Morgunblaðið - 27.04.2001, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 FÖSTUDAGUR 27. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
THORBJØRN Jagland, utanríkis-
ráðherra Noregs, átti viðdvöl hér á
leið sinni vestur um haf, en í New
York biðu hans fundir m.a. um stöð-
una í Mið-Austurlöndum. Noregur á
nú sæti í öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna. Þessar fáeinu klukku-
stundir sem honum gáfust hér milli
flugferða nýtti hann til samráðs við
hinn íslenzka starfsbróður sinn og
sundspretts í Bláa lóninu.
Evrópumálin voru fyrirferðar-
mest í viðræðum ráðherranna, en
þeir ræddu einnig almennt um tví-
hliða samskipti landanna og önnur
alþjóðamál, svo sem málefni Mið-
Austurlanda og Íraks.
„Við eyddum mjög miklum tíma í
það að ræða samskipti okkar við
Evrópusambandið og samskipti okk-
ar varðandi samninginn um Evr-
ópska efnahagssvæðið,“ sagði Hall-
dór Ásgrímsson við upphaf
blaðamannafundar að loknum við-
ræðunum í Orkuveri Suðurnesja í
Svartsengi.
Jagland sagði norsk stjórnvöld
leggja mikið upp úr nánu samráði við
íslenzku ríkisstjórnina og báðir ráð-
herrarnir lögðu áherzlu á að sam-
skipti landanna væru eins náin og
góð og frændþjóðum sæmir.
Allt frá því að Norðmenn felldu í
þjóðaratkvæðagreiðslu í nóvember
1994 aðildarsamning að ESB hafa
Noregur og Ísland átt enn nánara
samstarf en áður þar sem þau eru,
auk örríkisins Liechtenstein, einu
ríkin sem eftir eru í „EFTA-stoð“
EES. Aðspurður um framtíð EES-
samningsins sagði Jagland, að hvað
sem öðru liði væri samningurinn
lagalega bindandi fyrir alla samn-
ingsaðila og því ekki ástæða til að
ætla annað en að hann muni halda
gildi sínu sem slíkur.
„En aðalspurningin nú er sú, hver
staða samningsins verður þegar
stækkun Evrópusambandsins til
austurs kemst til framkvæmda,“
bendir hann á. „Og við sjáum hvert
þróunin innan ESB stefnir; það sem
varðar okkur þar einna mest er að
frumkvæðið að nýrri Evrópulöggjöf
er að færast í æ meiri mæli frá fram-
kvæmdastjórninni í hendur ráð-
herraráðsins [og Evrópuþingsins] og
samstarfið innan ESB snýst að æ
meira leyti um málefni sem snerta
ekkert innri markaðinn, en EES-
samningurinn takmarkast við mál
sem hann varða. Mikilvægustu póli-
tísku ferlarnir í Evrópusamstarfinu
fara fram utan ramma EES-samn-
ingsins.“ Auk þess segir Jagland
norsku ríkisstjórnina hafa áhyggjur
af því vaxandi ójafnvægi milli sem
skapast milli ESB- og EFTA-stoða
EES eftir því sem aðildarríkjum
ESB fjölgar.
Samráð ef aðildarumsókn
kemst á dagskrá
Þeir Jagland og Halldór eru sam-
mála um, að ríkisstjórnir beggja
landa verði að gera allt sem í þeirra
valdi stendur til að reyna að styrkja
EES-samstarfið.
Í tilefni af ummælum sem Ragnar
Bolstad, formaður norsku Evrópu-
samtakanna, lét falla á fundi hjá ný-
endurvöktum systursamtökum
þeirra á Íslandi í fyrrakvöld – þess
efnis að sækti Ísland um aðild að
ESB myndi Noregur tafarlaust gera
slíkt hið sama – sagði Jagland að
Noregur og Ísland væru í stórum
dráttum í sömu stöðu og eðlilegt að
löndin reyndu að fylgja samhæfðri
stefnu gagnvart ESB. „Ég held að
margir séu þeirrar skoðunar í báðum
löndunum að þau ættu bæði að reyna
að fylgja samstiga stefnu gagnvart
ESB – í bili með því að eiga áfram
náið samráð um EES-mál og freista
þess að styrkja EES-samstarfið við
ESB-ríkin. Ef að því kæmi að aðild-
arumsókn kæmist á dagskrá væri
ekki úr vegi að við hefðum með okk-
ur samráð um það,“ sagði Jagland.
