Morgunblaðið - 24.02.2001, Blaðsíða 32

LISTIR
32 LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HEFURÐU tekið eftir að list-málarar endast miklu beturen rithöfundar? Við Krist-
ján Davíðsson erum enn að mála
komnir um og yfir áttrætt en rithöf-
undar eru oft alveg búnir með anda-
giftina um sjötugt. Ég nenni orðið
engu nema að vinna, ekki einu sinni
hlusta á tónlist og þó sakna ég þess.
Sannast sagna hef ég aldrei afkast-
að eins og núna né heldur málað
betur.“ Kjartan Guðjónsson er að
koma málverkum sínum frá síðustu
misserum fyrir í Galleríi Fold.
Mörg þeirra tengjast ljóðum Jóns
úr Vör, en Kjartan hefur mynd-
skreytt þau í tvígang. Hann stillir
sér upp fyrir ljósmyndara við minni
um íslenska sjómenn sem létust í
stríðinu, stórt málverk sem hann
hefur dálæti á. Annars eru margar
myndanna af konum, ákveðið
dregnum í ávala línu mjaðma og
mittis. „Þær eru massífar líkt og
hjá Briem og Ásmundi, við viljum
vissa vikt á strigann eða í styttuna.
Sjáðu líka Picasso, hans konur eru
costo eins sagt er á frönsku og ég
skildi það ungur á fyrirlestri hjá
Hjörvarði Árnasyni listfræðingi.
Þetta er ekki kona, heldur mynd af
konu, sagði hann um eitt verkanna
eftir Picasso og þannig er þetta
akkúrat, maður málar sína tilfinn-
ingu um konu eða fugl eða fjall eða
guðdóminn. Hér er til dæmis mynd
af almættinu en ég get ekki skýrt
með skynsamlegum rökum hvernig
það kemur svona fram, sem andlit á
einhverju svifi.“
Hippar og aðrir
uppreisnarmenn
Kjartan kallar sig listmálara og
fæst ekki um tískuorðið myndlist-
armaður. „Það ku þykja fínna og
Dönum þótti svo sem kunstmaler
vera skammaryrði. En hvað er ég
annað en listamaður sem málar,
listmálari, nema ef vera skyldi
teiknari, það er ég líka og gamall
kennari. Ég kenndi myndlist í 25 ár
og þótti skemmtilegt þar til hipp-
arnir komu. Þá var minn tími í
kennslunni liðinn þótt ég léti þetta
sullast síðustu tíu árin fram að eft-
irlaunaaldri. Hippatímabilið byrjaði
hér svolítið seinna en annars stað-
ar, eins og svo margt fleira, það
gerðist með einum bekk í Myndlist-
arskólanum 1972. Þetta fólk vildi
ekki vanda sig að mála eins og
gamlir kallar, þeirra sannleikur var
annar og uppreisnin partur af hon-
um.“ Kjartan var sjálfur í flokki
sem þótti róttækur á sinni tíð og olli
hvörfum í íslenskri myndlist um
miðja öldina. Septemberhópurinn
hélt fyrst sýningu í Listamanna-
skálanum 1947 en þær urðu fjórar
næstu fimm árin. „Þetta er eins og
fornaldarsaga Norðurlanda, löngu
gleymt,“ segir hann og brosir, „við
vorum þarna nokkrir sem áttum
ekki svo ýkja mikið sameiginlegt
þótt við sýndum í hóp. En það urðu
heilmikil læti og blaðaskrif fyrstu
mánuðina eftir opnun, abstraktlist-
in þótti víst argasta frekja og út-
úrsnúningur veruleikans. Ég held
við höfum haft dálítið gaman af
þessu og svo fengum við frítt að
drekka í partíum á Borginni og allt
hvað eina.“ Þetta voru ungir lista-
menn komnir heim úr námi í stríðs-
lok, með strauma og stefnur sem
tengdust í hugmynd um sjálfstæða
tilvist listaverksins. Mynd af konu,
sem sagt, ekki konu á mynd.
