Morgunblaðið - 25.03.2001, Qupperneq 22

LISTIR
22 SUNNUDAGUR 25. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ANNETTE Arvidsson
fagottleikari heldur ein-
leikaraprófstónleika frá
Tónlistarskólanum í
Reykjavík í Salnum í
Kópavogi í dag, sunnu-
dag, kl. 14. Kristinn Örn
Kristinsson leikur með á
píanó og að auki koma
fram fagottleikararnir
Kristín Mjöll Jakobsdóttir,
Judith Þorbergsson og
Joan Árnason.
Aðspurð hvort hún sé
tilbúin í slaginn segir
Annette að nú sé alveg
kominn tími til að halda
tónleikana. Hún sé búin að
æfa efnisskrána vel og
lengi og hafi ennþá gam-
an af að spila verkin. „Ef
maður er mjög lengi að
æfa verður maður bara
búinn að fá nóg þegar
loksins kemur að tónleik-
unum. Mér finnst ennþá
rosalega gaman og ég
hlakka til að spila,“ segir
Annette.
„Ég vissi ekki alveg
fyrst hvað ég vildi spila,
svo ég fór að hlusta á plöt-
ur og kanna hvað væri til.
Það er nefnilega ekki til
neitt sérstaklega mikið
efni fyrir fagott. Þannig
að ef maður ætlar ekki að
spila það sama og allir
aðrir fagottleikarar er
nauðsynlegt að leita svolítið. Svo
var mér bent á að það væri hægt að
spila sellóverk á fagott og þess
vegna verður fyrsta verkið á tón-
leikunum sellósónata eftir Antonio
Vivaldi. Lengi vel voru bara þekkt-
ar sex sellósónötur eftir Vivaldi en
svo fundust þrjár til viðbótar og ég
ætla að spila þá númer átta, sem er
mjög falleg og skemmtileg,“ segir
hún.
„Svo ætla ég að spila Rapsódíu
fyrir einleiksfagott eftir Willson
Osborne. Það er verk sem er gott
að nota þegar maður fer í prufuspil
vegna þess að það sýnir vel hvað
fagottið getur gert.“ Næst er And-
ante e Rondo Ungarese op. 35 eftir
Carl Maria von Weber, sem upp-
haflega er samið fyrir víólu en
Weber umskrifaði það nokkrum ár-
um seinna fyrir fagott að beiðni
fagottleikara. „Mér finnst það eig-
inlega skemmtilegasta verkið. Það
byrjar á svolítið sorglegu stefi. Í
miðjunni kemur ungverskt stef
sem er algjör andstæða við
sorgina og svo kemur
mjög skemmtilegur loka-
sprettur.“
Í Concerto „Le Phenix“
eftir Michel Cornette
fjölgar á sviðinu, því þar
verður kynntur til sög-
unnar fagottkvartett sem
Annette stofnaði nýverið
ásamt þremur öðrum fag-
ottleikurum. „Þetta er
barokkverk sem er samið
fyrir fjögur fagott, fjögur
selló eða fjórar víólur.“
Nútímalegt en
líka rómantískt
Næstsíðasta verkið á
efnisskránni er Fünf
Stücke im Volkston op.
102 eftir Robert Schu-
mann og það var líka
skrifað fyrir selló. „Þetta
eru fimm stykki í þjóð-
lagastíl fyrir selló og pí-
anó, svolítið rómantísk,
létt og skemmtileg,“ segir
Annette. Tónleikunum
lýkur hún með Sónatínu
fyrir fagott og píanó eftir
Alexandre Tansman, sem
hún lýsir sem rytmísku,
skemmtilegu og lagrænu
verki. „Það er náttúrulega
svolítið nútímalegt en
samt er rómantík í því
líka.“ Aðspurð hvað taki
við eftir einleikaraprófið
segist Annette ætla að halda áfram
námi í heimalandi sínu, Svíþjóð,
auk þess sem hún hyggst skella sér
í prufuspil og láta reyna á hvort
hún kemst inn í hljómsveit eða
kammerhópa á næsta ári, heima í
Svíþjóð eða annars staðar á Norð-
urlöndunum. Hún á von á for-
eldrum sínum frá Svíþjóð á einleik-
araprófstónleikana og kveðst
hlakka mikið til að spila fyrir þau.
Miðasala hefst klukkustund fyrir
tónleikana eða kl. 13 í dag.
„Alveg kominn tími til“
Annette Arvidsson þreytir einleikarapróf í fagott-
leik frá Tónlistarskólanum í Reykjavík í Salnum.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
CARMEN var sú lilja sem öll tón-
skáld 19. aldar vildu kveðið hafa.
