Morgunblaðið - 24.02.2001, Side 48

MINNINGAR
48 LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Björn Benedikts-son fæddist í
Hafrafellstungu í Öx-
arfirði í Norður-
Þingeyjarsýslu 6. júlí
1930. Hann lést á
heimili sínu 16.
febrúar síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Benedikt Björnsson,
f. 3. desember 1896 á
Parti í Aðaldal í Suð-
ur-Þingeyjarsýslu,
bóndi á Grásíðu í
Kelduhverfi í Norð-
ur-Þingeyjarsýslu,
síðar á Víðihóli á
Hólsfjöllum og loks í Sandfellshaga
í Öxarfirði, d. 26. mars 1970, og eig-
inkona hans, Friðbjörg Jónsdóttir,
ljósmóðir, f. 8. nóvember 1901 á
Grjótnesi á Melrakkasléttu, d. 28.
mars 1986. Einkabróðir Björns var
Þorgils, f. 24. september 1925, d. 1.
apríl 1990.
Hinn 14. júní 1958 kvæntist Björn
Jónínu Ástu Björnsdóttur handa-
vinnukennara, f. 28. júní 1930 á
Kópaskeri. Foreldrar hennar voru
Björn Kristjánsson, fv. alþingis-
maður og kaupfélagsstjóri KNÞ, f.
22. febrúar 1880 á Víkingavatni í
Kelduhverfi, d. 10. júlí 1973, og
Rannveig Gunnarsdóttir, f. 6. nóv-
ember 1901 á Skógum í Öxarfirði,
d. 29. janúar 1991. Börn þeirra
Björns og Ástu eru: 1) Benedikt,
skrúðgarðyrkjumeistari og garð-
yrkjustjóri Fjarðabyggðar, f. 10.
október 1958. Börn Benedikts eru
20. apríl 1998. 6) Björn Víkingur,
búfræðingur og bóndi í Sandfells-
haga í Öxarfirði, f. 3. ágúst 1968.
Sambýliskona Víkings er Linda
Björk Níelsdóttir, f. 9. mars 1972.
Fóstursonur þeirra er Sigurður Al-
exander, f. 1. júní 1990.
Björn varð gagnfræðingur frá
Akureyri 1948. Hann sótti nám-
skeið í Bandaríkjunum 1956 um
meðferð og viðhald dráttarvéla.
Hann var bóndi í Sandfellshaga í
Öxarfirði frá 1953 til 1990, var
meðal frumkvöðla um sauðfjárrækt
í héraði. Var jafnframt mikill
áhugamaður og frumkvöðull um
uppgræðslu gróðurlausra svæða og
sjálfbæra nýtingu bænda á jarð-
lendum sínum. Var einn fjögurra
sem fyrstir hlutu Landgræðslu-
verðlaunin. Starfaði mikið að
félagsmálum og var meðal annars
formaður Ungmennafélags Öxfirð-
inga, í stjórn Ræktunarsambands
Norður-Þingeyinga og lengi í sveit-
arstjórn Öxarfjarðarhrepps, þar af
oddviti 1982–1994. Björn beitti sér
fyrir rannsóknum á jarðhitasvæði í
Öxarfirði sem síðar leiddu til stofn-
unar hlutafélagsins Seljalax hf.,
Hitaveitu Öxarfjarðarhéraðs og
fiskeldisstöðvarinnar Silfurstjörn-
unnar hf. Var stjórnar- og starfs-
maður Silfurstjörnunnar frá stofn-
un 1988 og til dauðadags. Síðustu
æviárin vann Björn einkum að mál-
um sem höfðu lengi verið honum of-
arlega í huga og má þar nefna
byggingu rafstöðvar í Sandfells-
haga og að koma á samvinnu fyr-
irtækja í Norður-Þingeyjarsýslu
um framleiðslu og sölu á lífrænum
afurðum.
Útför Björns fer fram frá
Skinnastaðarkirkju í Öxarfirði í
dag og hefst athöfnin klukkan 14.
