Morgunblaðið - 05.04.2001, Qupperneq 34

LISTIR
36 FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
GERAST píanósónötur öllu klass-
ískari – og heimsfrægari – en „Wald-
stein“? Um það má efast. Ásamt
Pathétique og Apassionata er sónata
Beethovens í C-dúr Op. 53 frá önd-
verðu miðskeiði hans, sem hann til-
einkaði Ferdinand von Waldstein
greifa í Bonn, trúlega fyrsta verkið
sem fólki dytti í hug. Og túlkunarvið-
miðunin er geigvænleg. Allt frá glym-
skrattadögum Berliners hafa fremstu
flygilkappar heims lagt metnað sinn í
að tjá þessi meistaraverk í hljóðriti,
og gera enn. C-dúr-sónatan er að lík-
indum einhver sú mest innspilaða
allra tíma og eftir því tíð á hljómleika-
palli, eða á við La Bohème og Carmen
í óperuhúsum.
Það var því ekki verið að ráðast á
lægsta garðinn, þegar Jónas Ingi-
mundarson efndi til Tíbrártónleika í
Salnum á mánudag. Því þó að finna
megi tæknilega erfiðari verk meðal
32 sónatna Beethovens („Hammerk-
lavier“ kæmi þar sterklega til greina)
væri tilhugsunin um fyrrnefnda túlk-
unarviðmiðun ein sér ærin til að láta
sljákka í mörgum annars fullfærum
píanista. Að leggja til atlögu við þetta
ástsæla verk, þar sem hver nóta er
lýðum heimakunn, mætti því kalla
verulegt dirfskubragð hjá tónlistar-
manni sem þekktastur er fyrir ljóða-
söngsundirleik. Andrúmsloftið í Saln-
um hlaut óhjákvæmilega að mótast af
kringumstæðunum, og var ekki laust
við að minna undirritaðan í bland á
aðsteðjandi hættuatriði í hringleika-
húsi án öryggisnets.
Upphafsatriðið, Andante favori í F-
dúr, varð þó til að tempra taugar
manns fyrir átökin næst á eftir. Í
streymandi og vel mótaðri meðferð
Jónasar, ásamt klukkutæru stakkatói
á stytztu nótunum, leið þetta vinsæla
smáverk, sem Beethoven hætti við að
nota sem miðþátt í C-dúr-sónötunni
og lét standa eitt í staðinn, fyrir hug-
skotssjónum eins og lýtalaus draum-
ur, kannski burtséð frá smáfingra-
þvælingi rétt fyrir kóda sem lítið bar
á.
Eftir þessa tilvöldu upphitun var
komið að þyngsta bitanum fyrir hlé.
Hinar alkunnu trommuhjakkandi C-
dúr-akkorður meistara Waldstein
tipluðu keikar úr hlaði á tápmiklum
hraða þar sem hvergi var gefið eftir,
ekki einu sinni á bullandi beggja
handa sextándunótubrúnni að skopp-
andi fortónstengingunni yfir í hægt
syngjandi E-dúr-meginaukastefið.
Og fyrrtöldum háskahraða var haldið
óhaggað nánast út í gegn í öllum
tempo primo-köflum I. þáttar, svo að
stundum lá manni við að
svitna innvortis. Sú
skapmikla spilamennska
var, ef ekki glæfraleg þá
a.m.k. réttnefnd „risky
business“, sem þrátt fyr-
ir ýmis sópandi tilþrif
viðgekkst ekki með öllu
óströffuð. T.a.m. á svart-
ari stöðum í gegnfærsl-
unni, þar sem endrum og
eins var vaðið á súðum í
nótnasúpunni, auk þess
sem einstaka tónn á
styrkleikamótum átti til
að detta út. En manni
leiddist alltjent ekki á
meðan, enda var fram-
setning Jónasar víðast
hvar innsæ og músíkölsk, þó að
vinstri höndin, sem Beethoven lætur
ekki hafa náðuga daga, léti ekki alltaf
óaðfinnanlega að stjórn.