Rúmum þrem áratugum síðar
stóð Kjartan í öðrum og persónu-
legri straumhvörfum. Hann yfirgaf
abstraktlistina og fór að mála fíg-
úratíft eftir myndskreytingu
Þorpsins eftir Jón úr Vör, í útgáfu
Vöku Helgafells 1979. Ljóðabókin
kom síðast út hjá Máli og menningu
í hittiðfyrra, í svolítið breyttri
mynd og með nýjum teikningum
Kjartans.
Þótt hann hafi nú um árabil mál-
að myndir „af einhverju“ gætir
jafnan forma sem hver les fyrir sig.
Stundum léttra líkt og hjá Míró en
líka þyngri í köldum litum „af því
landslagið mótar mann og hafið hef-
ur alltaf átt hlut í mér – eitthvað hef
ég migið í saltan sjó. Abstraktið er
nefnilega ekki alvont, sjáðu þessa
ströngu myndbyggingu, línu og
sveig, eins konar bakgrunn sem
kemur úr engum stað nema hug-
skoti manns sem málaði einhvern-
tíma óhlutbundið.“ Klassíkin stend-
ur svo heldur en ekki fyrir sínu að
áliti Kjartans og hann nefnir Karl
Kvaran til dæmis um listamann
sem byggði þar á traustum grunni.
„Hvað sem hver segir um þann
ágæta listamann og geómetríska
abstraksjón, þá hafði hann ekki
betri skólun fengið en í glyptotek-
inu í Köben þar sem Bojesen lét
nemendur sína teikna styttur frá
morgni til kvölds. Síðan komu þess-
ar munúðarfullu línur og litir Karls
beint úr klassískri hefð.“
Tíska, snobb og fræðingar
Við tölum um tískusveiflur list-
arinnar og Kjartan segir hégóma og
pjatt þvælast þar fyrir besta fólki.
„Jón Gunnar Árnason varði til að
mynda dýrmætum tíma í konsept,
þótt það væri eflaust ekki verra en
hvað annað. Hann sýndi minnir mig
sáðfrumur á Mokka og það var ekki
fyrr en hann hafði veikst sem hann
byrjaði að brillera. Stálið lék í
höndum hans og við sjáum hans fín-
ustu verk í höggmyndum eins og
Sólfarinu hér niðri við sjó, ómet-
anleg.“ Bjástrandi í kaffikrók Fold-
ar tautar Kjartan um snobbið í list-
inni og allt í kringum hana.
„Fræðingar sem vita hvernig menn
eiga að mála eru besta dæmið um
þetta, ótrúlega valdamiklir oft mið-
að við vitleysisganginn. Í þessum
bransa er ekkert rétt og rangt, við
höfum börn síns tíma og börn í
hjartanu – það er best – vittu til
með naívistana.
Sjálfur varð ég ekki fullorðinn
fyrr en um fimmtugt. Ekki sem
málari, skilurðu, því áður var ég
alltaf í endalausum vafa. Snobbið
var líka ríkt í mér og úr því þú
spyrð er það ekki þannig lengur.
Ég þurfti að beita hörku til að losa
mig undan áhrifum abstraktmanna
eins og Þorvaldar Skúlasonar og
Jóhannesar Jóhannessonar.“ Kjart-
an vill enga ævisögu en reitir þó til
eitt og annað þegar vel er beðið.
Upp úr tvítugu var hann vetur í
Handíðaskólanum en lét svo undan
útþránni, „sem ætlaði að gera mann
vitlausan á stríðsárunum þegar
enginn komst lönd né strönd.“ Fyr-
ir handbendi Hjörvarðar sem fyrr
er nefndur fór Kjartan í Listahá-
skólann í Chicago og kom heim
hálfu öðru ári síðar. Hann fór að
mála „og vinna á Eyrinni og víðar
meðan vinirnir tóku embættispróf.