Ásta Kristín, f. 18.
október 1982, Heiður,
f. 10. maí 1984, d. 21.
júní 1984, Björn Bene-
dikt, f. 13. maí 1986, og
Karl Kristján, f. 21.
desember 1987. 2)
Rannveig, sérfræðing-
ur við Rannsókna-
stofnun fiskiðnaðarins,
lektor við Háskólann á
Akureyri, f. 2. nóvem-
ber 1959. Dóttir Rann-
veigar er Hugrún Lísa,
f. 7. apríl 1982. 3) Páll,
tölvunarfræðingur hjá
Prentsmiðjunni Odda
hf., f. 15. mars 1963. Eiginkona Páls
er Kristbjörg Lára Kristjánsdóttir,
f. 2. ágúst 1960. Börn þeirra eru
Emil Þór, f. 30. mars 1984, Kristján
Oddur, f. 6. október 1989, Björn
Ingi, f. 14. júlí 1996, og Páll Ragnar,
f. 3. júlí 1998. 4) Gunnar, búfræð-
ingur og bóndi í Sandfellshaga í Öx-
arfirði, f. 26. október 1965. Sam-
býliskona Gunnars er Karin Anna
Maria Englund, f. 27. október 1967.
Börn þeirra eru Karin Charlotta
Victoria, f. 29. september 1989,
Maria Susanna Birgitta, f. 30. ágúst
1991, Elvar Þór, f. 28. september
1993, og Nils Benedikt, f. 7. október
2000. 5) Björn Guðmundur, fiskeld-
isfræðingur, bókari og rekstrar-
stjóri, f. 3. ágúst 1968. Sambýlis-
kona Guðmundar er Herdís Fjóla
Kristinsdóttir, f. 28. apríl 1976.
Börn þeirra eru Jóhanna Kristín, f.
25. júní 1996, og Friðbjörg María, f.
Elsku Bangsi, pabbi okkar, tengda-
faðir og afi.
Við kveðjum þig með söknuði sem
orð fá ekki lýst, en einnig gleði og
þakklæti fyrir allan þann yndislega
tíma sem við fengum að hafa þig á
meðal okkar.
Guð geymi þig og varðveiti.
Þín
Ásta, börnin og fjölskyldur.
Okkur langar til þess að minnast
afa okkar með nokkrum fallegum orð-
um. Við munum eftir honum eins og
við sáum hann oftast; glaðan og
spaugsaman og alltaf til í að sjá já-
kvæðu hliðarnar á málunum. Afi virt-
ist ávallt vita og kunna allt og hann
breytti alltaf rétt. Hann var góður afi
sem lét sér afar annt um fjölskylduna
sína og okkur þótti öllum ákaflega
vænt um hann.
Elsku afi, þú stóðst þig svo vel í
veikindum þínum og sýndir mikla
baráttu og jákvæði sem er ómetanleg.
Við erum stoltar og ánægðar yfir því
að þú hafir getað látið þinn innsta
draum rætast áður en þú kvaddir
þennan heim.
Við söknum þín.
Þínar afastelpur,
Hugrún Lísa og Ásta Kristín.
Björn mágur minn í Sandfellshaga
var í mörgu einstakur maður, og við
skyndilegt fráfall hans koma ótal
myndir upp í hugann, af nánum sam-
skiptum okkar Lísu og barna okkar
við Ástu, Bangsa og börn þeirra í
meira en fjóra áratugi. Birni verður
best lýst sem miklum frumkvöðli,
enda stálgreindur og hugurinn frjór,
og sífellt var hann að hugleiða ein-
hverjar nýjungar á hinum ólíkustu
sviðum. Hann var mikill bóndi, hag-
sýnn með afbrigðum, smiður góður,
ræktunarmaður og næmur á velferð
lands og bústofns. Að eigin frum-
kvæði bar hann fræ og áburð á
ógróna grýtta melkolla í heimalandi
sínu, sem síðan nýttust fagurgrænir
að hausti til beitar og augnayndis öll-
um, enda verðlaunaður fyrir að verð-
leikum. Af mörgu er að taka og aðeins
fátt eitt rakið hér. Þó hygg ég að hans
verði lengst minnst sem frumkvöðuls
við undirbúning að fiskeldi í Öxarfirði
og stofnun Silfurstjörnunnar hf., sem
nú er undirstaðan í atvinnumálum
sveitarinnar. Þar vann hann ótrúlegt
brautryðjandastarf í áraraðir við leit
að hentugu vatni og góðri staðsetn-
ingu fyrir fiskeldi lax og silungs í
strandeldi, allt unnið launalaust og að
mestu á eigin kostnað. Og þá var ekki
verið að bóka eftirvinnutímana, sem
oftast voru kvöldin og næturnar, en
það voru þær stundir sem helst mátti
spara frá búskaparstreðinu. Gaman
væri að hitta þá sporgöngumenn
ungra manna í dag, sem feta mundu í
spor Björns Benediktssonar, ég held
þeir séu ekki margir. Auðvitað naut
Björn aðstoðar margra góðra manna
við framkvæmd áhugamála sinna, en
frumkvæðið var hans og launin í
framtíðinni. Hann var sá sem fram-
kvæmdi, og hér er aðeins fátt eitt talið
af þeim áhugamálum hans, sem urðu
að veruleika, til gagns fyrir búskap og
samfélag.