Eftir fullsterka útfærslu á p- og pp-
merkjum Introduzione-forkafla loka-
þáttar, sem fyrir vikið verkaði furðu-
hörð úr venjulega ofurnettum hönd-
um Jónasar, gekk píanistinn opnum
augum í gin ljónsins með frísklegri at-
lögu sinni að „Allegretto moderato“-
auðkenndum Rondóþættinum –
a.m.k. (ef rétt er munað) hjá hlutfalls-
lega settlegra tempóvali Wilhelms
Kempffs og fleiri flygilöldunga af
eldri kynslóð. Þó að vinstri höndin
væri enn til svolítils trafala þegar
mest á gekk, og kannski lítil furða á
þessari ferð, komst stórbrotið inntak
þessa glæsilega þáttar samt vel til
skila, þrátt fyrir að ein og ein nóta
yrði útundan í njörvuðustu víravirkj-
um undir virtúósum rithætti
Beethovens.
Prelúdíurnar fjórar eftir hlé úr 2.
hefti Debussys – nr. V (Bruyères), X
(Canope), III (La puerta del Vino) og
VI (La terrasse des audiences du
clair de lune) voru eins og blíður koss
eftir hetjuátök
Beethovens og hugar-
hvíld fyrir viðureignina
við Liszt. Þessar and-
rúmsríku píanóperlur
skinu skært í bráðfal-
legri túlkun slaghörpu-
leikarans, svo vart
mátti á milli sjá hver
væri bragðmest, og var
ekki annað að heyra en
að þær væru í miklu
uppáhaldi píanistans
eftir litríkri og yfirveg-
aðri útfærslu hans að
dæma. Síðasta prelúdí-
an myndaði með panó-
ramískum hljómum
sínum um gervallt
lyklaborðið fyrirtaks tengilið við
snemm-impressjóníska píanólýsingu
Liszts á vellandi rómverskum gos-
brunnum í „Les jeux d’eaux à la villa
d’Este“, sem túlkuð var með perlandi
nótnarunum og af tilþrifamiklum
krafti.
Hin volduga Ballata ungverska
snillingsins í h-moll, með rúllandi
krómatískum undiröldum sínum í
bassa, sem á milli blíðari ögurstunda
og tærra klukknahljóma átti eftir að
umbreytast í ógnvænlegar hvítfyss-
andi hafgerðingar áður en lauk,
heppnaðist ekki síður vel. Hinn dag-
farsprúði píanisti sýndi á klímöxum
þessa átakamikla glæsiverks þvílíkan
jötunmóð, að manni varð jafnvel ekki
um sel. Eigi að síður hélt sönghæft
vörumerki Jónasar fullum blóma á
ljóðrænni augnablikum, og varð það
sízt til að draga úr breiðtjaldsmeð-
töku hlustenda á viðburðaríkri ep-
ískri frásögn í tónum. Uppskeran ut-
an úr sal gat því tæplega komið á
óvart, enda voru undirtektir dúndr-
andi góðar.
Dagfarsprúður
í jötunmóð
Jónas
Ingimundarson
TÓNLIST
S a l u r i n n
Beethoven: Andante favori;
Waldstein-sónatan. Debussy:
4 prelúdíur. Liszt: Gosbrunnar
Este-hallar; Ballaða nr. 2.
Jónas Ingimundarson, píanó.
Mánudaginn 2. apríl kl. 20.
PÍANÓTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
ÞAÐ eru til tvær tegundir af
skáldum: þau sem yrkja aðeins eitt
ljóð um dagana, einn gullmola sem
liggur eftir þá, og hin sem yrkja
breiðan massa af ljóðum og eitt
þeirra segir ekki meira en annað
um heildina. Þetta er auðvitað bara
frasi – ég man ekki einu sinni hvar
ég heyrði hann – en það er eitt-
hvað til í honum. Geirlaugur
Magnússon er af síðari gerðinni.