Og svo fór ég að kenna ’45.“ Í lok
sama áratugar sigldi Kjartan aftur
utan, nú með Súðinni ásamt félög-
um úr myndlistinni og hafði dvöl í
Flórens og París. „Í Flórens um-
gengumst við Gerði Helgadóttur
eða Pantalónu eins og hún var köll-
uð af því kvenmenn sáust aldrei á
síðbuxum og karlar hjóluðu á lukt-
arstaura af undrun. Þetta var á
þeim yndislega tíma meginlandsins
fyrir túrisma.
Langur tími leið síðan án þess ég
málaði, milli þrítugs og fertugs var
ég blaðamaður á Þjóðviljanum,
teiknaði við Haraldar sögu harð-
ráða einar 400 myndir og hélt bara
að ég væri hættur við pensilinn. En
svo fór ég í gang með abstraktmál-
verk og seinna kom þetta fígúratífa.
Fyrsta sýningin mín af því tagi var
1980 og þá var það sem bústýra
Listasafnsins skellti hæl við rass og
þar hefur ekkert verið keypt af mér
síðan.“ Kennslan, bæði í kvöldskóla
og í Myndlista- og handíðaskólan-
um 1967–88 kom inn í þessa sögu af
starfsævi sem ekki er lokið. Þegar
Kjartan kenndi hafði hann tak-
markaðan tíma og orku fyrir mál-
verkið, nema í fríum. En eftirlauna-
maðurinn málar sem sagt meira og
betur en nokkurn tíma í brauðstrit-
inu.
„Þú mátt bóka að enginn kennir
öðrum listina, einungis fagið,“ segir
Kjartan. „Það má kenna manni að
teikna en svo er hann á vegum síns
innri manns. Ef listarinnar er leitað
annað er víst að hún sleppi og yf-
irgefi menn. Þó trúi ég ekki á inn-
blástur, en segi að vinna listmálara
líkist hverri annarri. Hún hefur það
einkenni helst að mestur tími fer í
að horfa. Ég er búinn að slökkva á
barokki í græjunum og farinn að
heyra þögnina. Svo glápi ég.“
Að endast í glápinu
Morgunblaðið/Golli
Kjartan við minningarmyndina um þá sem féllu í stríðinu við strendur
landsins, brosmildur þrátt fyrir það efni. Teikning úr nýjustu útgáfu Þorpsins eftir Jón úr Vör, en bókin spilar
inn í sýninguna í Galleríi Fold.
Sýning á nýjum olíumálverkum Kjartans
Guðjónssonar verður opnuð í Galleríi Fold
við Rauðarárstíg í dag. Þórunn Þórsdóttir
hitti þennan sjóaða listamann sem málar
meira og betur en á áratugum kennslunnar.
RÚMLEGA 12 þúsund nemendur á
öllum aldri stunda nám í tónlist-
arskólum landsins en Dagur tónlist-
arskólanna er í dag, laugardag. Til-
gangur þessa dags er að vekja
athygli á fjölbreyttu starfi tónlist-
arskólanna í landinu og gera þá
sýnilegri almenningi. Víða eru skól-
arnir með opið hús og kynningu á
starfsemi sinni í tilefni dagsins.
Tónskóli Sigursveins
Opið hús verður í Tónskóla Sig-
ursveins, Hraunbergi 2, frá kl. 13-
15. Gestum gefst þar tækifæri til að
skoða og prófa flest þau hljóðfæri
sem kennt er á í skólanum. Nem-
endur og kennarar munu einnig
kynna hljóðfærin á stuttum tón-
leikum kl. 13.40.