En ljúfustu minningar okkar Lísu
eru bundnar við árlegar samveru-
stundir í Sandfellshaga, oftast tvisvar
á sumri en stundum oftar. Þá var
tækifærið notað til frjórra skoðana-
skipta í fullri sátt um vandamál líð-
andi stundar og lausnir til framtíðar.
Stundum var farið í berjamó, í önnur
skipti í heyskap, eða í veiði niður í
Sand og svo mætti lengi telja. Þá verð
ég að minnast eins þáttar í fari hans,
en það var hin nær ótakmarkaða
hjálpsemi sem hann sýndi, þegar mik-
ið lá við. Þetta fengum við fimm félag-
ar að reyna eftir að við keyptum veiði-
rétt í Bakkafirði 1962, en þá hófust
árlegar sumarferðir okkar norður til
framkvæmda og veiða. Þá var Björn
ætíð boðinn og búinn til að rétta fram
hjálparhönd. Og oftar en ekki biðu
okkar góðgerðir eða gisting, þegar
aftur var snúið. Stöndum við allir
félagarnir og fjölskyldur okkar í mik-
illi þakkarskuld við þau hjónin, Ástu
og Björn, fyrir nær 40 ára átroðning.
Að lokum sendum við Lísa Ástu og
allri fjölskyldunni okkar innilegustu
samúðarkveðjur með þakklæti fyrir
allar samverustundirnar.
Gunnar K. Björnsson.
Höfðingi er fallinn. Hugumstór
göfugur hugsjónamaður. Hamhleypa
til orðs og verka. Skarpgreindur,
kjarnyrtur, einkar snjall. Ótrúlegur
maður. Húmoristi, heimsmaður,
bóndi, bústólpi. Þannig kom Björn
fyrir sjónir eftir stutta viðkynningu.
Og ekki dró af er fram í sótti, uppfinn-
ingamaður, náttúrufræðingur, hönn-
uður, verkfræðingur, fiskeldisfræð-
ingur, markaðsmaður,
framkvæmdastjóri, allt í senn, og
verkmaður góður. Endaði svo sem
orkumálastjóri á eigin búi eftir að
hafa skemmt sér við að virkja bæj-
arlækinn síðustu árin. Eftir hann
stendur eitt glæsilegasta fiskeldisfyr-
irtæki landsins, fagurt mannlíf í fal-
legri sveit, reisulegt bú, gott fólk, ein-
stök eiginkona, sorgmædd og
einmanna um stund, en stolt af sínum
bónda.