Tschaikovský, Puccini, Debussy…
öll voru þessi höfuðtónskáld djúpt
snortin af óperunni um stúlkuna frá
Sevilla og gátu tekið undir orð Don
Josés: Carmen, je t’aime; Carmen,
ég elska þig. Ætla mætti af vinsæld-
um þessa stórbrotna verks að höf-
undurinn Bizet hafi verið giftusam-
asta tónskáld allra tíma. Því var
ekki að heilsa. Þrátt fyrir að hafa
samið margar óperur vantaði alltaf
herslumuninn upp á að honum tæk-
ist að sigra hjörtu áhorfenda. Loks-
ins þegar múrinn brast var það um
seinan: Bizet lést aðeins fáum vikum
áður en Carmen gerði hann heims-
frægan.
Undrabarn í tónlistinni
George Bizet var undrabarn í tón-
list. Honum var veitt innganga í
Tónlistarháskólann í París á ellefta
aldursári. Helstu kennarar hans þar
voru tónskáldin Gounod og Halévy.
Drengurinn vakti fljótt athygli fyrir
píanóleik og vann einnig til verð-
launa fyrir orgelspil. Bizet las auð-
veldlega hljómsveitarraddskrár og
það átti eftir að nýtast honum vel við
tónsmíðar síðar á ævinni. Fljótlega
tók hann að vinna fyrir sér sem und-
irleikari við óperuhúsin og að út-
setja verk annarra. Þannig komst
hann snemma í kynni við helstu óp-
erutónskáld Parísarborgar.
Bizet reyndi fyrst fyrir sér sem
sinfónískt tónskáld en eftir það
samdi hann nær eingöngu óperur
eða tónlist við leikrit. Hann kvaddi
sér hljóðs með sinfóníu í C-dúr, að-
eins átján ára að aldri, og árið eftir
lauk hann við óperettuna Töfra-
lækninn sem naut mikilla vinsælda.
Á þessum tíma veittist árlega ungu
frönsku tónskáldi tækifæri til þess
að halda til höfuðborg-
ar Ítalíu að sinna
áhyggjulaus tónsmíð-
um við uppsprettur
rómanskrar menning-
ar. Bizet auðnaðist
Rómar-styrkurinn tví-
tugur að aldri.
Í Róm samdi hann
bæði óperuna Don
Procopio og tónaljóðið
Vasco da Gama. Bizet
líkaði vel á Ítalíu og
hugðist dvelja þar
lengur en í eitt ár en
þegar fréttist af veik-
indum móður hans
flýtti tónskáldið sér
heim til Parísar og bjó þar eftirleið-
is.
Í París var mikil gróska í óperu-
smíði. Á hverju ári voru frumfluttar
margar óperur eða óperettur en
fáum þeirra varð langra lífdaga auð-
ið.
Perlukafarnir vöktu athygli
Fyrsta ópera Bizets sem vakti at-
hygli var Perlukafararnir. Hún var
frumflutt árið 1863. Óperan varð
ekki vinsæl en nægði til þess að óp-
erustjórar fengu augastað á tón-
skáldinu og sáu því
fyrir verkefnum. Bizet
hélt áfram óperusmíði
en af ýmsum ástæðum
komust verk hans
seint eða aldrei á fjal-
irnar. Hann tók oft-
sinnis þátt í tónsmíða-
keppni en hafði ekki
erindi sem erfiði. Loks
var óperueinþáttung-
urinn Djamileh eftir
hann tekinn til sýning-
ar árið 1871.
Leikurinn gerðist í
austurlöndum og því
hafði tónlistin yfir sér
austrænan blæ svo
sem hæfði efnivið verksins. Djamil-
eh var sýnd í gamanóperu Parísar-
búa, Opéra Comique, en þar var
henni tekið heldur fálega.Tónlistinni
var helst talið til foráttu að líkjast of
mikið stíl þýska óperutónskáldsins
Wagners en Wagner var mjög um-
deilt tónskáld um þær mundir í Par-
ís.
Eitt kunnasta hljómsveitarverk
Bizets er svítan Stúlkan frá Arles.
Tónlistin í henni var upphaflega
samin fyrir leikrit sem byggðist á
samnefndri smásögu eftir Alphonse
Daudet. Bizet fléttaði inn í verkið
þrjú stef frá Provence-héraði þar
sem leikritið gerist og einnig bregð-
ur fyrir saxófóni sem var á þessum
tíma enn mjög sjaldgæft hljóðfæri í
verkum af sinfónískum toga. Svítan
sem hann vann upp úr leiksviðstón-
listinni vakti mikla athygli og í
fyrsta sinn hylltu áheyrendur Bizet
sem stórkostlegt tónskáld.