Hann hefur sent frá sér vel á ann-
an tug ljóðabóka, þá fyrstu árið
1974. Hann hefur haldið sínu striki
og að miklu leyti sloppið undan al-
mennri viðurkenningu, hátíðarræð-
um, mærð og dóti. Frá því á ní-
unda áratugnum hefur Geirlaugur
sent frá sér hverja sterku ljóða-
bókina á fætur annarri. Nokkrir
titlar: Þrítíð, Áleiðis áveðurs, Safn-
borg, Þrisvar þrettán, Þrítengt.
Eins og sést á titlunum er tala
Geirlaugs þrír (vill ekki einhver
taka sig til og rannsaka
númerólógíu íslenskrar ljóðlistar?).
Nýund gengur algjörlega upp í
talnaspekinni, því hún skiptist í níu
kafla og í hverjum kafla eru níu
ljóð. Titillinn er á fjölmörgum
hæðum og á einni þeirra er yfsilon-
ið prentvilla og bókin heitir níund.
Nýund gengur vel upp á ýmsan
hátt. Hún sameinar margt af því
besta sem Geirlaugur hefur verið
að fást við. Það er ort myrkt, per-
sónufornöfnum gjarnan sleppt,
sem og greinarmerkjum, eins og er
háttur höfundar, og íslenskunni er
ekki sýnd nein aumingjagæska:
Þegar hafði fangað orðið
handjárnað yfirheyrt
knúið fram játningu
að léki alltaf tveim skjöldum
stæli frá sjálfu sér
byrlaði sér banvænan skammt
gaf hann því kost á
betrandi orðabókarvist
stafréttri endurhæfingu
og sofnaði glaður yfir
góðu málverki
meðan þrjóturinn flúði
í nýtt margræði
„Málverkin“ sem hér eru framin
eru dæmigerð spjöll höfundar.
Einhver bönd eru losuð í afstöð-
unni til tungumálsins, hlutirnir eru
látnir vaða. Geirlaugur hefur hins
vegar jöfnum höndum ort bæði
myrka texta og mjög nálæga. Í
þessu verki er nokkuð jafnt af tær-
um einfaldleika og málspjöllum þar
sem orðin eru tekin hálstaki og lát-
in mynda nýtt og annarlegt marg-
ræði. Fimm af hlutum bókarinnar
samanstanda af númeruðum ljóð-
um. „Brot á brot“ nefnist kaflinn
með tilraunakenndustu ljóðunum.
Sum þeirra minna á hækustemmn-
ingar, önnur eru flóknari, enn önn-
ur blanda saman tilraunamennsku
og tærum annarleika:
vakandi
sól að koma upp
gæti verið í vestri
allar áttir / ein átt
endalaus (erlend)
sléttan
þrí
hyrnd
fjöll
fimmhyrningur
hof
vakandi
komið hér áður
loka bókinni
Í heildina er Nýund líklega með
jafnbestu bókum Geirlaugs. En
reyndar finnst mér talsverðu til
jafnað, bækurnar sem taldar voru
upp hér áður eru hver annarri
magnaðri – á þennan breiða hátt:
Geirlaugur yrkir ekki gullmola.
Það er bara kominn mars en ég
myndi fullyrða að Nýund væri með
albestu ljóðabókum þessa árs ef
hún hefði ekki komið út á því síð-
asta. Hún hefur farið huldu höfði.
En það er sama hvert árið er, Ný-
und er að mínu mati með því besta
sem skrifað er á Íslandi.
Hermann Stefánsson
Í nýtt margræði
BÆKUR
L j ó ð
Eftir Geirlaug Magnússon,
Valdimar Tómasson, 2000, 101 bls.
NÝUND
ENSKUR drengjakór úr Cros-
fields-skólanum á Englandi, Cros-
fieldsboys, heldur þrenna tónleika
hér á landi á næstu dögum. Þeir
fyrstu verða í Glerárkirkju á Ak-
ureyri annað kvöld, föstudags-
kvöld, kl. 20. Þá syngja dreng-
irnir í Húsavíkurkirkju nk.
sunnudagskvöld kl. 20 og þriðju
og síðustu tónleikarnir verða í
Grensáskirkju þriðjudagskvöldið
10. apríl kl. 20.