Það var einfaldlega mannbætandi
að kynnast manninum Birni Bene-
diktssyni. Við áttum því láni að fagna
nokkrir samverkamenn á Orkustofn-
un fyrir hálfum öðrum áratug er fisk-
eldisævintýrið var í algleymi. Þá var
átaksverkefni hleypt af stokkunum að
kanna náttúruleg skilyrði til fiskeldis
víða um land. Björn fylgdist vökulum
augum með, oddvitinn sjálfur í Öx-
arfjarðarhreppi, ný búskapargrein í
uppsiglingu, ný atvinnutækifæri í
sveit sem stóð höllum fæti. Riðan
hafði fellt fé í Kelduhverfi, tímaspurs-
mál hvenær hún kæmist yfir Jökulsá í
næstu sveit, enginn til að taka við
blómlegum búum, börnin uxu úr grasi
og höfðu að fáu að hverfa, sneru ekki
heim að lokinni skólagöngu, kvóta-
kerfið komið á. Björn málaði skýrum
litum. Skilyrði til sauðfjárræktar
hvergi betri, hreint og fagurt land,
endalausar heiðar, ofgnótt af hreinu
vatni. Tærar ískaldar uppsprettur um
alla sveit og óvirkjaður jarðhiti í gos-
beltinu miðju. Og við að sjálfsögðu
sama sinnis, um að smjör drypi af
hverju strái, fágæt náttúruleg skil-
yrði til fiskeldis í sveitinni, þarna hin-
um megin í gosbeltinu. Spurningin
snerist bara um að finna réttu skil-
yrðin á einum og sama staðnum, nóg
af jarðsjó, og nóg af köldu og heitu
vatni. Aðal vandamálið var líka aug-
ljóst, það var nóg af sandi, miklu
meira en nóg. Það vissu Björn og
samsveitungar. Þeir höfðu þegar haf-
ið glímuna. Voru farnir að dæla niður
rörum með heimatilbúnum aðferðum,
til að ná sér í fiskeldisvatn, með all-
góðum árangri. Seljalax hf., fyrirtæki
heimamanna nýstofnað, Björn kom-
inn með fiskeldisker á báruna niður
við Skógalón nærri jarðhitanum, til-
raun með seiðaeldi hafin. Margra
tuga kílómetra akstur að heiman og
heim til að sinna þeirri tilraun dag-
lega, víðáttan mikil, jökulár og sandar
farartálmar. Þá hófust tilraunaboran-
ir, í fyrstu næst jarðhitanum.
Í upphafi gekk allt á afturfótunum,
holurnar ýmist hrundu eða fylltust
jafnóðum af sandi og tvísýnt var um
árangur af átaksverkefninu. Lítill bor
notaður til verksins og ekki miklu til
kostað. Mér var ætlað að dvelja á
svæðinu svo sem um vikutíma. Vik-
urnar urðu fjórar samfelldar, og
margar síðar. Þá kynntist ég Birni
Ben., sem heimamenn kölluðu
Bangsa. Hann hafði vakandi auga
með borverkinu, sem fór að ganga
betur, og er bormenn fóru í frí, fórum
við Björn ásamt Jóni bónda á Núpi að
dæla niður vatnsrörum í eina af sand-
fylltu borholunum, með aðferð heima-
manna. Stóð sú glíma í 20 klst. þar til
holan var beisluð, og úr varð fyrsta ol-
íugashola landsins, sjálfrennandi og
107°C heit í botninn. Að morgni stóð
hún undir 0,2 kg gasþrýstingi, og er
holan var opnuð á kúluloka, heyrðist
gott púff og megna olíulykt lagði um
svæðið. Björn skemmti sér konung-
lega og ég, jarðfræðingurinn, fullyrti
að þetta hlyti að stafa af tjöruhampi
og snittolíu frá píparanum á Húsavík.
Björn var á öðru máli. Þar við sat á
annað ár, nema hvað sæst var á að
þarna væri líklega hið sanna þing-
eyska loft á ferðinni. Rúmu ári síðar
kváðum við á Orkustofnun loks uppúr
um það að olíugas væri á ferðinni.
Fiskeldissagan er talsvert lengri. Að
sumri loknu og fimm vel heppnuðum
borholum, kvað Björn hins vegar upp
úr um það að öll okkar verk hefðu ver-
ið vita gagnslaus. Við stæðum í ná-
kvæmlega sömu sporum og í upphafi
– og engu nær. Svo hnífskörp var
greining hans. Blað skilur bakka og
egg. Og allir álitlegustu kostirnir þeg-
ar skoðaðir. Hér hefði margur játað
sig sigraðan, en ekki Björn bóndi. Of
mikið var í húfi. Jarðfræðingar á
Orkustofnun voru hvattir til dáða,
meira rannsóknarfé sótt af rómuðu
harðfylgi og sumarið eftir fundust
ótrúlega hagstæð skilyrði til fiskeldis,
ofgnótt af köldu, fersku og ísöltu vatni
og nóg af volgu vatni, og það allt sam-
an í þjóðbraut í miðri sveit. Grunn-
urinn að Silfurstjörnunni hf. var lagð-
ur, og þó vantaði aðeins eitt. Það
vantaði kaldan jarðsjó, og það í miklu
magni, og voru nú góð ráð dýr. Jarð-
fræðingarnir komnir í þrot. Þá var
það Björn bóndi og sveitungar sem
réðust til atlögu við Norður-Íshafið
og lögðu drenlögn í báruna fyrir opnu
hafi, þar sem stórbrimin loka fyrir ósa
Jökulsár á Fjöllum. Og þótt ótrúlegt
kunni að hljóma þá tókst þeim ætl-
unarverkið. Slagurinn var harður og
oft tvísýnt um árangur, en bændurnir
leystu málið með framkvæmd sem á
enga sína líka í heiminum, fram-
kvæmd sem talin var á mörkum skyn-
semi og nær dæmd til að misheppn-
ast. Mann setur hljóðan og tekur ofan
fyrir íslenskri bændastétt og ein-
stakri þrautseigju.
