndunum á honum. Afbragðs-
smiður var hann, bæði á málm og tré.
Hallgrímur var líka hjálpsamur
maður og þess nutu nágrannar hans
og frændur á margvíslegan hátt, ekki
aðeins um viðgerðir, skeifusmíði og
annað slíkt. Hann var einnig, svo að
nefnt sé dæmi, um árabil helsti ljós-
faðir kvígna og kúa, og raunar fleiri
taminna spendýra, í Hjaltadal, og
þótt víðar væri leitað, þegar bjátaði
á.
Hallgrímur Pétursson var hafsjór
af þjóðlegum fróðleik, einkum um at-
vinnuþróun 20. aldar í landbúnaði,
svo og um skagfirskar ættir o.fl. Ein-
hver viðtöl um þessi efni munu hafa
verið tekin við hann; er það vel. En
hefði hann lifað lengur hefði mörgu
mátt bjarga frá gleymd. „Hallgrímur
á Kjarvalsstöðum veit allt,“ sagði
maður á stofnfundi samtaka um
verndun máls og menningararfs
varðandi vinnubrögð í íslensku sam-
félagi áður fyrr, sem haldinn var á
Hólum 28. maí 2000. Hallgrímur
hafði ekki aðeins séð heldur tekið
virkan þátt í breytingunum.
Það var mikil vinátta milli míns
fólks og Hallgríms og hans góðu
konu, Svövu Antonsdóttur. Yngri
dóttir mín, Hrund, var í sveit hjá
þeim á Kjarvalsstöðum í fimm sum-
ur, 1982–1986, og hafði af því bæði
uppeldi, gagn og yndi.
Frændi minn, Hallgrímur Péturs-
son á Kjarvalsstöðum í Hjaltadal, dó
sviplega við störf sín. Kannski var
það þess háttar dauðdagi sem hann
hafði helst óskað sér. Mælt er að föð-
ursystir hans, móðuramma mín, hafi
sagt: „Ég vildi helst deyja við hríf-
una.“ Og þennan veg eigum við öll
eftir að ganga.
Þegar ég minnist frænda míns,
Hallgríms Péturssonar, er mér þökk
efst í huga. Ég og Svava, konan mín,
sendum Svövu á Kjarvalsstöðum,
Grími og Ástu okkar innilegustu
samúðarkveðjur.
Andri Ísaksson.
Hann Halli frændi er farinn. Þeir
sem þekktu hann vita að hér hefur
mjög sérstakur maður kvatt heim-
inn. Ég kynntist Halla fyrst þegar ég
var átta ára, þegar foreldrar mínir
sendu mig í sveit til hans og Svövu
konu hans. Í fyrstu skildi ég voðalega
lítið í þessum manni sem þótti svo
gaman að totta pípuna sína og hlusta
á veðurspána í útvarpinu. En þegar
ég fór að eldast fór ég virkilega að
meta hann og hans kímnigáfu. Halli
hugsaði rosalega vel um sín dýr,
hann þekkti hverja á með nafni og
mundi undan hvaða rollu hún var
komin og hversu mörg lömb hún átti
um sumarið. Fyrir bæjarkrakka eins
og mig litu ærnar allar meira og
minna eins út og ég var því síund-
randi yfir hversu glöggur hann var.
Þær ær sem voru orðnar gamlar og
lúnar fengu oft að lifa í góðu yfirlæti
á bæjartúninu. Og hrossin voru líka í
góðu yfirlæti. Einn hestur var vinur
Halla, hann Blesi. Báðir voru skap-
stórir en höfðu farið í gegnum margt
saman. Stundum mátti heyra Halla
segja eitthvað við klárinn sem mér
þótti afskaplega undarlegt þar sem
augljóst er að hross skilja ekki
mannamál. En eftir margar mis-
heppnaðar tilraunir við reiðskap brá
ég til þess bragðs að herma eftir
frænda og svei mér þá, það virkaði,
klárinn minn hann Rauður byrjaði að
fylgja Halla í reiðtúrunum! Kannski
skiptir það ekki máli hvað dýrin
skilja, bara ef þau skynja að við
virðum þau?
Ég á mjög margar góðar endur-
minningar frá mínum sumrum í
sveit. Síðan hefur alltaf verið jafn-
gaman að koma í heimsókn á Kjar-
valsstaði og heyra bæði Halla og
Svövu segja frá og annast búskapinn.