Um þetta sagði Halldór, að sækti
Noregur aftur um aðild væri ljóst að
EFTA-stoð EES myndi nánast
hrynja. Eins og er búa 4,8 milljónir
manna í löndunum þremur sem til-
heyra EFTA-stoðinni. Benti Halldór
á, að yfirgefi Noregur EFTA-stoðina
væru 300.000 íbúar eftir í henni. Aft-
ur á móti verða um hundrað sinnum
fleiri íbúar, um 480 milljónir, í ESB-
stoðinni þegar ríkin sem nú eru að
semja um aðild að ESB hafa fengið
inngöngu. Því megi heldur ekki
gleyma, að gríðarmikilvægt sé fyrir
framtíð EES að hafa Sviss, sem ekki
er í EES, áfram í EFTA, en svissn-
eska ríkisstjórnin hefur það á stefnu-
skránni að ganga í ESB eftir nokkur
ár. „EFTA er sú stofnun sem í raun
rekur EES-samninginn. Sviss og
Noregur bera líka langstærstan
hluta kostnaðarins af rekstri EES-
samningsins,“ segir Halldór.
Endurskoðun sjávarútvegs-
stefnu ESB mikilvæg
Þegar Norðmenn felldu aðildar-
samninginn 1994 var neikvæð ímynd
sameiginlegrar sjávarútvegsstefnu
ESB talin hafa haft þar mikið að
segja. Um þessar mundir er komin í
fullan gang innan ESB endurskoðun
á sameiginlegu sjávarútvegsstefn-
unni sem stefnt er að því að taki gildi
fyrir árslok 2002. En geta fiskveiði-
þjóðirnar Norðmenn og Íslendingar
gert sér vonir um að geta haft ein-
hver áhrif á þessa endurskoðun?
Jagland segir, að óhætt sé að segja,
að fiskveiðistjórnun í ESB hafi ekki
verið sérlega árangursrík. Það sé
ljóst að umbætur á fiskveiðistjórnun
í ESB hafi mikið að segja fyrir
strandríkin Noreg og Ísland, en
hann efist um að þau geti haft nokk-
ur teljandi áhrif á ákvarðanir þar að
lútandi. „Værum við hins vegar inni í
ESB væri ljóst að við gætum haft
mikil áhrif á þessi mál.“ Að hugs-
anlegt sé að Noregur eða Ísland
gætu samið um undanþágu frá sam-
eiginlegu sjávarútvegsstefnunni tel-
ur hann í hæsta máta ólíklegt.
Stækkun ESB takmarkar
enn áhrifamöguleika
Um afleiðingar stækkunar ESB til
austurs bætti Jagland við, að eftir
því sem fleiri ríki ganga í ESB þurfi
innan þess að taka tillit til fleiri hags-
muna. Þar með verði enn erfiðara
fyrir lönd sem standa utan sam-
bandsins að fá tekið tillit til sinna
sérstöku hagsmunamála. Þetta verði
Norðmenn og Íslendingar einnig að
hafa í huga.
Stækkun ESB mun að sögn Jag-
lands hafa enn víðtækari áhrif á
hagsmuni Noregs og Íslands. „Staða
EFTA-ríkjanna í EES, sem nú þurfa
í miklum mæli að yfirtaka ákvarð-
anir sem aðrir hafa tekið, án þess að
hafa haft áhrif á gerð þeirra, mun
versna enn að þessu leyti,“ segir
hann. „Við þessa þróun verður sú
spurning æ brýnni, hvað Noregur
vill,“ segir ráðherrann, sem jafn-
framt er leiðtogi norska Verka-
mannaflokksins og fyrrverandi for-
sætisráðherra. „Viljum við taka þátt
í að móta og taka ákvarðanir sem við
þurfum síðan að framfylgja, eða ætl-
um við að láta aðra um að taka
ákvarðanirnar fyrir okkur?“
„Þetta eru hlutir sem við verðum
að leggja á borðið í okkar samfélög-
um, þannig að þjóðirnar geti talað
um hlutina eins og þeir eru. Síðan er
það í höndum hvorrar þjóðar fyrir
sig að taka sínar ákvarðanir,“ sagði
Halldór Ásgrímsson.
Utanríkisráðherrar Íslands og Noregs segja löndin þurfa samstiga stefnu gagnvart ESB
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Utanríkisráðherrarnir Thorbjørn Jagland og Halldór Ásgrímsson í Svartsengi í gær.
Óljós framtíð EES
kallar á samráð
Evrópumál voru efst á
baugi í viðræðum utan-
ríkisráðherra Noregs
og Íslands í Svartsengi
í gær. Auðunn Arnórs-
son varpaði spurning-
um til ráðherranna
á blaðamannafundi.