Saga Silfurstjörnunnar í Öxarfirði
er öll með sömu ólíkindunum, stöðin
reist þar sem skilyrði voru best, upp-
byggingin öll unnin af þvílíkri ráð-
deildarsemi að fádæmum heyrir, sem
og fiskeldið sjálft, reksturinn og
markaðssetning afurðanna. Þar fór
Björn bóndi fyrir, úr einu hlutverkinu
í annað frá byrjun. Þarna er eina
stóra fiskeldisstöðin í landinu held ég
sem ekki hefur farið á hausinn. Yfir
1.000 tonn af „gourmet“ matfiski eru
framleidd þar á ári, og seld hæsta
verði. Afurðirnar keyrðar þrisvar í
viku, 50 vikur á ári, yfir allt Ísland frá
Öxarfirði til Keflavíkur, og þaðan
sendar með flugi í fínustu veitingahús
austan hafs og vestan, Boston, New
York, París og Róm. Þróunarstarf
sem í háskólaumhverfi væri. Saga
Silfurstjörnunnar verður ekki öll sögð
hér, en fyrir þessu öllu fór Björn
bóndi í Sandfellshaga. Margir lögðu
hönd á plóg og yngra fólk sem þátt
tók í ævintýrinu hefur nú tekið við.
Þegar ekið er fyrir Tjörnes, um
Kelduhverfi í Ásbyrgi og áfram yfir
Jökulsá á Fjöllum norður Öxarfjörð
austanverðan um kjarrlendið hjá
Skinnastað og Lundi í átt til Kópa-
skers, verður Silfurstjarnan á vegi
manns á hægri hönd, norðvestan Öx-
arnúps, við Núpsvatn í Núpsmýri.
Hún lætur lítið yfir sér, snyrtileg, lág-
reist, hreinleg, með stærstu mann-
virkin neðanjarðar, ósýnileg, sjólagn-
ir, vatns og hitalagnir. Þarna er eitt
blómlegasta atvinnufyrirtækið í hér-
aðinu, sem sneri vörn í sókn og flótt-
anum úr sveitinni. Einhvers staðar
má greina hitaveitulögn frá Ærlækj-
arseli að Silfurstjörnunni, norður að
Kópaskeri og suður í Lund, tugi kíló-
metra. Fæstir sem hjá garði fara átta
sig á því grettistaki sem lyft var í
þessari fögru sveit.
Ég vil fyrir hönd fjölmargra sam-
starfsmanna minna á Orkustofnun
þakka vinskap og velvild Björns
bónda og fjölskyldu hans í okkar
garð. Sérstakar þakkir flyt ég frá
Jarðhitaskóla Háskóla Sameinuðu
þjóðanna fyrir árvissar móttökur
Björns og samstarfsmanna í Silfur-
stjörnunni á styrkþegum skólans og
leiðsögn um fyrirtækið. Skólinn legg-
ur lykkju á leið sína og metnað í að
sýna nemendum úr öllum heimshorn-
um hvernig einstæð samnýting nátt-
úruauðlinda fer fram við nyrstu höf,
þar sem jarðhitanýtingin gegnir lyk-
ilhlutverki.