Carmen birtist
á sviðinu
Vegur Bizets fór nú sífellt vax-
andi. Loksins var honum falið að
semja óperu í fullri lengd fyrir svið
Opéra comique. Efniviðurinn var
sóttur í skáldsöguna Carmen eftir
Prosper Mérimée sem kom út árið
1845. Í raun er það furðulegt að
þessi saga skuli hafa orðið fyrir val-
inu, því Carmen var síst sú mann-
gerð sem betri borgarar í París
vildu að dætur sínar tækju sér til
fyrirmyndar. Hún var tilfinningarík-
ur sígauni, tældi hermenn til að
svíkjast undan merkjum, stundaði
smygl og dansaði og söng á krám.
Til þess að bæta gráu ofan á svart
var hún myrt í lok sögunnar af fyrr-
verandi elskhuga sínum. Slíkt níð-
ingsverk hefði þótt óhugsandi á sviði
Opéra comique fram að því.
Bizet vann hörðum höndum við
Carmen og loks þegar raddskráin
var tilbúin hélt hann að björninn
væri unninn. Svo var þó aldeilis
ekki. Erfiðlega gekk að finna söng-
konu sem var fáanleg til að falla fyr-
ir morðingjahendi á sviði. Sú sem
reið á vaðið hét Célestine Galli-Mar-
ié. Söngkonan náði miklu valdi á
hlutverki hinnar blóðheitu sígaun-
astúlku og óttuðust höfundar óperu-
textans að hamslaus túlkun hennar
myndi vekja of hörð viðbrögð áheyr-
enda; reyndu því að fá Galli-Marié
til þess að draga úr tilfinningahita í
leik sínum. Söngkonan skellti skolla-
eyrum við óskum þeirra og fór sínu
fram, Bizet til óblandinnar ánægju.
Þegar öllum byrjunarörðugleikum
hafði verið rutt úr vegi var óperan
frumsýnd 3. mars 1875. Sýningin
tókst vel en viðtökur áheyrenda
voru dræmar. Tónskáldið tók slæ-
legt gengi verksins afar nærri sér,
hætti að hugsa um eigin heilsu og
versnaði við það af þrálátum krank-
leika í hálsi. Snemmsumars sama ár
var hann allur, aðeins 37 ára að
aldri.
Umfangsmiklar breytingar
Ef Bizet hefði lifað aðeins fáa
mánuði til viðbótar hefði hann séð
langþráðan draum sinn um frægð og
frama rætast. Carmen var frum-
sýnd í Vínarborg í október 1875 og
vakti slíka hrifningu að innan fárra
daga var hún komin á fjalir allra
helstu óperuhúsa veraldar. Þrátt
fyrir vinsældirnar hefur tæpast
nokkur ópera önnur tekið jafn mikl-
um breytingum og þessi svanasöng-
ur Bizets. Strax eftir dauða tón-
skáldsins var gerð ný útgáfa af
verkinu. Tónskáldið Guiraud breytti
töluðum texta milli söngatriða í tón-
les, hnikaði hljómsveitarútsetningu
til á stöku stað og skeytti inn ball-
etttónlist. Síðar lögðu einnig margir
aðrir til breytingar á verkinu svo
enginn vissi lengur hvað sneri upp
og hvað niður í raddskránni. Um
miðja 20. öld var gerð tilraun til þess
að gefa út upphaflegu raddskrána
að Carmen. Þá kom í ljós að ómögu-
legt var að sjá hvaða breytingar
höfðu verið gerðar af Bizet sjálfum
eða öðrum hljómsveitarstjórum.
Fritz nokkur Oeser gaf verkið út ár-
ið 1964 og þótt útgáfa hans hafi
valdið miklu fjaðrafoki er hún talin
komast næst hinni upphaflegu gerð
óperunnar.
Sagan Carmen eftir Mérimée
kom út í íslenskri þýðingu Sæmund-
ar G. Halldórssonar árið 1998 hjá
Bókaútgáfunni Sóleyju.
„Carmen, ég elska þig!“
Óperan um sígaunastúlkuna Carmen eftir
George Bizet er ein þekktasta ópera
heimsbókmenntanna. Gunnsteinn Ólafsson
rekur feril Bizets og Carmen í tilefni af
sviðsettum tónleikum Sinfóníuhljómsveitar
Íslands í Laugardalshöll næstkomandi
föstudags- og laugardagskvöld.