HRAFN Bragason, hæstaréttar-
dómari og fyrrum forseti Hæstarétt-
ar, telur fulla ástæðu til að endur-
skoða lög um starfsemi Hæstaréttar
og einkum ákvæði er varðar skipan
dómara við meðferð einstakra mála.
Hæstiréttur þurfi að fá aukið svig-
rúm til að geta fjölgað dómurum ef
þörf krefur. Fella þurfi þá úr gildi
starfsaldursviðmið í lögum þegar
skipa þarf 5 eða 7 dómara í ein-
stökum málum.
Þetta var meðal þess sem kom
fram í erindi Hrafns sem hann flutti
á fræðafundi Lögfræðingafélags Ís-
lands í gærkvöld. Á síðustu árum
hafa skapast nokkrar umræður um
það hversu margir dómarar Hæsta-
réttar eigi að skipa dóm í hverju
máli. Nægir að nefna mál er kölluð
voru Valdimarsdómur, Vatneyrar-
dómur og nú síðast öryrkjadómur-
inn.
Mögulegt að fjölga
dómurum úr 9 í 11
Í erindi sínu rakti Hrafn þær
breytingar sem hafa orðið á skipan
Hæstaréttar í gegnum tíðina og
hvernig dómurum hefur fjölgað jafnt
og þétt, en frá árinu 1994 hafa 9
dómarar verið skipaðir við réttinn.
Hrafn fór stuttlega í gegnum dóm-
stólalögin eins og þau eru í dag en
það er í valdi forseta Hæstaréttar að
ákveða hvort 3 eða 5 dómarar taka
þátt hverju sinni í meðferð máls fyrir
dómi. Í sérlega mikilvægum málum
getur forseti þó ákveðið að 7 dóm-
arar skipi dóm en Hrafn benti á að
frá árinu 1979 hefðu 7 dómarar verið
skipaðir í aðeins tólf málum og frá
árinu 1994 aðeins í einu máli, þ.e. í
Vatneyrardómnum. Hrafn sagði að
af þessum tólf fjölskipuðu málum
hefði rétturinn klofnað í tíu þeirra og
stundum margklofnað. Flest mál
Hæstaréttar í dag eru dæmd af 3
dómurum en þau mál er talin eru
hafa fordæmisgildi eru skipuð 5
dómurum.
Hrafn benti á þann möguleika að
hægt væri að fjölga hæstaréttar-
dómurum úr 9 í 11. Hann sagði þetta
mögulegt ef menn vildu láta fleiri
mál vera dæmd af 5 eða 7 dómurum.
Þá skapaðist líka möguleiki á að hafa
tvær 5 manna deildir innan réttarins
og aukið svigrúm væri til að endur-
upptaka mál.
„Ég tel þetta þó ekki raunhæft þar
sem við höfum náð að vinna mála-
fjölda fyrir réttinum niður og ráðum
ágætlega við þetta í dag,“ sagði
Hrafn.
Í erindinu sínu vék Hrafn sérstak-
lega að umræðunni um Valdimars-
dóminn og öryrkjadóminn, þar sem
krafa var gerð um 7 manna dóm í
báðum tilvikum. Hann sagði um-
ræðuna hafa átt rétt á sér en hún
hefði að mörgu leyti verið byggð á
ókunnugleika á málunum. Um ör-
yrkjadóminn sagði Hrafn að þar
hefðu 7 dómarar átt að dæma en að-
stæður hefðu ekki leyft það. Af 9
dómurum réttarins hefðu 4 þeirra
verið af ýmsum ástæðum vanhæfir
til að dæma í málinu, þ.e. þeir Árni
Kolbeinsson, Markús Sigurbjörns-
son, Gunnlaugur Claessen og Hjört-
ur Torfason. Hrafn sagði fámennið í
þjóðfélaginu, og þá um leið í lög-
mannastétt, gerði það að verkum að
erfitt væri fyrir Hæstarétt að kalla
til varadómara.
Lög um Hæstarétt
ekki lengur nothæf
Umræður fóru fram að loknu er-
indi Hrafns. Hjörtur Torfason, sem
nýlega lét af embætti hæstaréttar-
dómara, tók fyrstur til máls og sagð-
ist að mörgu leyti getað tekið undir
sjónarmið starfsbróður síns fyrrver-
andi. Hjörtur sagði að sá kafli dóm-
stólalaganna er snýr að Hæstarétti
væri ekki lengur nothæfur og ekki í
anda lýðræðislegra krafna nútímans.
Hæstaréttardómari á fundi Lögfræðingafélags Íslands
Ástæða til að endur-
skoða lög um Hæstarétt