Tónskóli Eddu Borg
Þrennir nemendatónleikar verða
í Tónskóla Eddu Borg í dag. Hefð-
bundnir tónleikar verða kl. 11 og
kl. 12 og kl. 14 verða tónleikar með
yfirskriftinni Popptónlist. Nem-
endur hafa á undanförnum mán-
uðum undirbúið tónleikana með
einleik, samleik og í hljómsveit-
arsamspili. Forskóladeild skólans
kemur fram.
Tónlistarskóli
Seltjarnarness
Opið hús verður í Tónlistarskóla
Seltjarnarness frá kl. 14-16.
Nemendur bjóða upp á tónlist-
arflutning og koma m.a. fram í
lúðrasveit sinfóníuhljómsveitar
skólans, dixilandhljómsveit og
smærri samspilshópum. Auk þess
koma nemendur einir fram.
Tónlistarskóli
Bessastaðahrepps
Tónsmíðakeppni fór fram í Tón-
listarskóla Bessastaðahrepps sl.
miðvikudag og verða tónleikar í há-
tíðarsalnum kl. 11. Þar flytja nem-
endur tónsmíðar sínar, úrslit verða
kynnt og verðlaun afhent.
Tónsmíðakeppnin hefur verið ár-
legur viðburður í starfi skólans sl.
fjögur ár. Að þessu sinni tók um
helmingur nemenda þátt.
Dómarar voru tónskáldin Karól-
ína Eiríksdóttir og Oliver Kentish.
Tónlistarskóli
Borgarfjarðar
Opið hús verður í Tónlistarskóla
Borgarfjarðar í sal eldri borgara
við Borgarbraut 65a í Borgarnesi,
kl. 14-16. Þar munu nemendur úr
tónlistarskólanum leika og syngja
fyrir gesti.
Söngskólinn
í Reykjavík
Opið hús verður í Söngskólanum
í Reykjavík, Smára, á sunnudag og
hefst með kynningu Garðars Cortes
skólastjóra á skólastarfinu og skól-
anum kl. 14 og verður hún end-
urtekin kl. 16.30. Nemendaóperan
flytur fyrri þátt óperunnar Gon-
dólagæjarnir kl. 14.15 og seinni
þáttinn kl. 16.45. Kl. 17.30 verður
samsöngur þar sem nemendur,
kennarar og gestir syngja saman.
Dagur tónlistarskólanna
MENNINGARÁRIÐ 2000 –
hvað gerum við svo? er yfirskrift
málfundar sem haldinn verður í
Leikhúskjallaranum næstkom-
andi mánudagskvöld kl. 20.30.
„Flestum sem um Menningar-
árið hafa fjallað ber saman um
að vel hafi tekist til á síðasta ári
og að þeir list- og menningar-
viðburðir sem staðið var fyrir
hafi heppnast vel. En hvernig
var skipulagi þessara mála hátt-
að? Hvert var leitað eftir fyr-
irmyndum og – umfram allt –
hvað getum við lært af því
hvernig tekið var á þessu mikla
verkefni?“ Þessum spurningum
verður velt upp á málfundinum
sem Sjónlistafélagið og Lista-
klúbburinn gangast sameiginlega
fyrir. Frummælendur verða Þór-
unn Sigurðardóttir, listrænn
stjóranandi Listahátíðar í
Reykjavík og stjórnandi verkefn-
isins Reykjavík menningarborg;
Guðmundur Oddur Magnússon,
prófessor við Listaháskóla Ís-
lands; og Jón Proppé, myndlist-
argagnrýnandi og sýningarstjóri,
sem jafnframt er fundarstjóri.
Á fundinum verða þessi mál
rædd frá öllum sjónarhornum og
meðal annars skoðað hvaða áhrif
menningarárið hefur haft á við-
horf stjórnvalda, fyrirtækja og
almennings til menningarstarf-
seminnar. Þá verður fjallað um
væntanlega skýrslu um fram-
kvæmd menningarborgarverk-
efnisins.
Málfundur um
menningu í Leik-
húskjallaranum