George
Bizet
ÞAÐ er einn af göldrum djassins
að fulltrúar þriggja kynslóða geta
komið saman og leikið án mikils
undirbúnings eins og þeir hefðu ekki
gert annað um sína daga. Flestir
kunna helstu verk hinnar klassísku
djassefnisskrár og kunni þeir þau
ekki þekkja þeir hljómana og eru
fljótir að átta sig á inntaki verksins
og séu hæfileikarnir fyrir hendi geta
þeir skapað frambærilega spuna-
kafla á staðnum.
Þrjár kynslóðir mættust á Múl-
anum síðasta fimmtudagskvöld.
Birkir Freyr trompetleikari sem
gæti verið sonur Ólafs bassaleikara
og barnabarn Jóns Páls gítarista.
Þeir Ólafur og Birkir, sem báðir eru
úr Eyjum, hafa oft leikið saman, en
ég hef ekki heyrt þá fyrr í kompaníi
með Jóni Páli.
Tónlistin sem þeir félagar léku
þetta kvöld var fínn kammerdjass
og efnisskráin klassísk, bandarískir
sígræningjar í bland við ópusa eftir
djassmeistara: Charlie Lloyd, Dizzy
Gillespie, Charlie Parker, Benny
Golason og Clifford Brown.
Það voru margir gítaristar í hópi
hlustenda þetta kvöld enda fremsti
gítarleikari Íslandsdjassins að leika,
Jón Páll Bjarnason. Þetta er í annað
skipti sem ég heyri í Jóni Páli á
árinu, en hann er fluttur heim frá
Los Angeles og kennir uppi á Skaga.
Hið fyrra sinni opnaði hann Múlann
í Húsi Málarans með Sigurði Flosa-
syni saxista og Gunnari Hrafnssyni
bassaleikara. Ólafur Stolzenwald er
smekklegur bassaleikari með góðan
tón og lipurt sving. Sóló hans eru
þaulhugsuð og gjarnan melódísk.
Skemmtileg var útsetning hans á
Birks Works eftir Dizzy Gillespie og
upphafsleikur hans í stjörnumerki
Mingusar, þótt ólíkir bassaleikarar
séu. Þetta var fjórði ópus kvöldsins
og þarna fóru tónleikarnir að lifna
við og í síðasta lagi fyrir hlé fór tríó-
ið innhverfa á kostum í standarði
sem heyrist ekki oft hérlendis,
Broadway, og var sérstakt eftirlæti
meistara svingsins á djammsessjón-
um. Jón Páll var brilljant og óf
svingrifum með blárri tilfinningu í
sóló sitt.
Hápunktur þessara tónleika var
óefað túlkun Jóns Páls á Gershwin-
perlunni Love Is here To Stay. Hér
var einfaldleikinn í fyrirrúmi og
hver tónn sólósins hnitmiðaður og
tær. Allir sæmilegir djassleikarar
nú til dags geta efnt til flugeldasýn-
ingar tækni og fyrirgangs, en aðeins
hinir útvöldu geta skapað hina tæru
list einfaldleikans. Til að leika sóló
einsog Jón Páll lék í Love Is Here
To Stay þarf mikla sköpunargáfu og
lífsreynslu. Hann sýndi hér enn einu
sinni að fáir íslenskir djassleikarar
standast honum snúning.
Birkir Freyr blés fallega með
farmerískum blæ You Stepped out
of a Dream og í Blues Walk eftir
Clifford Brown átti hann fínt tromp-
etsóló. Tóninn var bæði mjúkur og
málmkenndur, en Birkir á þó enn
nokkuð í land með að skapa sér per-
sónulegan stíl.
Lokalagið á efnisskránni var
Whisper Not eftir Benny Golson
sem Jón Páll hafði leikið fyrir fjöru-
tíu árum, Ólafur fyrir tuttugu og
Birkir fyrst þetta kvöld. Það var
leikið af dramatískum þunga í lokin.
Áheyrendur fögnuðu óspart og
fengu Gershwin-ópus að launum:
But Not for Me. Notalegir og ljúfir
tónleikar sem náðu oft hæðum í
sólóum meistara Jóns Páls.
Þrjár kynslóðir
DJASS
M ú l i n n í H ú s i
M á l a r a n s
Birkir Freyr Matthíasson trompet
og flygilhorn, Jón Páll Bjarnason
gítar og Ólafur Stolzenwald bassa.
Fimmtudagskvöldið 22. 3. 2001.
Tríó Ólafs Stolzenwalds
Vernharður Linnet