Drengirnir eru á aldrinum 9–13
ára og koma frá Reading, sem er
skammt frá London. Þetta er í
annað sinn sem kórinn heimsækir
Ísland, en árið 1997 héldu þeir
fyrstu tónleika sína hérlendis.
Stjórnandi kórsins er Stephen
Yates. Hann kenndi í Norður-
Þingeyjarsýslu frá 1979–83, og
svo í Reykjavík í Tónskóla Sig-
ursveins. Kórinn hefur komið
fram í enska sjónvarpinu og sung-
ið víða um landið.
Aðgangur að tónleikunum er
ókeypis.
Drengjakórinn úr Crosfields-skóla í Englandi.
Enskur
drengja-
kór syngur
á Íslandi
SOFFÍA Auður Birgisdóttir
verður með rabb á vegum
Rannsóknastofu í kvennafræð-
um í dag,
fimmtudag, kl.
12–13 í stofu
101 í Odda.
Soffía Auður
er bókmennta-
fræðingur og
sjálfstætt
starfandi
fræðimaður
við Reykjavík-
urAkadem-
íuna. Rabbið nefnir Soffía Auð-
ur „Um sjálfsævisögur sem
bókmenntaform“ og mun hún
kynna hugtakið skáldævisaga
og ræða muninn á sjálfsævisög-
um og skáldævisögum, aðallega
í ljósi skáldævisagnanna Eitt er
það land eftir Halldóru B.
Björnsson og Í barndómi eftir
Jakobínu Sigurðardóttur.
Rabbað
um sjálfs-
ævisöguna
í Odda
Soffía Auður
Birgisdóttir
AUKASÝNING á söng- og
leikdagskrá úr verkum Jónasar
og Jóns Múla Árnasona í
Félagsheimilinu að Varmalandi
í Borgarfirði verður í dag,
fimmtudag. Það er leikdeild
UMF Stafholtstungna sem hef-
ur sýnt dagskrána að undan-
förnu í leikstjórn Jóns Júlíus-
sonar. Hún samanstendur af
þáttum úr fjórum leikritum,
Dandalaveður, Allra meina bót,
Járnhausnum og Deleríum
búbonis. Milli leikþátta er
söngur við tónlist Jóns Múla
ásamt fjölda írskra laga, öll við
söngtexta Jónasar.
Söng- og
leikdagskrá
í Varma-
landi
KIRKJUKÓR Selfoss heldur
tónleika í kirkjunni í kvöld,
fimmtudagskvöld, kl. 20.30.
Með tónleikum þessum lýkur í
Selfosskirkju svokölluðu
kristnitökuafmælisári sem
byrjaði með tónleikum Kirkju-
kórsins 13. nóvember 1999.
Tónleikarnir eru öðrum þræði
afmælistónleikar kórs og
kirkju því bæði kirkjan og kór-
inn eiga afmæli um þessar
mundir. Kirkjan á 45 ára af-
mæli og kórinn 55 ára. Á tón-
leikum þessum verður flutt ým-
is kirkjuleg tónlist. Elín
Gunnlaugsdóttir syngur ein-
söng á tónleikunum og sr. Þórir
Jökull Þorsteinsson flytur
ávarp og annast kynningu.
Kórinn hefur vandað vel til tón-
leikanna og æft af kappi fyrir
þá en einnig undirbúið um leið
fyrirhugaða för sína út fyrir
landsteinana.
Aðgangur að þessum tónleik-
um í Selfosskirkju er ókeypis.
Í júní hyggst kórinn fara í
söng- og skemmtiferð til Ítalíu
þar sem verður sungið í
kirkjum á að minnsta kosti
tveimur stöðum. Auk Elínar
Gunnlaugsdóttur mun Halla
Margrét Árnadóttir syngja
með kórnum á tónleikum þar
ytra.
Kirkjukór
Selfoss með
afmælis-
tónleika
Selfossi. Morgunblaðið.