Ástu okkar vottum við Sigrún
dýpstu samúð, svo og fjölskyldunni
allri. Manni hlýnar um hjartaræturn-
ar að hugsa til ykkar allra, og síðasta
afreks Björns, virkjunarinnar, sem
sér til þess að þið getið bruðlað með
orkuna heima fyrir, hitað upp útihús,
gangstéttir, gróðurhús og heita potta,
og það allt úr ísköldum silfurtærum
og svalandi bæjarlæknum.
Guðmundur Ómar
Friðleifsson, jarðfræðingur,
Orkustofnun.
Ég sit við eldhúsborðið að morgni
þorraþrælsins 17. febrúar þegar sím-
inn hringir. Guðmundur bróðir svarar
í símann, en kemur aftur að vörmu
spori til baka með þá fregn að Björn í
Sandfellshaga sé látinn, hafi hnigið
niður á stéttinni heima við húsið sitt í
gærkveldi, nýkominn heim frá Akur-
eyri.
Mér verður mikið um þessa frétt
og sit lengi hljóður. Þetta er svo
óvænt. Að vísu hafði Björn átt við
vanheilsu að stríða hin síðustu ár, en
upp á síðkastið hafði heilsan farið
batnandi og virtist í góðu lagi. Fyrir
tveimur kvöldum höfðum við hjónin
verið á heimleið frá Kópaskeri, og
skruppum heim í Sandfellshaga til að
sækja smápakka. Þá fór sem oft áður
að ekki var staðar numið fyrr en inni
við eldhúsborð á því góða heimili, og
þar var setið og spjallað langt fram á
nótt, og þá var heilsan í besta lagi eftir
ástæðum. Þarna við eldhúsborðið var
ég m.a. að biðja Björn að skrifa niður
gamla sögu sem hann hafði sagt mér,
og tók hann því vel.
Mér verður hugsað til þessarar síð-
ustu samverustundar, sem engum
datt í hug þá að yrði sú síðasta, og svo
margra annarra með þeim hjónum
Birni og Ástu í Sandfellshaga, Það var
ekki alltaf af miklu tilefni sem leiðir
lágu saman, en gjarnan teygðist úr
þeim fundum því umræðuefnin voru
óþrjótandi, áhugamál Björns mörg og
brennandi, og frásagnir lifandi og
skemmtilegar.
Björn sleit barnsskónum á Víðir-
hóli á Hólsfjöllum, þar sem hann ólst
upp hjá foreldrum sínum til átta ára
aldurs.
Árið 1938 fluttist fjölskyldan að
Sandfellshaga í Öxarfirði, og eftir það
var heimili Björns þar til æviloka, Það
hljóta að hafa verið átta ára dreng
mikil viðbrigði að flytjast af afskekkt-
um bæ á Hólsfjöllum í fjölmennið í
Sandfellshaga, en þar var þá tvíbýli
sem endranær og mannmargt, og
Sandfellshagi sem næst í miðri sveit. Í
Sandfellshaga ólst Björn svo upp á
heimili foreldra sinna og eldri bróður
við leiki, störf og skólagöngu þess
tíma. Skólagangan var ekki löng, að-
eins einn vetur í Gagnfræðaskóla Ak-
ureyrar eftir barnaskóla, sem þó
nægði honum til gagnfræðaprófs.
Þegar grannkona Björns hældi hon-
um síðar fyrir þá frammistöðu að
ljúka gagnfræðanámi á einum vetri,
svaraði Björn: „Þetta er ekki rétt
hugsun, góða mín. Það er fleira
menntun en það sem lært verður af
bókum. Það er ekki síður mikils virði
að vera í skóla með góðum félögum og
læra að umgangast fólk.“ Þannig var
lífssýn Björns, hann mat svo mikils
mannleg samskipti.
Árið 1958 gekk Björn að eiga Ástu
Björnsdóttur frá Kópaskeri, og flutt-
ist hún til hans að Sandfellshaga þar
sem þau tóku smám saman við bús-
forráðum af eldri hjónunum.
Það var vor í lofti í mörgum skiln-
ingi og eldmóður í ungu fólki sem var
að hefja búskap á þessum árum. Ís-
lenskur landbúnaður var að rétta við
eftir hin svonefndu kreppuár, vélvæð-
ing nýlega hafin í landbúnaði sem
gjörbreytti möguleikum til ræktunar
og fóðuröflunar og bændur hvattir til
dáða þannig að framtíðin brosti við
BJÖRN
BENEDIKTSSON