Elsku Svava, Ásta og Grímur, ég
sendi ykkur mínar innilegustu sam-
úðarkveðjur – ég vildi ég gæti verið
hjá ykkur núna.
Ykkar gamla vinnukona,
Hrund Andradóttir,
Greenwich, Connecticut,
Bandaríkjunum.
Mín fyrstu kynni af Halla eins og
hann var oftast nefndur voru frá
fyrstu barnsárum mínum á Hofi í
Hjaltadal. Þar var þá tvíbýli og var
hann sonur bóndans á á öðru býlinu
og faðir minn bóndi á hinu býlinu.
Hann var þá 17-18 ára. Fyrir mér
ungum drengnum var þetta barngóð
fjölskylda sem var ávallt gott að
koma til. Ég bar mikla virðingu fyrir
Halla því hann var smiður góður og
smíðaði stundum eitthvað skemmti-
legt fyrir okkur krakkana, enda ekki
mikið um leikföng á þeim tíma.
Þarna myndaðist vinátta sem hefur
haldist ævilangt. Fjölskylda mín
fluttist frá Hofi þegar ég var níu ára,
að Tumabrekku í Óslandshlíð. Síðla
verur 1947 lést faðir minn og þar sem
móðir mín hafði látist 1940 leystist
fjölskyldan upp og til stóð að ég færi
til ömmu minnar á Blönduósi, sem ég
þekkti mjög lítið. Halli kom þá að
máli við mig og sagði mér að hann og
Svava Antonsdóttir hefðu ákveðið að
hefja búskap á Kjarvalsstöðum í
Hjaltadal og hann vildi gjarnan fá
snúningalipran strák sér til aðstoðar
og leist mér vel á það þar sem ég
þekkti hann vel frá veru minni á Hofi,
þó fannst mér að þetta væri rangt
gagnvart ömmu minni sem var mjög
góð kona, en mér fannst ég ætti að
HALLGRÍMUR
PÉTURSSON
Frænkan og vinurinn hún Katrín
Sigfúsdóttir, Kata frænka, varð að
játa sig sigraða af þeim veikindum
sem marga fellir, krabbameininu.
Kata sem bjó í Kaupmannahöfn
þurfti að heyja baráttuna í nokkurn
tíma áður en hún fékk hvíldina. Það
koma margar minningar upp í hug-
ann þegar maður hugsar til Kötu
frænku. Hún sem alltaf var svo kát
og tilbúin til að taka á móti manni
þegar maður kom til Kaupmanna-
hafnar. Það kom ekkert annað til
greina en að gista hjá henni í Tåst-
rup og skipti þá ekki máli þó börnin
fylgdu með. Já það var eiginlega al-
veg sama hver átti í hlut, allir voru
velkomnir til Kötu. Það stóð aldrei
betur á en þegar maður var á ferð-
inni, bara gat ekki hitt á betri tíma.
Á þessari stundu langar okkur fjöl-
skylduna að þakka fyrir samveru-
KATRÍN
SIGFÚSDÓTTIR
✝ Katrín Sigfús-dóttir var fædd í
Vestmannaeyjum 13.
október 1944. Hún
lést á sjúkrahúsi í
Kaupmannahöfn 12.
febrúar síðastliðinn.
Foreldrar hennar
eru Unnur Guðjóns-
dóttir leikkona, f.
25.6. 1913, hún er
látin, og Sigfús
Sveinsson, f. 22.2.
1916. Bræður Katr-
ínar sammæðra eru
Jón Ragnar Björns-
son og fósturbróðir
Ingi Péturs, hann er látinn.
Katrín giftist Sigurjóni Jónas-
syni 1962 og áttu þau þrjú börn:
Ingi Péturs, f. 1.5. 1962, Unnur, f.
12.5. 1965, og Sigfús, f. 28.6. 1966.
Þau skildu.
Katrín var búsett í Danmörku
og var sambýlismaður hennar
John Linde.
Útför Katrínar fer fram frá
Landakirkju í Vestmannaeyjum í
dag og hefst athöfnin klukkan 14.
stundirnar sem voru
alltof fáar. Samveru-
stundir sem eru
ógleymanlegar. Já, það
var nú meira fjörið. En
lífið er ekki bara dans
á rósum. Stærsta áfall-
inu varð hún fyrir þeg-
ar hún missti elsta
barnið sitt, hann Inga.
Hann sem var nýbyrj-
aður að búa og átti svo
mikið eftir að gera.
Það er mikið áfall að
missa ástvini sína og
einmitt þá er svo
margt sem maður skil-
ur ekki. Hver er tilgangurinn spyr
maður oft sjálfan sig. Elsku Fúsi,
John, Unnur, Siddi og fjölskyldur,
megi góður Guð styrkja ykkur í sorg
ykkar. Minningin um Kötu frænku
verður ætíð sveipuð gleði og vissum
ljóma. Blessuð sé minning hennar.
Þuríður Kristín Kristleifs-
dóttir, Guðmundur Þ.B.
Ólafsson og fjölskylda.
Að morgni 12. febrúar, á afmæl-
isdaginn minn, er hringt til mín og
mér tjáð að besta æskuvinkona mín
sé látin, hún hafði barist við krabba-
mein um nokkurra mánaða skeið.
Kata, Hildur systir og ég vorum
óaðskiljanlegar vinkonur öll okkar
æskuár í Eyjum, margt var brallað
á Kirkjuveginum og á Heiðó. Þau
voru ófá skiptin sem við sváfum
saman og þá var sko fjör, hlustað á
„Kanann“ og dansað fram á nótt,
svo stundum þótti foreldrum okkar
nóg um.
Aldrei gátum við farið út á kvöld-
in nema hringja hvor í aðra og
ákveða í hverju við ættum að vera,
við urðum alltaf að vera eins.
Árið 1959 fórum við Hildur í sum-
arskóla í Danmörku. Því miður gat
Kata ekki komið með okkur en það
var ákveðið að pabbi okkar kæmi og
næði í okkur þegar skólinn væri bú-
inn í september, og þá fengi Kata að
koma með. Við skrifuðumst alltaf á
og svo kom bréf, þar sem Kata sagði
okkur að nú væri að koma þjóðhátíð
og það yrði sko frábær þjóðhátíð.
Við Hildur grétum báðar heila helgi
því okkur langaði svo heim. Eftir
helgina kemur annað bréf, búið var
að fresta þjóðhátíðinni um viku svo
það var grátið tvær helgar í röð. Við
vorum voða spenntar þegar skólan-
um lyki, að fá Kötu og pabba til okk-
ar, allar skólasystur okkar biðu
spenntar eftir vinkonunni frá Ís-
landi sem við höfðum talað svo mikið
um. Svo kom Kata, alltaf jafn glæsi-
leg með fallegu stóru brúnu augun
sín.
Við áttum yndislegan tíma saman
í Danmörku sem seint gleymist.
Ári seinna fór ástin að gera vart
við sig hjá okkur, það gerðist allt
svo hratt.
Við báðar orðnar mömmur 17 ára,
Kata og Nonni með Inga og ég og
Bói með Pálma og þá hófst alvara
lífsins. En hér læt ég staðar numið
um sameiginlegt lífshlaup okkar í
æsku sem var svo yndislegt.
Kata og Nonni fluttu til Dan-
merkur og áttu þá þrjú yndisleg
börn, Inga, Unni og Sigfús. Kata og
Nonni slitu samvistir en voru alltaf
bestu vinir. Kata sagði mér oft hvað
sér fyndist það mikilvægt.
Árið 1990 deyr Ingi, frumburður
þeirra, aðeins 28 ára gamall, úr syk-
ursýki og var það mikið áfall, sem
Kata átti erfitt með að sætta sig við.
Elsku Kata ég vildi að þú hefðir
ekki verið svona langt í burtu því
samskiptin urðu ekki eins mikil eftir
að þú fluttir, stöku sinnum bréf og
símhringingar af og til og heimsókn-
ir þegar þú varst stödd á Íslandi. Ég
veit að ég tala fyrir munn okkar
allra í árgangi 1944 í Vestmanna-
eyjum. Elsku skólasystir, við þökk-
um þér fyrir öll yndislegu árin sem
við áttum saman í leik og í starfi, þú
varst alltaf hrókur alls fagnaðar.
Far þú í friði.
Elsku Fúsi, Unnur, Siddi, John
og fjölskyldur.
Innilegar samúðarkveðjur til ykk-
ar allra, minning um yndislega konu
mun lifa með okkur.
Kristrún Axelsdóttir.